ლამბალო და ყაშა

ლამბალო და ყაშა I
 
ღმერთსაც და კაცსაც დაუწყევლიათ ურმიის უცნაური ტბა. სქელი და მლაშე წყალი არც თევზს აცხოვრებს, არც ადამიანს იძირავს.
მისი ნოყიერი ნაპირები, ალაგ-ალაგ გაპარსული, ხრიოკი და უდაბური, სამხრეთის ფერთა თამაშის გამო მუდამ თვალს სჭრიან ადამიანს: ზაგროსის და სახენდის მთების შიშველი სარტყელი, შუაში ასვეტილი კუნძულები - შაჰხდაგი, გუნდაგი და უამრავი მცირე კუნძულაკები - დილით-დილამდე ათჯერ იცვლიან ჭრელ სამოსელს: მუქი და თალხი ფერები, ლილა და ლურჯი, ლაჟვარდი და ფირუზი, ჩალა და ფორთოხალი, შინდი და ბროწეული, რუხი და მიხაკი, ვარდი და სპილენძი - ყველა ფერი ასნაირად ეზავება ერთმანეთს და დღეში ათჯერ მაინც იცვლის იერს და ხაზებს.
თოთხმეტ მდინარეს ისრუტავს მეწამული ზღვის ღვიძლი ძმა - მკვდარი ურმია, მაგრამ შენავალს ვერ ინელებს. დროგამოშვებით ზღაპრული ბაყაყებით გაიბერება, მოწამლულ წყალს უკანვე გადმოანთხევს, სოფლებს წალეკავს და ბაღ-ვენახებს მყრალ ჭაობად გადააქცევს.
ზოგჯერ მისი შხამიანი დორბლი ისე შორს წამოვა, რომ ნაპირებიდან მოყოლებული მეათე სოფელსაც კი შეაფურთხებს ხოლმე.
იცნობს ხალხი ამ ჭრელს, ლამაზსა და გესლიან გომბეშოს, იცნობს და მის მეზობლობას ერიდება. ამ ტბის სეხნია ქალაქი ურმიაც შეშინდა ტბის ორგულობით და ნახევარი დღის სავალით მოსწყდა დახაშმულ მოძმეს. ამ მზაკვრულ ტბას პტოლომეი „ მატხანუს ლაკუსს ” - უწოდებდა. სტრაბონი - „ სპაუტას “ , სომხები - „ ძოვ კაპუატს “ (ლაჟვარდ ტბას), სპარსნი „ შახუშს “ - ეძახიან, ხოლო დანარჩენნი - ურმიას ან ქებუდს.
ვერც ურმიის მიდამოებმა შეინარჩუნეს ერთი მარადიული სახელი. ვისის, რამინისა და ზარატუშტრას სამშობლო ათჯერ მაინც იყო მონათლული: მიდია, ასურეთი, პართია, ადარბადაგანი, აზერბაიჯანი, ადერბაიჯანი და კიდევ რამდენიმე სახელი ჰქონდა - დღეს უკვე დაკარგული და მივიწყებული.
ოდესღაც, ოთხიოდე ათასი წლის წინათ, ამ ტბის სანაპიროზე „ ბებერმა აქლემმა “ - ზარატუშტრამ ბეხმარის საღმრთო ცეცხლები დაანთო. მერმე მისი წმინდა სჯული - ზენდავესტა - ბომბეის და ქირმანის მიდამოებში გადავიდა და ერთი მუჭა სპარსების სულში დადნა, აქ კი, ბებერი აქლემების სამშობლოში, ავესტას მორწმუნე სანთლით საძებნელი გახდა.
ოღონდაც რომ აქაც არა არს წინასწარმეტყველი ქვეყანასა თვისსა შინა! იყო დრო, ოდეს ურმიის მიდამოებს მიდიელების განთქმული რაშები, აშურბანიპალის ლომკაცები, პერსიდელები, პართიელები და გირკანელები სთელავდნენ.
ახემენიდები რომ მოდიოდნენ, მიდიელების ისარს კვლავ ძველი შემაძრწუნებელი სახელი ჰქონდა შერჩენილი, ხოლო ავესტას ქუხილი კიდით-კიდემდე ისმოდა! მაგრამ რაც არიელთა რაშებს და მშვილდ-ისარს ვერ დააკლეს ასურელებმა, იგი პერსიდელებმა და გირკანელებმა ადვილად შეუსრულეს.
ბარის განათლებამ და ფუფუნების ბანგმა ნებივრობის მეოხებით მოდუნებული მიდია შუაზე გახლიჩა: სამხრეთით ეკბატანა დაარსდა, ხოლო ჩრდილოეთით ანტროპატენა და მისი დედაქალაქი ფრაასპი, ანუ ვერა (ნეტა საიდან მოდის ჩვენი უბანი ვერა... მიდიიდან, ესპანეთიდან თუ ვერეს ხევიდან!)
ბედი-მდევარი უკვე სთვლიდა მიდიელთა დღეებს. ასურელმა სალმანასარმა სასიკვდილო მახვილი დასცა მას. მომაკვდავმა ერთხელ კიდევ წამოიწია: ბაბილონს ხელი მისცა და ორივემ ჯვარზე ასწიეს მძლეთა-მძლე ასურეთი.
იმ დღიდან ვერც ერთი ვეღარ წამოდგა, მიდია ბრძოლაში გატეხილ ოქროს თასივით გადადიოდა ხელით-ხელში: ალექსანდრე მაკედონელი, მისი მემკვიდრე პარმენიონი და პიფონი, სელევკიდები, სირიელნი, ანტიოხი და მიტრიდატი - ყველამ გასთელა და გასწიწკნა წაქცეული რაინდი და მის უზარმაზარ საფლავს თითო მუჭა მიწა მიაყარა.
მერმე იმ საფლავს ირანი და ოსმალეთი დაასხდნენ და მისი სამარის წარწერაც კი წაშალეს. მისი სახელი და მიმქრალი დიდება ქურთებმა დაიჩემეს, მაგრამ დღევანდელი მწიგნობრები ამ მემკვიდრეს უბრალო სახელსაც კი არ უმტკიცებენ.
კათოლიკე მისიონერმა დეკრომ მიამბო: როდესაც ურიათა მეფის იესოს დაბადების ამბავმა ურმიის ტბას მიაღწია, აქედან სამი პართიელი მოგვი წავიდა იესოს თაყვანისცემისათვის. მეოთხე - მიდიელი ართაბანი - უკან ჩამორჩა. ამბობენ, ის მოგვი იერუსალემს სწორედ იმ დღეს ჩავიდა, როცა ქრისტე უკვე ჯვარზე ასწიესო.
სხვები კი იტყვიან: ართაბანი სულაც ვერ ჩავიდა და გზაში დაიკარგაო, და ამ ლეგენდას ასე ამთავრებენ ხოლმე: „ დაკარგული მოგვი უკანასკნელი მიდიელი იყოო “ . ასე იყო ოდესღაც, ხოლო ათიოდე წლის წინათ, როცა დიდი ომის ტალღამ ურმიის ქალაქში გამიტანა, არც ტბის მიდამოებსა და აღარც ქალაქში შორეულის ნატერფალიც კი აღარ დარჩენილიყო, არც ბებერი აქლემი ზენდავესტა და აღარც მიდიელთა თესლი, არც გირკანელნი და აღარც მაკედონელნი.
ჯმუხა სამხრელთა მაგივრად მიდიელთა სასაფლაოზე გოგი და მაგოგი მოსულიყვნენ, ხოლო ბებერი აქლემის ავესტას გვამზე მაჰმადის ყურანი და „ ისსას “ სახარება გადაეშალნათ.
საარაკო რაშებზე მიდიელთა აჩრდილები შესხდნენ და უკუნეთს გადაიკარგნენ, ხოლო მათ ნაცვლად ურმიის