რკინის თეატრი

1
 მიწას ურმებით ეზიდებოდნენ. ორმოებში ჭუჭყიანი, დაბუშტული წყალი იდგა. ორმოების გასწვრივ ფესვებშეფუთვნილი ნერგები ეყარა. ვიღაც დამთხვეული გერმანელი ქვიშაზე ბაღს აშენებდა. ნავსადგურში ორიოდე ძირგამომპალი კარჭაპი ეხახუნებოდა ერთმანეთს. მწვანე წყლის ზედაპირზე ანძის გამრუდებული ანარეკლი ტივტივებდა. თოლიები ჩხაოდნენ, ხარხარებდნენ. ნაპირზე მკვდარი ცხენი ეგდო. ცხენის გამოღადრული მუცლიდან ვირთხა გამოვარდებოდა უცებ, ჭურვივით გაფხრეწდა ჰაერს და პირდაპირ ზღვაში მოადენდა ტყაპანს. “მოუსვა თურქეთშიო” – ამბობდა მამა. მაგრამ ყველაზე დიდი საოცრება მაინც მერძევე იყო. მერძევის ბიდონი თეთრსა და ორთქლიან ენას გამოუყოფდა ხოლმე. მერძევეს თავი ყაბალახით ჰქონდა წაკრული. პირში ჭრელტარიანი ყალიონი ედო და განუწყვეტლივ აქსუტუნებდა. “ჩაგსვამ ბიდონში და მამაშენიც ვეღარ გიპოვისო” – ეუბნებოდა ღიმილით. გაცლილ ბიდონთან ერთად წუხანდელი ნასუფრალიც მიჰქონდა; აივანზე თბილსა და ნოტიო სურნელს ტოვებდა. ასე იწყებოდა დილა. საღამოს კი, ისევ ზედიზედ ჩერდებოდნენ მხიარული სტუმრებით სავსე ეტლები მწვანედ შეღებილ ჭიშკართან. იდგა ერთი გაუთავებელი ჟრიამული; ცხენების ფრუტუნი, ხვიხვინი; მეეტლეების გინება, ქალების კისკისი, კაცების ხორხოცი და, რასაკვირველია, რევოლვერების ბათქაბუთქიც (მაშინდელი დაცხრილული ჭერი, მიუხედავად მრავალგზის შეკეთებისა, წვიმას დღემდე ატარებდა და წვიმის დროს, ანუ თითქმის ყოველ მეორე დღეს, სასტუმრო ოთახის იატაკი ტაშტებითა და ჯამებით იყო მოფენილი). გრიალებდა პიანინო: ოქროსფერი შანდლებით გაწყობილი, საკურთხეველივით გაჩაღებული. სანთლებს ტკაცატკუცი გაუდიოდათ, ცხარე ცრემლით ტიროდნენ. კარადაში ჭურჭელი წკრიალებდა. მაგიდიდან გადმოვარდნილი ჩანგალი ობლად ეგდო ნოხზე, აცეკვებულ ფეხებთან, როგორც თოჯინის მოგლეჯილი მკლავი. ჯერ კიდევ გასარკვევი ჰქონდათ, მათი ორასწლიანი მონობა დამთავრებულიყო თუ მათი მონობის მხოლოდ ორასი წელი, მაგრამ ასე იყო თუ ისე, ზეიმი უფრო შეეფერებოდათ, ვიდრე გლოვა; სხვა თუ არაფერი, აქეთიქით წანწალს მაინც გადარჩებოდნენ და იმისი შიში აღარ მოკლავდათ – სახლებიანდუქნებიანწვიმებიანზღვიანად – ხვალ სად ამოყოფს თავს ჩვენი ქალაქიო. და ისევ გრიალებდა პიანინო: მოვა ჩემი საყვარელი, მე დავხვდები თავშიშველი, ლა, ლა, ლა, ლა… ათი თითი გამწარებული დაქროდა თეთრად აელვებულ კლავიშებზე, აღმა და დაღმა, აღმა და დაღმა, თითქოს ზღვაში მოტივტივე ფიცარზე შერჩენილი თაგვები იყვნენ და ვერ მიმხვდარიყვნენ, ვერ შეეგნოთ, ამ მოკლე ფიცრის ერთი ბოლო ისევე რომ მთავრდებოდა მათთვის დამღუპველი ზღვით, როგორც მეორე. მოულოდნელად რევოლვერი დაიჭექებდა და ქალები წივილკივილით წამოიშლებოდნენ. ქალების შესაკრთობად, სუფრის აღსაგზნებად გასროლილი რევოლვერის ტყვიით (რა თქმა უნდა, შემთხვევით) დაჭრილ ოფიცერს მუხლებზე მასპინძლის ბავშვი ეჯდა; გვერდზე ჩავლილი სიკვდილის გათოშილი, ვნებიანი ამონასუნთქი ჯერ ისევ დასთამაშებდა მიტკალივით გადაფითრებულ სახეზე; ახლახან მოსმული ღვინით დანამული ტუჩები ოდნავ, ძლივსშესამჩნევად უთრთოდა და მედიდურად, ამაყად იღიმებოდა, თუმცა მის მუხლზე მოკალათებული ბავშვი გაოფლილი კეფით გრძნობდა, რა გამალებით უცემდა გული სუფრის გმირს, ჰაეროვანი კოცნით რომ აჯილდოვებდნენ ქალები, ხოლო კაცები ფეხზე ამდგრები ადღეგრძელებდნენ, თავად კი, ყველაზე ლამაზი მანდილოსნის – ალბათ ბავშვის დედის – ლეჩაქით გადახვეულ ხელს (ტყვიას ოდნავ გაეგლიჯა ცერისა და საჩვენებელი თითის შემაერთებელი აპკი) მუხლზე დასკუპებულ ბავშვს ცხვირწინ უტრიალებდა და ერთსა და იმავეს უმეორებდა განუწყვეტლივ: აი, მე როგორი ვავა მაქვს და აი, მე როგორი ვავა მაქვსო. ბავშვი ვერ ხვდებოდა, თავს აწონებდა თუ თავს აცოდებდა ეს უცხო ძია, და, ღამის გრძელ პერანგში ჩაკარგული, დაძაბულობისგან ფეხის თითებს კრუნჩხავდა, ჯერ კიდევ გაოგნებული, დათრგუნული, ძილში ჩასმენილი სროლის ხმით, ვერცხლის, ბროლის, ფაიფურის ჭურჭელზე ათასნაირად არეკლილი, აბრჭყვიალებული სინათლით, ნელსაცხებლისა და დამწვარი დენთის სუნით. მაგრამ ბავშვური ალღოთი გრძნობდა, თვითონაც უნდა დაემალა შიში, თვითონაც უნდა ეთვალთმაქცა, თუნდაც უცხო ძიას ხათრით, ვის მუხლზედაც დაესკუპებინათ დიდის ამბით – დაამახსოვრდებაო – და ვისაც სუფრის გმირად ნათლავდნენ თანამეინახეები, როცა ძიას გული ჩიტივით უფრთხიალებდა და ლაჯები გამოსველებული ჰქონდა. ისიც რომ დაეზოგა და საკუთარი შიშიც დაემალა, ძალაუნებურად, კოვზს იდებდა პირში, ვითომ ყალიონიაო, და ყაბალახით თავწაკრულ მერძევესავით აწკლაპუნებდა ტუჩებს. ყველანი იცინოდნენ. “უკვე მსახიობია, ეს ეშმაკის ფეხიო” – იძახდნენ დიასახლისის საამებლად:


მოვა ჩემი საყვარელი,

მე დავხვდები თავშიშველი,

ლა, ლა, ლა, ლა…


დრო კი გადიოდა. ახლა ღამღამობით ორთქლმავლების მოულოდნელი შეკივლება აღვიძებდა. მიუჩვეველი იყო და მძინარეც შეკრთებოდა ხოლმე. პირველი მატარებელი რომ შემოვიდა ბათუმში, მამამისმა სადგურში შეკრებილ ხალხს მიულოცა და თქვა: გათავდა, ფეხს ვეღარ მოიცვლის ჩვენი ქალაქიო. და მართლაც, იმ დღიდან მოყოლებული, როცა ბათუმმა ოსმალეთის იმპერიის უკიდურესი ჩრდილოეთიდან რუსეთის იმპერიის უკიდურეს სამხრეთში გადაინაცვლა, ხოლო ახალმა ხელისუფლებამ ჯერ თბილისს გადააბა იგი რკინიგზით, მერე კი, მიწისქვეშა მილებით ბაქოსაც დაუკავშირა, ერთბაშად იმდენი ხალხი მოაწყდა აქაურობას, სადმე წასვლა კი არა, ისიც საკვირველი იქნებოდა, თავის