ფამადიჰანა

მთარგმნელისაგან 1939 წლის 9 აგვისტოს გაზეთი „ნიცის მაცნე“ იუწყებოდა: 19 ივლისს დაიბადა მარი-ელენ (ჩიტო) რუხაძე; მამა - ვლადიმერ რუხაძე, წარმოშობით ქართველი, დედა - მარი სანტრო, ფრანგი. 6 აგვისტოს სენ პიერ დე ფერიკში შედგა ნათლობა. ნათლია - პრინცესა ანტუანეტ მიურატი. დიდი ზეიმით აღინიშნა ნათლობა. სუფრას თამადობდა ჩვენი სახელოვანი თანამემამულე, მისი აღმატებულება პრინცი ნაპოლეონ მიურატი, რომელმაც, ქართული წესის თანახმად, სათითაოდ შესვა ოცდაათივე თანამეინახის სადღეგრძელო. მათ შორის იყვნენ თავადი თენგიზ დადეშქელიანი, პრინცი და პრინცესა დადიანები, ახვ- ლედიანები, ბატონები: ქოჩაკიძე, მაღლაკელიძე, ჭეიშვილი, გურგენიძე, შავგულიძე და სხვ. ჩვენი საუკეთესო სურვილები პატარა მარი-ელენს, მონათლულს ფრანგულ-ქართული მეგობრობის ნიშნით. ჩიტოს მამა, ლადო რუხაძე (1902-1998) დაიბადა ხონში. დაამთავრა ქუთაისის კლასიკური გიმნაზია და ახლადგახსნილი თბილისის უნივერსიტეტის სტუდენტს მოუსწრო იმ ავბედითმა 20-იანმა წლებმა. გაუჭირდა სამშობლოს და ახლობლების დატოვება. პირველად საზღვარს გადასული უკან გამობრუნებულა, მაგრამ 26-ში უკვე საბოლოოდ წავიდა. სხვებთან ერთად მასაც დიდხანს არ სჯეროდა, რომ ეს სამუდამო იყო და სამარადისო განსასვენებელს ლევილის ქართულ სასაფლაოზე ჰპოვებდა... ცხოვრება კი თავისას მოიხოვდა. ნიჭმა, გონიერებამ და უდიდესმა შრომისმოყვარეობამ წარმატება მოუტანა ტყავის წარმოების ინჟინერ-ტექნოლოგს და ამ დარგის საუკეთესო სპეციალისტი გახდა. იღბალსაც ვერ დაემდურებოდა; ბედმა შესანიშნავი მეუღლე და შვილების დედა არგუნა ხანგრძლივი ცხოვრების თანამგზავრად. გასაკვირია, როგორ ეგუებოდა ფრანგულ ბურჟუაზიულ ოჯახში ნებიერად გაზრდილი ქალბატონი იმ მამაპაპურ ფართომასშტაბიან ქეიფებს, მისი ქართველი მეუღლე საკმაოდ ხშირად რომ უმართავდა თავის თანამემამულეებს. „დედას უზომოდ უყვარდა მამა, ცდილობდა გაეგო მისთვის და ყველანაირად უწყობდა ხელს, დაეძ- ლია ნოსტალგია“ - ამიხსნეს ფრანგმა ბიძაშვილებმა. ისინი პარიზის მახლობლად ქალაქ პონტუაზში, მამისეულ სახლში ცხოვრობენ. კოპწია შატო-ბეკოეთი (ბეკო ლადოს მეტსახელია) კარგა მოზრდილი მამულით, მდინარე უაზის წარმტაც ხეობას გადაჰყურებს. სახლის ერთ-ერთი დარბაზის კედლები ფელიქს ვარლამიშვილის მოხატულია, რომელსაც რამდენიმე თვე აქ უცხოვრია. სახლში ძალუმად იგრძნობა ქართული სული: უამრავი სუვენირი, მშვენიერი ქართული ბიბლიოთეკა, რომელსაც აქ, სამწუხაროდ, ვეღარავინ კითხულობს, მაგრამ სათუთად ინახავენ მამის ხსოვნის პატივსაცემად. ოჯახი ხელოვნების პატარა ტაძარია: მუსიკა, სიმღერა, ხატვა, ფოტოხელოვნება და, საერთოდ, გამოყენებითი ხელოვნების თითქმის ყველა სფერო - აქ აშკარად მუზების რჩეული სამფლობელოა. ჩიტოს მოწოდება მწერლობა აღმოჩნდა. თუმცა, ვიდ- რე პროფესიონალი კალმოსანი გახდებოდა, საუნივერსიტეტო ჰუმანიტარული განათლებით სხვადასხვა საქმიანობას ეწეოდა: მასწავლებლობდა, მუშაობდა გაზეთების რედაქციებში, ერთ-ერთი ფირმის წარმომადგენლობაში მოსკოვში. ბოლოს, ორი ათეული წლის მანძილზე, საერთაშორისო ოლიმპიურ კომიტეტში ხელმძღვა- ნელობდა საგამომცემლო და კულტურის განყოფილებებს. ქართველი ოლიმპიელები მუდამ გრძნობდნენ განსაკუთრებულ ყურადღებასა და გულშემატკივრობას სოკ-ის მაღალჩინოსანი ფრანგი ქალბატონისაგან ქართული გვარით. თუ შეეკითხებით, წერა როდის დაიწყო, ჩიტო რუხაძე გიპასუხებთ, რაც თავი მახსოვს, სულ ვწერ და ვისურვებდი, მანამ ვიცოცხლო, სანამ წერა შემეძლებაო. მართლაც, მუდამ განუყრელად ხელთა აქვს კალამი და რვეული, რომელიც სავსეა საინტერესო ჩანაწერებით. ამას ემატება აურაცხელი რაოდენობა მამის კორესპონდენციისა, რომლის თარგმანზეც ღამეები გვითენებია. იმედი მაქვს და სულ ველი, აქედანაც მოუვიდეს შთა- გონების წყარო. ვნახოთ. მანამ კი ამ თხელტანიანი რომანით დაგვაფიქრებს ბევრ რამეზე და მათ შორის იმაზეც, რომ მიწა, რომელზეც ვდგავართ, წინაპართა მრავალი თაობისგან გადმოგვეცა და მათი ხსოვნა გვეხმარება, მყარად და, რაც მთავარია, სწორად ვიდგეთ ამ მიწაზე. რომანში აღწერილი შორეულ მადაგასკარზე განვითარებული მოვლენები, ვფიქრობთ, ზოგადსაკაცობრიოა. ისინი, თამამად შეიძლება ითქვას, ჩვენს სინამდვილესაც ეხმიანება; მოხდა ისე, რომ ბაგრატის ტაძარში მოვხვდით გამალებული სარესტავრაციო სამუშაოების დროს. გულმა რეჩხი მიყო. მერე ერთმანეთს ჩვენს ეჭვებს და შეშფოთებას ვუზიარებდით. ის ხელოვნების ყველა დარგში ძალიან კარგად ერკვევა (სხვათა შორის, არის წევრი საზოგადოებრივი ორგანიზაციისა „ლუვრის მეგობარი“), და შენიშნა, რომ აქაც რაღაც ისე არ კეთდება, ისევე როგორც სიღნაღში, რომლის სახეცვლილებამ ძალიან დასწყვიტა გული... მის რომანშიც ხომ კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებისა და მოვლა-პატრონობის აუცილებლობაზეა გამახვილებული ყურადღება! თან, განსაკუთრებულად, სულიერი კულტურული მემკვიდრეობაა ხაზგასმული, რაც, ძირითადად, განაპირობებს ადამიანის ცხოვრების წესს. ამასთან, ზნე-ჩვეულებები, წინაპართაგან რომ გადმოგვეცემა, გონივრულად უნდა გავიაზროთ; ზოგი მტკიცედ შევინარჩუნოთ, ზოგზეც შეგნებულად ვთქვათ უარი. ვავა - ოჯახის პატრიარქი და უპირობო ავტორიტეტი, ერთი მხრივ, მოითხოვს, არ შეაწუ- ხონ „დაბრუნების“ რიტუალით: „პატივი ჩემს ხსოვნას ეცი, ჩემი სხეულის ტემპერატურა კი შენი საზრუნავი არაა“. მეორე მხრივ, სულეთიდანაც კი ყველა ღონეს მიმართავს, ტრადიციული სამეურნეო ცხოვრების წესის შენარჩუნებაში დაეხმაროს მშობლიურ სოფელს. რომანის თავდაპირველი სახელწოდება "Lე ღეტოურნემენტ", რომელიც ფრანგული გამომცემლობის თხოვნით შეიცვალა "Lე ღეტოურ დუ Mორტ" (მკვდრის დაბრუნება), მივიჩნიეთ, რომ ქართველ მკითხველში აპრიორი გარკვეულ ასოციაციებს აღძრავდა და, ავტორის სრული თანხმობით, ვამჯობინეთ „ფამადიჰანათი“ შეგვეცვალა, რაც იგი- ვე მიცვალებულის დაბრუნების და ხელახლა დამარხვის რიტუალს ნიშნავს მალგაშურ ენაზე. ჩიტო რუხაძის სტიქია ყოველთვის იყო და არის მოგზაურობა. თითქმის ყველაგანაა ნამყოფი, ალბათ, პოლუსებს გარდა. მისი წერილები ამ მოგზაურობების შთაბეჭდილებებით - საინტერესო დაკვირვებებით, ზუსტი შეფასებებით, იქნება ეს მაროკოდან, ახალი ზელანდიიდან, პატაგონიიდან, კაპადოკიიდან თუ შანხაიდან, ამ ჟანრის საუკეთესო ნიმუშებად გამოდგებოდა. მაგრამ ყველაზე ხშირად მაინც საქართველოს სტუმრობს. იცის, რომ აქ მას განსაკუთრებულად ელიან. აქ ოლიმპიური მოძრაობიდან დამეგობებული პაატა ნაცვლიშვილი დაახვედრებს მორიგ სიურპრიზებს, იქ ბაბალეს სახლში გაიხარებს ფშავში, არაგვის პირას, და ჩარგლის უნახავად როგორ წამოვა?! ხევსურეთმა შეაგულიანა. მუცოზეც ავიდა ეს არცთუ ისე ახალგაზრდა ქალბატონი. სიღნაღშიც ბეჟაშვილების სახლი, ალაზნის ველს მთელი სიგრძე-სიგანით რომ გადაჰყურებს, მისი სახლია. ქუთაისი ხომ... და, საერთოდ, მთელი იმერეთი, მისთვის მამის დანატოვარი ამქვეყნიური სამოთხეა. სხვათა შორის, აფხაზეთიც მოვლილი აქვს იმ დროს, როცა იქ, კელასურში ჩვენი საყვარელი, თბილი-ტკბილი მამიდა თამარი ცხოვრობდა. იქიდან, რა შორს ის არის და, ზუგდიდსაც ვწვევივართ, სადაც განსაკუთრებული ინტერესით ათვალიერებდა ნათლია ანტუანეტ მიურატის ყოფილ საბრძანებელს. რა დაავიწყებს სვანეთს, განსაკუთრებით უშბის ძირას, ბეჩოში წერედიანების ოჯახში გატარებულ დღეებს. ბოლოს, ისე არ გაემგზავრება, მამის სანატრელი დედის, ბებია მარიამის საფლავზე სანთელი არ დაანთოს. ჩიტოს ნიშანდობლივად მიაჩნია, რომ „სამშობლო“ და „მშობელი“ , „მამა“ და „მამული“ ქართულში ერთი წარმომავლობის სიტყვებია. თუმცა, თავად არ თვლის თავს ქართველად და ამისი მიზეზი მისთვის, სხვათა შორის, ენის არცოდნაა. ანბანი რომ აითვისა - ისიც მხოლოდ ერთი - რა თქმა უნდა, არასაკმარისია. სამაგიეროდ, მისი ძმისშვილი თამარი, საფრანგეთში დაბადებული და გაზრდილი, ქმარს დუშეთში გამოჰყვა და სამ ნამდვილ ქართველს უზრდის ბაბუ ლადოს სათაყვანებელ სამშობლოს. მამა ძალიან გაიხარებდაო, ამბობს ჩიტო სევდიანი ღიმილით... დაბოლოს, ამ რომანის გარდა, ჩიტო რუხაძის კალამს ეკუთვნის რამდენიმე ნოველა, რომელთაგან ორის („კონცერტი“ და „ქლიავის ყვავილობა“) თარგმანი ჟურნალ „ჩვენი მწერლობის“ 2012 წლის 29 ივნისის ნომერშია დაბეჭდილი.