„რომანსერო ხიტანო“
არაერთისაგან მსმენია: ლორკა მიყვარს, ოღონდ „ბოშური რომანსეროს“ გამოკლებით. ადვილი მისახვედრია, სიტყვა „ბოშური“ და სიტყვა „რომანსი“ აფრთხობთ, რუსულ „ციგანშჩინაში“ ერევათ, რომელიც ძალიან მაღალი გემოვნების გამოხატულებადაც არ არის მიჩნეული.
არადა, ამ პატარა წიგნში – იგი ლორკას პოეტურ ხილვათა მწვერვალია – ვერც ბოშურ ეგზოტიკას წავაწყდებით და ვერც თაბორული რომანსების მოტკბო-მობანალურო ქვითინს.
რომანსი ესპანურენოვან ტრადიციაში ბალადური წყობის ხალხურ ან ხალხურთან მიახლოვებულ ლექსს აღნიშნავს, მისი ჟანრული სახელწოდებაა. ვთქვათ, ჩვენი „ყივჩაღის ლექსი“ რაღაც სასწაულით ესპანური რომ გამხდარიყო, მას, არც მეტი, არც ნაკლები, „ყივჩაღის რომანსი“ ერქმეოდა.
ხოლო ბოშურობა აქ არსებითად პოეტური პირობითობაა, ლექსების შემკვრელი და ერთ ციკლად გამაერთიანებელი. ამ ლექსთა ბოშები ესპანელებისაგან არაფრით განირჩევიან, არც სახელებითა და გვარებით, არც ქცევებითა თუ ცხოვრების ნირით.
თვითონ პოეტის სიტყვით, კრებულის მთავარი პერსონაჟი ანდალუზიური ნაღველია. რაში მდგომარეობს ანდალუზიური ნაღვლის სპეციფიკა, ძნელი მისახვედრია, მით უფრო უცხოელისათვის, მაგრამ მთელი წიგნი უჩვეულოდ გადამდები ნაღვლით რომ არის განმსჭვალული, ეს ცხადზე უცხადესია.
ერთადერთი ლექსი, რომელიც უშუალოდ ბოშურ თემას ეძღვნება, არის „რომანსი ესპანეთის ჟანდარმერიაზე“, მაგრამ ვერც აქ შევხვდებით ეგზოტიკურსა და რუსული „ციგანშჩინის“ ბოშებს. ლექსის დაწერამდე ორიოდე წლით ადრე ესპანეთის პოლიციამ სასტიკად დაარბია სრულიად ნამდვილი ბოშები და ნამდვილზე ნამდვილი უბედურება დაატრიალა.
ამ ნაწარმოების გამო ლორკა დაკითხვაზეც კი დაიბარეს, რასაც, გასაგებია, არავითარი გაგრძელება არ მოჰყოლია, მაგრამ პოლიციის გაღიზიანება მის მიმართ ძალიან დიდი იყო – ლექსი მეტისმეტად გახმაურდა.
კრებულის ბოშური თემატიკა, ფაქტობრივად, ამით ამოიწურება. დანარჩენი ლექსები მხოლოდ ნომინალურად არიან ბოშურნი. ვთქვათ, „მთვარის რომანსში“ ბიჭს ბოშას დავარქმევთ თუ რაიმე სხვა სახელს, ამით აბსოლუტურად არაფერი, არც ერთი ნიუანსი, არ შეიცვლება. ზოგ მათგანში კი ბოშების კვალი საერთოდ გამქრალია.
„ეს არის ჩემი სიმღერა ანდალუზიაზე, ბოშები მხოლოდ რეფრენად არიან გამოყენებული“.
ბოშურს, ჩემი შეგრძნებით, აშკარად მავრული სჭარბობს, ეს მომენტი ტექსტში ალაგ-ალაგ საგანგებოდაც არის აქცენტირებული. მავრულმა კულტურამ ანდალუზიაში ბევრი სილამაზე დატოვა.
მოკლედ, შევთანხმდით, რომ ბოშური აქ არაარსებითია. ახლა ორიოდე სიტყვა იმაზე, არსებითი რაც არის.
ლორკას პოეტური ბიოგრაფია ავანგარდიზმისკენ განუწყვეტელი სწრაფვაა. ვერც კი წარმოუდგენია, ჩვეულებრივი კარგი ლექსი დაწეროს. მაგრამ ის ამავე დროს სისხლითა და ხორცით ესპანელია, ზეპირსიტყვიერებაზე შეყვარებული და გონგორასეული ტრადიციით გაჟღენთილი.
უცნაური საქმეა, ისევ და ისევ მელოდიური ლექსითა და ძველებური მასალით – ჩიტებითა და ყვავილებით, ქარებითა და ვარსკვლავებით, გიტარებითა და ტორეროებით ლამობდა ახალი მეტაფორისტიკისა და, შესაბამისად, ახალი პოეზიის შექმნას.
და განუწყვეტლივ ამ დანის პირზე დადიოდა.
დროდადრო სასურველ შედეგსაც თუ აღწევდა, უფრო უნიკალური პოეტური ხმის ხარჯზე, ვიდრე იმ თავისი ავანგარდიზმისა, რატომღაც სიურრეალიზმად რომ ესახებოდა. იგი ზომიერად წარმატებულ პოეტად მიიჩნეოდა, როგორც მისი თაობის სხვა ნიჭიერი პოეტები, ხორხე გილიენი თუ ლუის სერნუდა.
მერე კი მოხდა ის, რაც უნდა მომხდარიყო, ან, უფრო სწორად, აუცილებელი სულაც არ იყო, რომ მომხდარიყო.
მოხდა უიშვიათესი რამ, როცა ავანგარდიზმი და მაღალი კლასიკა ჰარმონიულად შეერწყა ერთმანეთს და ხმაშეწყობით აჟღერდა.
მან პოეზიის რომელიღაც შიშველ ნერვს მიაგნო.
მისმა ყვავილებმა და ქარებმა, მდინარეებმა და ვარსკვლავებმა სრულიად კონკრეტული, ყოფითი მნიშვნელობაც დაიბრუნეს, ხოლო ავანგარდისტულმა კონსტრუქციებმა სიცივისა და სიმშრალის ნაცვლად სათქმელს მეტი ბრწყინვა და ემოციური სიღრმე შესძინა.
და თავად მთვარეც, ყოვლად აუცილებელი მთვარე, დაკონკრეტდა და ლამის ღამეული შარა-შუკებიც კი გაანათა.
სხვაგან და სხვა დროს, რამდენადაც ვიცი, არასოდეს ყოფილა, რომ ავანგარდისტული ლექსების კრებული სახალხო წიგნად ქცეულიყო. სულ მალე იგი უკვე ზეპირად იცოდნენ არა მხოლოდ ესპანეთში, არამედ ესპანურენოვან ამერიკაშიც.
მაგრამ სასწაული ამით არ დამთავრებულა – „ბოშურმა რომანსერომ“ ესპანურენოვანი ბარიერიც სულ იოლად გაარღვია და ლორკა ბევრ ქვეყანაში უსაყვარლეს უცხოელ ავტორად აქცია.
მუსიკალური პოეტები ძნელად ან, საერთოდ, ვერ ითარგმნებიან, მაგრამ ლორკა მხოლოდ მუსიკა არ არის, უპირატესად მეტაფორაა, მეტაფორული ეფექტი კი, როგორც ლორკასავე მაგალითიდანაც ჩანს, ერთი ენიდან მეორეში ნაკლები დანაკარგებით გადადის. ეს პოეზია ყველაზე მდარე თარგმანშიც ინარჩუნებს თავის განსაკუთრებულობას.
ლორკას, ცხადია, აქვს არაერთი სხვა შედევრიც, მაგრამ ასეთი შთამბეჭდაობისათვის აღარასოდეს მიუღწევია. და მისი სახელი, როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი უპირველესი ლირიკოსისა, არსებითად ამ პატარა კრებულს ემყარება.
შთაგონება? რასაკვირველია. მაგრამ ამ თვრამეტ ლექსს სამი თუ ოთხი წლის შრომაც დასჭირდა.
წიგნად გამოიცა 1928 წელს.
როცა ჯერ ისევ პოეზიის დარი იდგა.
დავით წერედიანი
ჩუქება
