შემეცნების თეორია, როგორც აპოლოგეტიკა თუმცა შემეცნების თანამედროვე თეორია შეგნებულად იღებს დასაბამს კანტიდან, მან მრავალ რამეში გადაუხვია მოძღვრის მცნებებს. უცნაურია: გნოსეოლოგებს, რომლებსაც, ჩვეულებრივ, ყველაფერზე უჭირთ ერთმანეთთან შეთანხმება, თითქოს პირი შეუკრავთ და შემეცნების თეორიის ამოცანა კანტისგან განსხვავებულად არ ესმით. კანტმა ჩვენი შემეცნებითი უნარის გადასინჯვა მოახდინა შემეცნების ახსნის მიზნით. ეს უკანასკნელი კი მას იმისთვის დასჭირდა, რომ ის საფუძვლები ჩამოეყალიბებინა, რომელთა გამოისობით არსებულთაგან ზოგი მეცნიერების აღიარებაა შესაძლებელი, სხვები კი უარყოფილ უნდა იქნან. არსებითად, თუ ასე გნებავთ, უპირატესად მეორე მიზნისათვის. იუმის სკეპტიციზმი მას მხოლოდ თეორიულად აწუხებდა. მან წინდაწინ იცოდა: როგორი თეორიაც არ უნდა მოეფიქრებინა, მათემატიკა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები მეცნიერებებად დარჩებოდნენ, მეტაფიზიკა კი უარყოფილი იქნებოდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მის მიზანს არა მეცნიერების გამართლება წარმოადგენდა, არამედ მისი არსებობის შესაძლებლობის განმარტება, - ის სწორედ იქედან გამოდიოდა, რომ მათემატიკურ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში ეჭვს სერიოზულად ვერავინ შეიტანდა. ახლა საკითხი სხვაგვარად დგას. გნოსეოლოგია მთელ ძალისხმევას იქეთ მიმართავს, რომ მეცნიერული ცოდნა გაამართლოს. რისთვის? ნუთუ მეცნიერულ ცოდნას გამართლება სჭირდება? მართალია, არსებობენ ახირებული ადამიანები, ზოგჯერ გენიალურებიც კი, მსგავსნი ჩვენი ლევ ტოლსტოისა, რომლებიც თავს ესხმიან მეცნიერებას, მაგრამ მათი ეს თავდასხმები არავის აშფოთებს.
მეცნიერები უწინდებურად განაგრძობენ კვლევებს, უნივერსიტეტები ფუნქციონირებს, აღმოჩენები აღმოჩენებს მოსდევს. გნოსეოლოგები კი ღამეებს ათევენ და ისევ ახალ გამართლებას ეძებენ მეცნიერებისთვის. გავიმეორებ, იმ დროს, როდესაც თითქმის არც ერთ საკითხთან მიმართებით არ შეუძლიათ შეთანხმება, ამ საკითხში ერთსულოვნებით გვაოცებენ: ყოველი მათგანი დარწმუნებულია, რომ მეცნიერების გამართლება და განდიდება აუცილებელია. ასე რომ, შემეცნების თანამედროვე თეორია მეცნიერებიდან აპოლოგეტიკად იქცა. ამიტომაცაა მტკიცების მეთოდები გნოსეოლოგებთან მსგავსი. რადგან მეცნიერების დაცვა აუცილებელია, გამოდის, რომ ის ჯერ უნდა შევაქოთ ანუ ის შეხედულებები და მონაცემები მოვიძიოთ, რომლებიც მიანიშნებენ, რომ მეცნიერება ამა თუ იმ, მაგრამ გარდუვალად ძალიან მაღალ და მნიშვნელოვან მისიას ასრულებს. ან პირიქით, წარმოდგენილ უნდა იქნას სურათი, თუ რა ბედი ეწეოდა კაცობრიობას, მისთვის ცოდნა რომ წაერთმიათ. აღნიშნულის გამოისობით აპოლოგეტური ელემენტი შემეცნების თეორიაში იმავე როლის შესრულებას შეუდგა, რაც ამ დრომდე მას თეოლოგიაში მიეკუთვნებოდა. როგორც ჩანს, ახლოა დრო, როდესაც სამეცნიერო აპოლოგეტიკა ოფიციალურად აღიარებულ ფილოსოფიურ დისციპლინად იქცევა.
მაგრამ qui s'excuse - s'accuse[1]. ცხადია, რომ მეცნიერებაში ყველაფერი საკეთილდღეოდ არ არის, რადგან იგი თავის მართლებას შეუდგა. ამიტომაც, აპოლოგეტიკა - აპოლოგეტიკად, მაგრამ ადრე თუ გვიან შემეცნების თეორიას მობეზრდება მხოლოდ ქება-დიდების მიღება საკვებად და იგი უფრო რთულ და მნიშვნელოვან ამოცანას, ნამდვილ საქმეს მოითხოვს საკუთარი თავისთვის. ამჟამად გნოსეოლოგები გამოდიან ვარაუდიდან, რომ მეცნიერული ცოდნა სრულყოფილს წარმოადგენს და, ამდენად, წინაპირობები, რომლებზეც იგი დგას, კრიტიკის საგანი არ უნდა გახდეს. მიზეზობრიობის კანონი თავის გამართლებას იმაში კი არ პოულობს, რომ იგი საგანთა ნამდვილ დამოკიდებულებას ასახავს, და არც იმაში, რომ ჩვენ ხელთ გვაქვს მონაცემები, რომლებიც დაგვარწმუნებდნენ, რომ იგი არ უშვებს და არასოდეს დაუშვებს გამონაკლისებს ანუ რომ უმიზეზო ქმედებები შეუძლებელია. ეს ყველაფერი არ გვაქვს, მაგრამ ჩვენ გვეუბნებიან, რომ ეს არც არის საჭირო.
მთავარია, რომ მიზეზობრიობის კანონი შესაძლებელს ხდის მეცნიერებას და, პირიქით, მიზეზობრიობის კანონზე უარის თქმა ნიშნავს მეცნიერების უარყოფას, უარყოფას ყველანაირი ცოდნის, ჭვრეტისა და, ზოგის აზრით, გონებისაც კი. ცხადია, რომ თუ არჩევანი, ერთის მხრივ, არც თუ მთლად საფუძვლიან დაშვებასა და, მეორეს მხრივ, ქაოსისა და სიგიჟის პერსპექტივას შორისაა, დასაფიქრებელი არაფერია. აპოლოგეტიკამ, როგორც ვხედავთ, ყველაზე მძლავრი argumenta ad hominem[2] შეარჩია. მაგრამ ამ სახის ყველა argumenta ერთი და იმავე ნაკლს ატარებს: ისინი არ არიან მუდმივნი, მათ ორი შინაარსი აქვთ.
დღეს ისინი იცავენ მეცნიერულ ცოდნას, ხვალ კი მისი მგმობელები არიან. მართლაც, ისეც ხდება, რომ საკუთრივ მიზეზობრიობის კანონის რწმენა ბადებს სულში იმ დიად შფოთსა და ძრწოლას, რაც შედეგად ქაოსისა და სიგიჟის ყველა საშინელებას წარმოშობს. არსებული წესრიგის უცვლელობის რწმენა კონკრეტულ შემთხვევებში ცხოვრების უაზრობის რწმენის პირდაპირპროპორციულია. ალბათ ამას განიცდიდნენ ქრისტეს მოწაფეები, როდესაც მოძღვრის უკანასკნელი სიტყვები გაიგონეს ჯვრიდან: „ ღმერთო ჩემო, ღმერთო
ჩუქება
