ნიცშე და ქრისტიანობა

შესავალი ყველასათვის ცნობილია, რა გაუგონარი სიმკვეთრით უარყოფს ნიცშე ქრისტიანობას. მაგალითად: „ ვინც დღეს ოდნავ მერყეობას იჩენს ქრისტიანობასთან მიმართებით, მას ნეკსაც არ გავუწოდებ. აქ ერთადერთი პოზიციაა შესაძლებელი: უპირობო „ არა “ (XVI, 408[1]).
ნიცშე დაუღალავია ქრისტიანობის მხილებაში, მიემართება რა აღშფოთებიდან სიძულვილისა, და მშვიდი კვლევიდან - ღვარძლიანი პამფლეტისკენ. გასაოცარი გამომგონებლობით იცვლის ის თვალსაზრისს, განიხილავს რა ქრისტიანულ რეალიებს ყოველი მხრიდან და სრულად აშიშვლებს მათ. მან ამ ბრძოლაში ყველა წინამორბედის მოტივი შეითვისა და სათავე დაუდო ახალ ომს ქრისტიანობის წინააღმდეგ - ომს არნახულად რადიკალურსა და სრულად გაცნობიერებულს.
გათვითცნობიერებულია რა ამ მგზნებარე მტრობის შესახებ, ნიცშეს ყურადღებიანი მკითხველი არაერთხელ აღმოჩნდება ჩიხში მისი ზოგიერთი გამონათქვამის წინაშე, რომელიც ერთი შეხედვით სრულიად შეუთავსებელია ანტიქრისტიანობასთან. დროდადრო ნიცშე ქრისტიანობის შესახებ ასე ამბობს: „ ეს იდეალური ცხოვრების საუკეთესო ნაწილია, რომელიც მე ჭეშმარიტად შევიცანი: მე მას თითქმის აკვნის ასაკიდან მივდევ და ვფიქრობ, გულში არასოდეს მიღალატია მისთვის “ ( „ წერილი გასტს “ , 21.7.81). მას ბიბლიის ზემოქმედების შესახებაც ძალუძს პოზიტიური აზრის გამოთქმა: „ უცვლელი მოკრძალება ბიბლიის წინაშე, რომელიც ევროპაში, უნდა ითქვას, დღემდეა შენარჩუნებული, - ესაა ალბათ ზნეთა სინატიფისა და კულტურის საუკეთესო ნიმუში, რასაც ევროპა ქრისტიანობას უნდა უმადლოდეს... “ (VII, 249). უფრო მეტიც, ნიცშე, სამღვდელო ოჯახთა შთამომავალი, როგორც დედის, ასევე მამის მხრივ, სრულყოფილ ქრისტიანში ჭვრეტს „ ადამიანთა ტიპებს შორის უკეთილშობილესს “ , ვისთანაც კი მას შეხება ჰქონია: „ მე პატივად მიმაჩნია, რომ იმ გვარს ვეკუთვნი, რომელიც ქრისტიანობას ყველა გაგებით სერიოზულად ეკიდებოდა “ (XIV, 358).
ერთი სიტყვით, თუ ჩვენ გადავწყვეტთ ქრისტიანობის შესახებ ნიცშეს ყველა გამონათქვამი ცალ-ცალკე გავიხსენოთ, იქნება ეს სენტენცია „ ღვთისმსახურისა “ თუ „ ეკლესიის “ შესახებ, მსგავს რთულად შეთავსებად შეფასებებს წავაწყდებით. თუმცა ისიც მართალია, რომ უარყოფითი შეფასება ისეთ უმრავლესობაში იქნება, რომ პოზიტიურს ვერც შევამჩნევთ.
ასე მაგალითად, მღვდლებს იგი უწოდებს „ ცბიერ ჯუჯებს “ , „ ადამიანის პარაზიტულ ტიპს “ , „ მირონცხებულ მკრეხელებს “ , „ შხამიან ობობებს ცხოვრების ხეზე “ , „ ცნობიერ ფარისეველთაგან ყველაზე მოხერხებულებს “ , - და უეცრად მოულოდნელი პანეგირიკი „ კეთილშობილ სამღვდელო ნატურათა პატივსაცემად “ : „ ხალხი ათასწილ მართალია საკუთარ უცვლელ სიყვარულში ამ ტიპის ადამიანებისადმი: მოკრძალებული, უბრალო და სერიოზული, უბიწო მღვდლებისადმი, რომლებიც შედიან მასში და გამოდიან მისგან, მაგრამ გამოდიან, როგორც ნაზიარებნი, რჩეულნი, მსხვერპლად განწირულნი მისთვის; და მათ წინაშე ხალხს დაუსჯელად შეუძლია გულის გადაშლა... “ (V, 287-288). სამღვდელოების ზოგი კატეგორიისადმი იგი გრძნობს რაღაცას, მიახლოვებულს თითქმის პატივისცემასთან. მას მიაჩნია, რომ სწორედ ქრისტიანობამ „ გამოჭედა ყველაზე ნატიფი სახეები ადამიანთა საზოგადოებაში: სახეები, რომლებსაც მაღალი და უზენაესი კათოლიკური სულიერების ბეჭედი აზის... ადამიანის სახე აქ იმ ყოვლისგამჭვალავ ზეშთაგონებულობას აღწევს, რომელიც ორი სახის ბედნიერების (საკუთარი ძალაუფლებისა და თვითაღკვეთის გრძნობების) უწყვეტი მოქცევისა და მიქცევის შედეგად წარმოიქმნება. აქ ჩვენი სხეულისა და ჩვენი ბედნიერების სიმყიფისადმი ის კეთილშობილი უგულვებელყოფა მეფობს, რომელიც ჭეშმარიტ ჯარისკაცებს ახასიათებთ... ეკლესიის მთავრების ხატთა დიდებული სილამაზე და სინატიფე ხალხისათვის ყველა დროში ეკლესიის ჭეშმარიტების დასტურს წარმოადგენდა... “ (IV, 59-60). როგორც ცნობილია, ნიცშე განსაკუთრებით გმობს იეზუიტებს, თუმცა არა აღფრთოვანების გარეშე წერს იმის შესახებ, „ თუ თვითგადალახვის რა გმირულ სიმძიმეს იღებს საკუთარ თავზე თითოეული იეზუიტი: ცხოვრების ის გაიოლებული პრაქტიკა, რომელსაც იეზუიტთა სახელმძღვანელოები ქადაგებენ, არა მათთვის, არამედ საერო პირთათვისაა განკუთვნილი “ (II, 77).
ნიცშესთვის ეკლესია - დედამიწაზე არსებული ყოველივე კეთილშობილის ულმობელი მტერია. ის იცავს მონურ ფასეულობებს, მიისწრაფის ადამიანში არსებული ყოველივე დიადის გათელვისკენ, ის - სნეულთა კავშირი, ის - ყალბი ფულის ცბიერი მჭრელია. თუმცა არც აქ შეუძლია მას უარი თქვას მისი ძალაუფლების განსაკუთრებული სახეობისადმი პატივისცემის გამოხატვაზე: „ ყოველი ეკლესია უპირველეს ყოვლისა ძალაუფლების ინსტიტუტია, რომელიც მაღალ მდგომარეობას უზრუნველყოფს სულიერად გამორჩეული ადამიანებისთვის. მას იმდენად სწამს სულიერების ძლიერება, რომ უარს ამბობს ძალადობის ყველა სხვა უხეშ ფორმაზე, და უკვე მხოლოდ ამიტომაა ეკლესია მეტად კეთილშობილი ინისტიტუტი, ვიდრე სახელმწიფო “ (V, 308). მსჯელობს რა კათოლიკური ეკლესიის საწყისების შესახებ, ნიცშე ასკვნის, რომ საკუთარ ძალებს იგი პოულობს „ იმ, ჯერ კიდევ მრავალრიცხოვან, ეკლესიურ ინდივიდებში “ , რომლებიც ნებაყოფლობით „ აქცევენ საკუთარ ცხოვრებას რთულად, იმავდროულად კი ღრმა აზრით სავსედ “ (II, 76). ამიტომაცაა, რომ იგი ეკლესიის წინააღმდეგ ბრძოლას ყველა შემთხვევაში