ნაწილი I
- ჩაძირული ქალაქი
დრო უსინათლო მეგზურია, მე კი ბიჭი ვარ, ბიჭი, რომელმაც ჩაძირული ქალაქის ჭენჭყობიან ქუჩაში ამოყვინთა. ათასი წელია, თევზების გარდა, სხვას არავის მოუკრავს თვალი ბისკუპინში(ბისკუპინი - წინარეისტორიული პერიოდის პოლონეთის ძეგლი (დაახლ. ძვ. წ. 550 წ.). წარმოადგენს ბრინჯაოს ხანის ლუჟიცის კულტურის გამაგრებულ დასახლებას ბისკუპინის ტბის ერთ-ერთ ნახევარკუნძულზე. აღმოჩენილია 1933 წელს არქეოლოგების კოსშევსკისა და რაევსკის მიერ. დასახლებას "პოლონურ პომპეისა" და "პოლონურ ჰერკულანეუმს" უწოდებდნენ. 1939 წელს, პოლონეთის დაპყრობის შემდეგ, გერმანელებმა დასახლებას სახელი შეუცვალეს და "ურშტადტი" დაარქვეს. 1940 წელს ნაქალაქარის გათხრები სს-ანენერბემ განაახლა, ხოლო მას შემდეგ, რაც გერმანიის ჯარები იძულებული გახდნენ, უკან დაეხიათ, ბისკუპინი განზრახ დატბორეს, თუმცა განადგურების ნაცვლად, საშენ მასალად გამოყენებული ხეტყე წყლის ქვეშ უკეთესად შეინახა. ომის დასრულების შემდეგ პოლონელმა არქეოლოგებმა კვლავ დაიწყეს ბისკუპინში მუშაობა. გათხრები 1979 წლამდე გაგრძელდა. ნაპოვნია ექვს მილიონამდე სხვადასხვა ტიპის საგანი, მათ შორის თევზსაჭერი ბადეები, ბორბლები, ნავები, თიხისა და სხვა სახის ჭურჭელი. ზოგიერთი ნივთი მიუთითებს ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთის სკვითებთან სავაჭრო ურთიერთობის არსებობაზე. დღეს რეკონსტრუირებული დასახლება, როგორც მუზეუმი ღია ცის ქვეშ, დამთვალიერებლებსა და არქეოლოგიური ფესტივალების სტუმრებს მასპინძლობს.) ხის ტროტუარებისთვის. მდინარე გასავკას მრუმე, ლამიანი წყლით დატბორილი, ოდესღაც მზისკენ პირშექცევით ნაგები სახლები... მდუმარე წყლის ქვეშ აფეთქებული თვალწარმტაცი ბაღები... დუმფარები, ლელი, ლემა...
ერთხელ არავინ იბადება. იღბალი თუ დაგყვა, ახალშობილს ერთზე მეტად დაგარწევენ მავანის მკლავები, თუ არა და, სწორედ მაშინ აგეხილება ხელმეორედ თვალი, როდესაც შიში თავის გრძელ კუდს მოიქნევს და გონებას აგირევს, შეგაჯანჯღარებს.
ტოლუნდელივით(იგულისხმება დანიაში, იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე 1950 წელს აღმოჩენილი მუმიფიცირებული სხეული მამაკაცისა, რომელსაც ძვ. წ. IV საუკუნეში, წინარომაულ ხანაში უცხოვრია და ტორფიან ჭაობში დაუკრძალავთ.), გრობლელივით(იგულისხმება ასევე დანიაში, იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე 1952 წელს აღმოჩენილი მუმიფიცირებული სხეული მამაკაცისა, რომელსაც ძვ. წ. III საუკუნის მიწურულს, ადრეგერმანულ რკინის ხანაში უცხოვრია.), ამოვიკლაკნე დაჭაობებული მიწიდან, ბიჭივით, ფრანც-იოზეფის ქუჩის კეთილმოწყობისას შუა გზიდან რომ ამოთხარეს. მძივივით ასხმული ექვსასი ნიჟარა შემოტმასნოდა ყელზე, თავზე კი ქუდივით ედო ყლარტი. მოწითალო-მოლილისფრო წყალი გასდიოდა. ტორფიან ჭაობებს დაჰკრავს ხოლმე ასეთი ფერი. თითქოს მომყოლი გამოეგდო დედამიწას თავისი წიაღიდან.
მერე ვიღაც კაცი დავინახე - მაღალი მჟავიანობისგან ფერნაცვალ მიწას თხრიდა. თავზე რომ წამოვადექი, ისე შეცბა, ბისკუპინში დაღუპულთაგან ერთ-ერთი თუ ვეგონე, ანდა ბიჭი, რომელზეც ჰყვებოდნენ, მიწას იმხელაზე თხრის, დედამიწის ერთ ბოლოში დაწყებულ გვირაბს მეორეში გამოიყვანსო.
თითქმის ათი წლის განმავლობაში დიდი რუდუნებით თხრიდნენ ბისკუპინს. სათუთად იღებდნენ არქეოლოგები ქვისა და რკინის ხანის ნაშთებს მოწითალო-მოყავისფრო ტორფიანი ორმოებიდან. ოდესღაც ბისკუპინისა და დიდი ხმელეთის დამაკავშირებელი მუხის ფიცარფენილის რეკონსტრუქციაც მოხერხდა, ხის სახლებიც აღადგინეს. აღადგინეს თავდაცვითი კედლები და მაღალ კოშკებს შორის მოქცეული ქალაქის კარიბჭეც. ეს ყველაფერი ვიღაცის მოხერხებულ ხელს ისე აეგო, რომ ლურსმანი ერთხელაც არ გამოეყენებინა. ჭაობად ქცეული ტბის ფსკერიდან ამოიღეს ხით მოფენილი ქუჩები, ოცდახუთი საუკუნის წინ ვაჭრებსა და ხელოსნებს ძლივს რომ იტევდა. მერე ჯარისკაცებიც მოვიდნენ. ერთხანს გულდასმით ათვალიერეს ჩინებულად შენახული თიხის ჯამ-ჭურჭელი, შუშის მძივები, ბრინჯაოსა და ქარვის სამაჯურები... ბოლოს კი ყველაფერი მიწას დაანარცხეს და სახეგაბრწყინებულებმა ფართო ნაბიჯებით მოიარეს ხით ნაშენი დიდებული ქალაქი, ოდესღაც ასობით ოჯახს რომ აძლევდა ბინას. დიახ, მისდგნენ იგივე ჯარისკაცები და დამარხეს ბისკუპინი, ქვიშიანი მიწა მიაყარეს.
* * *
კარგა ხანი იყო, ჩემი და ბელა სამალავში ვეღარ ეტეოდა. უკვე თხუთმეტის გახლდათ და, მე რომ მე ვარ, მეც კი ვაღიარებდი მის სილამაზეს. ხშირი წარბები და საუცხოო, შაქრის ლერწმის დადუღებული წვენივით მუქი, ხშირი თმა ჰქონდა. "ხელოვნების ნიმუშიაო", იტყოდა ხოლმე დედაჩვენი, როდესაც სავარძელში მოკალათებულ ბელას ზურგზე დაფენილ თმას ვარცხნიდა. სამაგიეროდ, ჯერჯერობით მე ვიყავი იმდენად პატარა, რომ ჭურჭლის კარადაში გამოკრული შპალერის უკან დამალვას ვახერხებდი, თუმცა კარადის ფიცრებსა და მობათქაშებულ კედელს შორის გამომწყვდეულს თავის გვერდზე მიბრუნებაც კი მიჭირდა.
შევიყუჟებოდი კარადაში და ვფიქრობდი, რომ გარდაცვალების შემდეგ ადამიანი ყველანაირ შეგრძნებას კარგავს, სმენის გარდა.
კარი შემოანგრიეს... ტკრციალით შემოერღვა ანჯამებს ხე, ზუსტად ისეთი ხმა გამოსცა, ხმაურისგან დაბზარულმა ყინულმა რომ იცის. აი, მამაჩემის ბაგეს კი არასოდეს მოსწყვეტია მსგავსი ბგერები. მერე სიჩუმე ჩამოვარდა. ღილს მიკერებდა პერანგზე დედაჩემი. კიდეჩამომტვრეულ ლამბაქზე დაეყარა ღილები დედას. იატაკს დანარცხებული ლამბაქის მსხვრევის ხმაც გავიგონე. გავიგონე, როგორ მიმოიფანტა იატაკზე პაწაწინა თეთრი კბილებივით ღილები.
რაღაცნაირ წყვდიადში ჩავიძირე... კეფა, თვალები... ასე მეგონა, ტვინში მჩხვლეტდნენ რაღაცით... მუცელი, ფეხები... გამალებით ვყლაპავდი ნერწყვს. როდესაც კედელი კვამლის სუნით გაიჟღინთა, თავს ძალა დავატანე და კარადიდან
ჩუქება
