დედის რძე დედამ სიგარეტს მოუკიდა. ჩვენ ერთხანს კიდევ ვისხედით ბემბის საფლავთან.
მაგრამ რატომ შეჭამა მან თავისი შვილი, ვკითხე მე.
უთუოდ, უნდოდა, გალიისგან დაეხსნა, თქვა დედამ და მაგრად ჩამეხუტა.
1969 წლის 15 ოქტომბრის დღე მე არ მახსოვს. არ შემეძლო დამახსოვრება, თუმცა არიან ადამიანები, რომლებიც ირწმუნებიან, რომ ახსოვთ, როგორ მოევლინენ ამ ქვეყანას. ჩანს, დედის მუცელში სწორად ვიწექი, რამდენადაც მშობიარობა ბუნებრივი იყო – არც ერთობ ხანგრძლივი, არც სწრაფი, ბოლოსკენ ყოველ ხუთ წუთში ტკივილიანი შეტევებით. დედამ ოცდახუთი წლისამ მშობა, ესე იგი, ახალგაზრდა და ჯანმრთელი იყო, რაც, როგორც მოგვიანებით გამოჩნდა, სინამდვილეს არ შეესაბამებოდა. მაგრამ მახსოვს, ან იქნებ მხოლოდ მეჩვენება, ოქტომბრის ის ნაზი, ოქროსფერი მყუდროება, რომელსაც ხანგრძლივი ბნელი დროის წინათგრძნობა ახლდა; აი, ასეთი შუალედური თვე, ყოველ შემთხვევაში, ჩვენს კლიმატურ სარტყელში, წლის დროები რომ იცვლებიან და შემოდგომა ნელ-ნელა რომ გადადის ზამთარში.
ხეები, ალბათ, ჯერ კიდევ ფოთლების ოქროვან ფერებში იყვნენ ჩაფლულნი, რომლებსაც ეზოში ხვეტდა და თან იწყევლებოდა მეეზოვე ქალი, მზიური ყირგიზეთიდან ოჯახთან ერთად რომ ჩამოსულიყო და მაღალკვალიფიციური შრომით დაუყოვნებლივ რომ მიეღო ბინა მიჩურინის ქუჩის 20-ში. მისი ელამი გოგო ფანჯრის რაფაზე იჯდა, ჭარხლის წვნიანს ხვრეპდა და გამვლელთ ხალისიანად იწვევდა შინ. მშვიდობიანი დროის ძველი ბრწყინვალება, რისი დავიწყებაც აიძულეს ებრაულ ოჯახს 1941 წელს, როცა ის, ნაცისტების მიერ რიგის ოკუპაციამდე ორიოდე თვით ადრე, ციმბირში დეპორტაციამ ზურგზე ყვითელი ვარსკვლავებისგან გადაარჩინა – მშვიდობიანი დროის სწორედ ის ბრწყინვალება ყირგიზმა ქალებმა სილამაზეზე თავიანთი წარმოდგენების მიხედვით გადააკეთეს: პარკეტზე სქელი ხალიჩები დააფინეს, ფაიფურის ჭურჭელი მზესუმზირით გაავსეს, პიანინოზე კი საფურთხებლები მოათავსეს. ერთმანეთში აირია დროები და რწმენები. ასეთად იქცა მთელი ეს სახლი, რომლის მეცამეტე ბინაშიც მიმიყვანეს მე – მზრუნველობითა და სათუთად შეკრული თოჯინასავით, როგორც მაშინ იყო მიღებული.
ზოგჯერ ისეთ სიზმარს ვხედავ, რომ ცუდად ვხდები. დედის ძუძუს ვეხუტები და ვცდილობ მოვწოვო. ძუძუ დიდია, რძით სავსე, მაგრამ არაფერი გამომდის. დედას ვერ ვხედავ, ის არ მეხმარება და მეც მარტო ვებრძვი მის მკერდს. უცბად შედეგსაც ვაღწევ და პირში მეღვრება მწარე, საზიზღარი სითხე, რომელიც მახრჩობს, სანამ გონს არ მოვდივარ გულისრევის შეგრძნებით.
რა საშინელია, როცა გაშორებენ რაიმე ესოდენ ბუნებრივს, ამაღლებულსა და მშვენიერს, რომელიც ასეული წლის განმავლობაში ხოტბით არის შემკობილი. დედა ძუძუს აწოვებს ბავშვს, სახეზე ნათელი ადგას, იგი დასცქერის ღვთისგან ბოძებულ საოცრებას, მკლავებში რომ უწევს. ჩვილის თვალები უმწეოდ და ნდობით შესცქერიან მას. დედა და შვილი – ერთი მთლიანობა, დედის რძე – მაცოცხლებელი სითხე, რომელსაც წოვს პატარა და მარადიული, უსასრულოა მათი – დედა-შვილის კავშირი.
დედამ, ახალგაზრდა ექიმმა, იქნებ იცოდა, რომ შეიძლებოდა მის რძეს მისი შვილისთვის სარგებელზე მეტი ზიანი მოეტანა. სხვანაირად როგორ აიხსნებოდა სახლიდან მისი გაუჩინარება მშობიარობისთანავე, ხუთ დღეს შინ არ მოსულა, მერე კი დაბრუნდა ატკივებული მკერდით: რძე გაუშრა.
სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი დიდედა, დედაჩემის დედა, ორ დღეს გვირილის ჩაის მასმევდა. მერე სარძეო სამზარეულოს მიაშურა, სადაც უაღრესად საეჭვო ექიმმა ქალმა რუსულად გამოლანძღა იგი, დედაჩემს ძუკნა უწოდა, თუმცა დიდედას მაინც გამოუწერა ჩვილის საკვები ფხვნილი.
მთელი ოცი წლის განმავლობაში, დედასთან რომ გავატარე, ვერასდროს გავბედე მეკითხა, რატომ მომიშორა მკერდიდან ერთი ციცქნა, უმწეო შვილი. არ შემეძლო მეკითხა, რადგან მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი ვიცოდი ამის შესახებ. და ალბათ, ეს უადგილო შეკითხვა იქნებოდა, რამდენადაც ცხოვრება ისე აეწყო, რომ მე მომიწია გავმხდარიყავი საკუთარი დედის დედა.
* * *
1944 წლის 22 ოქტომბრის დღე მე არ მახსოვს, მაგრამ წარმომიდგენია: რიგა ახალი გათავისუფლებულია ჰიტლერელებისგან. ბომბების აფეთქებას მოჰყვა ნგრევა, სამშობიაროში ჩაიმსხვრა ფანჯრები, ნესტი და სიცივე დამკვიდრდა, ახალი ნამშობიარები ქალები ამაოდ იფუთნებიან გასისხლიანებულ ზეწრებში. ქანცგაწყვეტილი სანიტარი ქალები სპირტიანი სასმლით იმაგრებენ თავს და პატარ-პატარა ფუთებად ახვევენ გარდაცვლილ ჩვილებს. ბობოქრობს ეპიდემია, ცხვირის ტიფს რომ უწოდებს ყველა. ტირილი და კვნესა, ბომბების სტვენა, ფანჯრებიდან კი ნამწვის სუნი მოდის. დედამ მომიპარა ახალშობილთა პალატიდან, გულზე მიმიკრა და ცხვირში რძის ნაკადს მასხამს. ჩემი ცხვირიდან ჩირქის, რძისა და სისხლის ნარევი მოედინება. მე ვიგუდები და ვსუნთქავ, ვიგუდები და ვსუნთქავ.
მერე კი, უცბად, სიჩუმე და სიმშვიდეა. შემოდგომის მზიან გზაზე ცხენი ოთხთვალას მიეზიდება რიგიდან ბაბიტისკენ. მამა რამდენჯერმე ჩერდება, დედამ რომ ძუძუ მომაწოვოს. მე უკვე აღარ ვიგუდები, მშვიდად ვსუნთქავ და ხარბად ვეწაფები დედის რძეს. ბაბიტის სატყეოში ლამაზი სახლი გვაქვს. მართალია, იქ ავეჯი ცოტაა, აკვანიც არ არის, მაგრამ
ჩუქება
