შესავალი. ისინი ყველგან არიან
ოთხი საათი და ორმოცდახუთი წუთია. ერთ-ერთი ჩვეულებრივი სამუშაო დღეა. ტელეფონები განუწყვეტლივ რეკავენ, სადილი მხოლოდ ერთი წუთი გაგრძელდა. თქვენ ძლივს მოასწარით მშრალი პიცის ერთი ლუკმის გადაყლაპვა, როდესაც პერსონალისთვის განკუთვნილ დასასვენებელ ოთახიდან მოდიოდით, ყველა კი, ვინც გზად გხვდებოდათ, ცდილობდა პატარა ნაჭრის მოციცქნას. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, თქვენ შეძელით მოხსენების დამთავრება, რომელიც დამოკლეს მახვილივით გქონდათ ჩამოკიდული მთელი გასული კვირა. თქვენ გრძნობთ, რომ უკვე აქ აღარ ხართ, ყურადღებას არ აქცევთ სატელეფონო ზარებს და მთლიანად ფოკუსირებული ხართ ხვალინდელ გეგმებზე, იმაზე, თუ რა უნდა გააკეთოთ პირველ რიგში. თანდათან ფიქრებს შორს მიჰყავხართ, თქვენ ოცნებობთ ცხელ ვახშამზე და თბილ შხაპზე, რომ რაც შეიძლება ადრე დაწვეთ თქვენ კომფორტულ საწოლში.
მოულოდნელად თქვენი ოცნება გაქრა. თქვენი ოფისის ნაკვეთურში უდროოდ გამოჩნდა კოლეგის თავი.
- ბოსს სჭირდება ამ ციფრების გადამოწმება, - თქვა მან და სამუშაო მაგიდაზე დადო ქაღალდების დასტა.
- სამწუხაროდ, დღეს ვერ დავრჩები, რომ დაგეხმაროთ: მე და ჯუდის ბილეთები გვაქვს თეატრში.
„ისევ „ვერ დავრჩები“, - ფიქრობთ თქვენ. რატომ „მე და ჯუდი სპექტაკლზე მივდივართ“ ყოველთვის ბოლო წუთში ხდება და რატომ მიწევს მე, როგორც წესი, გვიანობამდე დარჩენა?“
ერთი საათის შემდეგ თქვენ ჯდებით მანქანაში და სახლში მიდიხართ. ქუჩაში გადასასვლელზე თქვენ ელოდებით, სანამ სამი მოზარდი, რომელიც ყურადღებას არ აქცევს ყველა მიმართულებით სწრაფად მოძრავ მანქანებს, კუს ნაბიჯით გადავა გზაზე. საინტერესოა, უფრო ნელა სიარული თუ შეუძლიათ? თქვენ რბილად აჭერთ კლაქსონს იმ იმედით, რომ ეს ტრიო ოდნავ მაინც მოგაქცევთ ყურადღებას და ფეხს აუჩქარებს. მაგრამ მოზარდები განაგრძობენ ზანტად სიარულს, ერთ-ერთმა მათგანმა გინებაც კი დაიწყო. ბავშვები არიან. მაგრამ რატომ არიან ასე მტრულად განწყობილნი?
ბოლოს და ბოლოს, თქვენ მოდიხართ სახლში, აღებთ კარს და სასტუმრო ოთახში გხვდებათ ქმარი; ის სავარძელში მოკალათებულა და საღამოს ახალ ამბებს კითხულობს; ხელში ლუდის ქილა აქვს, ორი, უკვე ცარიელი, ობოლივით დევს ჟურნალების მაგიდაზე.
დღეს გვიან მოხვედი, - გეუბნებათ ის. - რა გვაქვს ვახშამზე?
მე ყველაფერი დავტოვე! - პასუხობთ თქვენ ყვირილით და გრძნობთ შვებას იმის გამო, რომ მაცივარში რაღაც საჭმელი მაინც არის.
უკვე გაყინული წიწილების დაუძინებელი მეგობარი გავხდი, - გაღიზიანებულმა მან წყენით გამოცრა კბილებში. -შეგიძლია ცხოვრებაში ერთხელ მაინც მოუმზადო ქმარს ვახშამი, რომელსაც ის სიამოვნებით შეექცევა!
„აქედან ხომ არ გაქრები“, - ჩუმად ბუტბუტებთ თქვენთვის.
მოგვიანებით, როდესაც ჭურჭელს რეცხავდით, ტელეფონმა დარეკა. როგორც ყოველთვის, დედაა.
შენ უკვე სამი დღეა არ გაგხსენებივარ, - სწრაფად ამბობს ის, როგორც კი თქვენი ხმა გაიგო.
- ეს არ არის ლამაზი, ნამდვილად არ არის.
- გამარჯობა, დედა, როგორ ხარ? - პასუხობთ თქვენ.
- ცუდად, ძალიან ცუდად. რძე არ მაქვს, ჩეკის დეპონირებაა საჭირო, ეს საშინელი დამლაგებელი კი არ გამოჩენილა. მე რომ მყავდეს ქალიშვილი, რომლისთვის კარიერის გარდა სხვა რამეც იქნებოდა მნიშვნელოვანი, არ დამჭირდებოდა უცხო ადამიანების დაქირავება, რომ ყველაფერი გააკეთონ ჩემთვის.
„მე კი, დედა რომ მყავდეს, - გულში გაიფიქრეთ თქვენ, - ალბათ, ერთი ადამიანი მაინც იქნებოდა, რომელიც დაინტერესდებოდა იმით, როგორ ჩაიარა ჩემთვის დღევანდელმა დღემ“.
საღამოს ათი საათია. თქვენ გელოდებათ დიდი, კომფორტული საწოლი, რომელიც თითქოს გიზიდავთ: თქვენ გამოეწყვეთ ძველ ფლანელის პიჟამაში, და უკვე მზად ხართ უპასუხოთ თქვენი საწოლის მგზნებარე ხმობას! მაგრამ არა, თურმე, თქვენი სამუშაო დღე ჯერ არ დასრულებულა.
- ძვირფასო, - ღუღუნებს ქმარი და თავისკენ გიზიდავთ, ლეკვივით ცხვირით კისრის არეში გეხებათ. - რატომ ის ღამის პერანგი არ ჩაიცვი, დაბადების დღეზე რომ გაჩუქე?
- ძვირფასო, მიწაზე დაეშვი. ნუთუ ფიქრობ, რომ კიდევ რამის თავი მაქვს?“.
ზოგჯერ გეჩვენებათ, თითქოს სამყარო ეგოისტებითაა სავსე, რომლებიც სხვებზე საერთოდ არ ფიქრობენ და მხოლოდ საკუთარი მიზნებისთვის გიყენებენ. მათი მოთხოვნილებები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სხვების მოთხოვნილებები და იმედები, და ამიტომ მიაჩნიათ, რომ სხვებმა უნდა უზრუნველყონ ისინი. როგორც ჩანს, მათი შეხედულებები ცხოვრებაზე შეზღუდულია, მათთვის ძნელია იმის გაცნობიერება, რომ მათი პრიორიტეტები ყოველთვის არ შეესაბამება სხვებისას. მათი მოლოდინი ძალიან ჰგავს ბავშვისას, და ამავე დროს, როდესაც წინააღმდეგობას აწყდებიან, შეუძლიათ დესპოტურად მოიქცნენ და გაბრაზდნენ ან აღმოჩნდნენ გულმწყრალ ან ცრემლნარევ დეპრესიულ მდგომარეობაში. ხშირად ჩვენ გვაქვს დათმობის მიდრეკილება, რადგან მიგვაჩნია, რომ უკეთესი იქნება არ ვიქცეთ კლდეთ, რომელსაც გემი შეეჯახება.
ყველა კარგად იცნობს ასეთ ადამიანებს. ასეთები არიან, ალბათ, ჩვენი მშობლები, ძმები ან დები, შვილები, მეუღლე, საყვარელი ადამიანები, მეგობრები, კოლეგები და ბოსები; შეიძლება იყვნენ ნაცნობები, რომლებსაც შევხვდით კლუბში ან საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში. ისინი ყველგან არიან, და რაც უფრო მჭიდროდ დაუკავშირდება ჩვენი ცხოვრება მათ ცხოვრებას, მით უფრო დიდ ტანჯვას განვიცდით.
ეს ტანჯვა პიროვნების ზოგიერთი ნაკლის თანაპროდუქტია, რომელიც დღევანდელი კულტურული ნორმების წყალობით შემაშფოთებლად „ნორმალური“ გახდა. ჩვენ ვგრძნობთ, რომ რაღაც ისე არ არის, მაგრამ კონკრეტულად არ შეგვიძლია მივუთითოთ, თუ რა. ჩვენ ამას ყოველდღიურად და ყოველ საათს ვგრძნობთ ინტერპერსონალურ ურთიერთობებში, რომლებიც ხშირად არ არის ისეთი კეთილი და მეგობრული, როგორც ჩვენ გვინდა, ზოგჯერ კი არ შეგვიძლია სულგრძელობის გამოხატვა. ჩვენ ვგრძნობთ მას სამუშაო ადგილზე, სადაც ატმოსფერო გაჟღენთილია სამსახურით გამოწვეული შეურაცხყოფით, აღშფოთებით და სტრესით. მაგრამ, ალბათ, ყველაზე მეტად, ჩვენზე ზემოქმედებას ახდენს მეგობრებთან, შეყვარებულთან, ოჯახთან ახლო ურთიერთობებით გამოწვეული ისეთი დაავადებები, რომლებიც ცხოვრებას ჰმატებს მნიშვნელოვნობის და სისავსის შეგრძნებას. მისი ბუნებიდან გამომდინარე, ეს დაავადება ერთმანეთს და რეალურ ცხოვრებას გვაშორებს; იგი დგას ჩვენსა და მას შორის, რაც გვინდა რომ გვქონდეს და როგორებიც გვინდა, რომ ვიყოთ. ამ დაავადებას ნარცისიზმი ჰქვია და მრავალ სოციალურ დაავადებაში დაიმკვიდრა ადგილი, რომელიც XXI საუკუნის ამერიკას შეეყარა.
ნარცისიზმის შესახებ ძნელია რაიმე ახლის თქმა. ყოველთვის არსებობდნენ თავქარიანი, ხარბი, მანიპულირების მიდრეკილების მქონე ადამიანები, რომლებსაც აქვთ თვითაღქმის ტენდენცია და გულთან ახლოს არ მიაქვთ სხვა ადამიანის ინტერესები. თანამედროვე კულტურაში შეშფოთებას იწვევს სწორედ ის ფაქტი, რომ სხვა ადამიანთა ფსიქოლოგიური ნაკლოვანი მხარეები ყველგან იმსახურებს მოწონებას. თანამედროვე ეპოქაში, ნარცისიზმს არა მხოლოდ ითმენენ, არამედ იწონებენ და აქებენ. ბევრი ჩვენი ლიდერი და საყვარელი საზოგადო მოღვაწე თავს იწონებს და ყველას დასანახად სააშკარაოზე გამოაქვს თავისი ნარცისული მიდრეკილებები, ჩვენ კი ერთი სული გვაქვს მივბაძოთ მათ მათი განსაკუთრებულობის გამო. მათი აღმაშფოთებელი საქციელი გულგრილს არ გვტოვებს და მომხიბვლელად და მიმზიდველად მიგვაჩნია, ამიტომ თავს უფლებას ვაძლევთ „აღფრთოვანება“ გამოვხატოთ მათ მიმართ. სანამ ჩვენ არ ვისწავლით იმის გარჩევას, თუ რომელი საქციელია ჯანსაღი და რომელი არა, გონებაარეულები დავრჩებით, და იმის მტკიცება, რომ „ყველა ასე აკეთებს“, არ იქნება გამართლებული.
დავუბრუნდეთ XX საუკუნის 70-იანი წლების შუა პერიოდს და გავიხსენოთ, რომ სოციოლოგმა კრისტოფერ ლაშმა (Christopher Lasch)) დაწერა წიგნი სახელწოდებით „ნარცისიზმის კულტურა“ (The Culture of Narcissism, რომელმაც ბევრი ადამიანი დააფიქრა იმაზე, თუ რა ხდებოდა ამერიკულ საზოგადოებაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ). ამ წიგნში საუბარია უპირატესობის, წარმატებულობის და მტკიცე რწმენის გრძნობაზე, რომელიც დამახასიათებელი იყო ჩვენი ეროვნული სულისთვის XX საუკუნის 50-იან წლებში და რომელმაც კულმინაციას მიაღწია „კამელოტის დროს“ - ჯონ კენედის პრეზიდენტობის პერიოდში. ვითარება შეიცვალა, როდესაც ახალგაზრდა და ილუზიებით სავსე პრეზიდენტი მკვლელის ტყვიამ იმსხვერპლა, და ამავე დროს, აგორდა მოზარდ ბები-ბუმერთა პირველი ტალღა. ახალგაზრდებისთვის დამახასიათებელმა დაბნეულობის და ექსპერიმენტულობის ცუნამიმ ამერიკულ კულტურას გადაუარა, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს აშშ-ში ბევრი სხვა პრობლემა და გასაჭირი არსებობდა. შემდეგ თხუთმეტი წლის მანძილზე მომხდარი ეკონომიკური სტაგნაცია, დამარცხება ვიეტნამის კამპანიაში, ასევე მომავალში ბუნებრივი რესურსების გამოფიტვის საფრთხემ პესიმისტური განწყობა გამოიწვია. „მოლოდინის რეცესიის ეპოქაში, - წერს ლაში, - ყველაფერმა, რაც ვარდისფრად მოჩანდა ჰორიზონტზე, დაიწყო გამკრთალება და დაბინდვა“.
მიუხედავად ამისა, „can-do“ spirit-მა - XX საუკუნის 50-60-იანი წლების დაუზარელმა და ენერგიულმა სულმა, - გამოიწვია უპრეცედენტო წინსვლა მეცნიერებასა და ტექნოლოგიებში. მაგრამ, საბოლოოდ, ეს მიღწევები არ აღმოჩნდა საკმარისი პოლიტიკური და სოციალური რეფორმების განსახორციელებლად, რომლებიც თანდათან მიმდინარეობდნენ 60-იანი წლების ბოლოს გაახალგაზრდავებულ (youth-dominated) კულტურაში. ლაში დეტალურად საუბრობს იმის შესახებ, თუ როგორ სასოწარკვეთაში ჩავვარდით იმ ცვლილებათა გამო, რომელიც საზოგადოებამ განიცადა, და როგორ დავიწყეთ საკუთარ თავში ჩახედვა, ყურადღება გავამხვილეთ ერთ-ერთადერთ ფაქტორზე, რომელიც, როგორც იმედი გვქონდა, ჩვენ კონტროლს დაექვემდებარებოდა, ანუ ყურადღება გავამახვილეთ საკუთარ თავზე. ცნობიერების გაფართოების, ჯანმრთელობის გაუმჯობესების და პიროვნული ზრდის წყალობით ჩვენ შევძელით გაგვეფანტა შიში, რომელიც დაკავშირებული იყო გარე სამყაროს არაპროგნოზირებადობასთან. ამ თვალსაზრისით, ჩვენ სულ უფრო მეტად ვიყავით საკუთარი „თავისთავდობით“ დაკავებული.
მაგრამ მიუხედავად წუხილისა, ალბათ, უნდა გავერკვეთ, რას ვგრძნობთ თვით ცნების „თავისთავადობის“ მიმართ: სიყვარულს, თუ სიძულვილს. ზოგჯერ ამ ცნებას უკავშირებენ ისეთ უმწეო თვისებებს, როგორიცაა თავმომწონეობა, ეგოიზმი და ქედმაღლობა. მეორე მხრივ, „უანგარობა“ ასევე იწვევს ჩვენ უნდობლობას. თუ ვინმე ღიად გამოხატავს სხვების მიმართ ზრუნვას, ასეთ ადამიანებს ვუწოდებთ სხვაზე დამოკიდებულს და ვაცხადებთ, რომ მათ, პირველ რიგში, უნდა გამოიჩინონ ზრუნვა საკუთარი თავის მიმართ. მარტვილობა აშკარად არ ჯდება ჩვენი ცხოვრების წესში. მაგრამ თუ თავისთავადობის ცნებას ჩვენ ვიყენებთ გადატანითი მნიშვნელობით და ვამატებთ მას „ცნობიერებას“ ან „მსჯელობას“, თავისთავადობა აბსოლუტურად პოზიტიური ხდება.
არის თუ არა თავისთავადობა კარგი ან ცუდი? ადამიანი უბრალოდ ვერ შეძლებდა ფუნქციონირებას, რომ არაფერი ვთქვათ მის გადარჩენაზე, რაღაც რომ არ ჩაედო მის თავისთავადობაში. სხვების მიმართ ყურადღება რომ არ გამოგვეჩინა, ჩვენ ვეღარ შევძლებდით განვითარებას და დავრჩებოდით ცნობიერების გარეშე, ჩვენი შესაძლებლობები ჩვენში მიძინებული, ხოლო ჩვენი ღირებულებები ჩამოუყალიბებელი დარჩებოდა. სამყარო, სადაც არ არსებობს ეგო, არ არის ორიგინალური, უფერულია, მას არ გააჩნია მკაფიოობა, მრავალფეროვნება, იგი კარგავს არჩევანის აუცილებლობას. სიყვარულიც კი დაკარგავდა თავის მნიშვნელობას, რომ არ ყოფილიყო „მე“, რომელიც შეხვდებოდა „შენ“-ს.
ჯანსაღ ნარცისიზმს, ანუ ენერგიის ჩადებას საკუთარ ჭეშმარით თავისთავადობაში, ფესვები გადგმული აქვს ჩვილობის ასაკსა და ადრეულ ბავშვობაში და ნათელ ფერებად ყვავის ემოციურად მდიდარი, პროდუქტიული და კმაყოფილების მომცემი ზრდასრული ადამიანის ცხოვრებაში. ეს ჯანსაღი ნარცისიზმია, რომელიც იძლევა საკუთარ თავზე, საკუთარ არასრულყოფილებასა და ხარვეზებზე დაცინვის საშუალებას, ღრმად აღწევს საკუთარ თავში, რათა შექმნას რაღაც უნიკალური, საკუთარი, და თავისი მოღვაწეობის კვალი დატოვოს სამყაროში. ჯანსაღი ნარცისიზმი მიუთითებს იმაზე, რომ ადამიანს გააჩნია ემოციების განცდის უნარი მთელ მის მრავალფეროვნებაში, შეუძლია მისი ემოციური ცხოვრების გაზიარება სხვა ადამიანებთან, რომ მას გააჩნია სიბრძნე, რომელიც საშუალებას აძლევს გაარჩიოს ჭეშმარიტება და ფანტაზია, და, ამავე დროს, აქვს ოცნების უნარი, უნარი დამაჯერებლად იაროს საკუთარი მიზნების მისაღწევად და არ გაამახვილოს ყურადღება იმ ეჭვებზე, რომლებიც მას სტანჯავს. ჯანსაღი ნარცისიზმი დამოკიდებულია ადამიანის რეალურ თვითშეფასებაზე, რომელიც სრულიად არ გააჩნია იმ ადამიანებს, რომლებსაც როგორც წესი, ჩვენ ვუწოდებთ ნარცისულ პიროვნებას.
ნარცისული პიროვნება ჯანმრთელ ადამიანად არ მიგვაჩნია; ის შეიძლება იყოს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, რომელმაც ვერ მიაღწია თავის ემოციურ და მორალურ განვითარებას. მას საკმარისად არ გააჩნია თავისთავადობის და ღირებულებათა ინტერიორიზირებული სისტემის რეალისტური შეგრძნება, რომ აღარაფერი ვთქვათ ყოვლისმომცველ ინტერესზე საკუთარი თავის მიმართ, რომელიც განსაზღვრავს მის ქცევას. ინდივიდუალურ ძალთა და შესაძლებლობობათა ზუსტი შეფასების ნაცვლად ის გამოხატავს ექსტრაორდინალურობის პოზას, რომელიც სრულიად არ უკავშირდება მის ჭეშმარიტ მიღწევებს და წარმატებებს. თავდამბლობის გამოხატვის ნაცვლად, მისთვის დამახასიათებელი გარდაუვალი ნაკლოვანებების გამო, იგი განიცდის სრულიად აუტანელ სირცხვილის გრძნობას, ხშირად საგულდაგულოდ შენიღბულს. გარდა ამისა, ნარცისულ პიროვნებას არ აქვს დაფასების, ხოლო უფრო ხშირად კი იმის აღიარების უნარი, რომ მისგან დამოუკიდებლად არსებობენ სხვა ადამიანები და მათ თავისი გრძნობები გააჩნიათ. ნარცისულ პიროვნებას შეუძლია გამოიწვიოს შიშის გრძნობა და ჰიპნოზური ზემოქმედებაც მოახდინოს, მაგრამ მისი ამპარტავნობის ან მომხიბვლელობის მიღმა იმალება ემოციური არასრულფასოვნება, რომელიც შეეფერება ახლად ფეხადგმული ბავშვის ზნეობრივ განვითარებას.
I ნაწილში, რომელსაც ეწოდება „ნარცისიზმის „შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა“, მე განვიხილავ ნარცისული პიროვნებისთვის დამახასიათებელი აზროვნების და ქცევის საშუალებებს. ზოგიერთი მათგანი, როგორიცაა უფლების მფლობელობის პრეტენზია (entitlement) და მისი თანმხლები გაცხარება, ამპარტავნობა და მაგიური აზროვნება (გრანდიოზულობის და ყოვლისშემძლეობის შეგრძნება), კარგადაა ცნობილი. თუმცა, შეიძლება გაგიკვირდეთ, როცა შეიტყობთ, რომ სუსტი ინტერპერსონალური საზღვრები, სირცხვილის გრძნობით განპირობებული ღრმად დამალული ემოციური სიცარიელე, შური და ზიზღი, ასევე სხვების გამოყენების მცდელობა, რომელიც ემპათიის არარსებობის გამო შექმნილ ვაკუუმს ავსებს, - ყველა ეს თვისება უფრო მეტად მიუთითებს ნარცისიზმზე, ვიდრე ეგო, რომელიც ექვემდებარება ინფლაციას, ან აბსოლუტური ეგოიზმი. სწორედ ასეთი ქმედებები და ასეთი განწყობა იცავენ განუვითარებელ თავისთავადობას სხვა ადამიანთა მდგომარეობის გაუარესების ფასად. ამ თვისებებს მე ვუწოდებდი „მომაკვდინებელს“, რადგან თუ ისინი ყველა დამკვიდრდა ადამიანში, ვისაც მასთან შეხება ჰქონდა, ისინი გაანადგურებენ მისი პიროვნების მთლიანობას; ამავე დროს ისინი „ცოდვილად“ მიმაჩნია, რადგან ანადგურებენ თავად ადამიანის პიროვნებას.
ნარცისიზმის შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა არა მხოლოდ ასახიჩრებს და ტკივილს აყენებს სხვა ადამიანებს, არამედ ხელს უშლის თვით ნარცისულ პიროვნებაში მისი ჭეშმარიტი თავისთავადობის განვითარებას.
იმისათვის, რომ გააცნობიეროთ, როგორ დაიცვათ თავი ნარცისული პიროვნებებისგან, რომლებსაც ცხოვრებაში ხვდებით, უნდა იცოდეთ ვისთან გაქვთ საქმე და როგორ მივიდნენ ისინი ამ მდგომარეობამდე. წიგნის II ნაწილში თქვენ შეიტყობთ, რომ ადრეულ ბავშვობაში ნარცისიზმი განვითარების ნორმალურ ეტაპს წარმოადგენს, რომელიც ყველამ უნდა გაიაროს, პიროვნებად რომ ჩამოყალიბდეს. იმისათვის, რომ გაიაროთ ეს ეტაპი, თქვენ დაგჭირდებათ ჯანმრთელი მშობლების დახმარება, რომლებმაც თავისი არაჯანსაღი ნარცისიზმი გონივრულ კონტროლს დაუქვემდებარეს და შეუძლიათ თავისი შვილების ინდივიდუალურობის განვითარება და, ამავე დროს, ასწავლიან მათ დააფასონ და პატივისცემით მოეპყრან სხვა ადამიანებს. თუ თვითონ მშობლები არიან ნარცისული პიროვნებები, ისინი ხშირად იყენებენ თავიანთ შვილებს, რათა დაიკმაყოფილონ საკუთარი ეგოისტური მოთხოვნილებები, ამიტომ ვერ შეუწყობენ მათ ხელს ბავშვური ნარცისიზმის ეტაპის ნორმალურად გადალახვაში. შედეგად ჩნდება ნარცისულ პიროვნებათა მეორე თაობა, ასევე თაობა იმ ადამიანებისა, რომლებსაც მაგნიტივით იზიდავენ ამ ტიპის ადამიანები.
წიგნის III ნაწილში თქვენ შეიტყობთ გადარჩენის სტრატეგიის შესახებ, რომლებიც დაგეხმარებათ თქვენი თავისთავადობის დაცვაში ნარცისულ პიროვნებათა მავნე გავლენისგან. პირველი ნაბიჯია იმის გამოვლენა, თუ წარსულიდან რომელი ფსიქოლოგიური ტრავმა გადმოიტანეთ თქვენ ცხოვრებაში. რაც უფრო მეტად განიცდით ბავშვობაში მშობლების ნარცისიზმის გავლენას, მით უფრო მგრძნობიარე შეიძლება გახდეთ ნარცისული პიროვნების გავლენის მიმართ, რომელსაც უკვე ზრდასრული შეხვდებით. მიუხედავად იმისა, რომ ნარცისულ პიროვნებებს აქვთ ტენდენცია წარმოშვან მათი მსგავსი ადამიანები, ხშირად ნარცისული მშობლები ისე ზრდიან თავის შვილებს, რომ ისინი მათ ანარეკლს წარმოადგენენ: უფრო მორცხვები არიან, ვიდრე ურცხვები, უფრო ჩაკეტილები აღიარების თვალსაზრისით. ისინი უფრო მათი გამოყენების უფლებას იძლევიან, ვიდრე თავად იყენებენ სხვებს, თუმცა ზუსტად ისევე გრძნობენ სირთულეებს თავისი პიროვნების საზღვრების გამოსავლენად. ასეთი სირთულეებისა და ასევე თვითდამკვიდრებასთან დაკავშირებული პრობლემების გამო ისინი ნარცისულ პიროვნებისთვის ადვილ ნადავლს წარმოადგენენ, რომლებიც ზუსტად ისევე აგრძელებენ მათ გამოყენებას, როგორც ბავშვობაში მათ მშობლები იყენებდნენ. თუ გრძნობთ, რომ ადვილად ებმევით ნარცისულ პიროვნებასთან ურთიერთობაში, უნდა წარმოიდგინოთ, თუ რა არის თქვენთვის მასში მიმზიდველი, დაინახოთ ის რეალობა, რომელიც მისი ფანტაზიის მიღმა იმალება, მონახოთ გამბედაობა და დააწესოთ შეზღუდვები, შეიტანოთ სიცხადე, რომელიც აუცილებელია საკუთარი საზღვრების და სხვა ადამიანთა საზღვრების აღიარებისთვის, განაგრძოთ მუშაობა ურთიერთობების ფორმირებაზე, განვითარებასა და შენარჩუნებაზე. ამაშია თქვენი ყველაზე საიმედო დაცვა სხვათა არაჯანსაღი ნარცისიზმისგან, და ეს წიგნიც ჩაფიქრებული და დაწერილია იმისათვის, რომ გაჩვენოთ, როგორ უნდა გამოვიყენოთ ეს პრინციპები ყოველდღიურ ცხოვრებაში.
ნარცისულ პიროვნებებს საკუთარი თავი „განსაკუთრებულ ადამიანად“ მიაჩნიათ, ამიტომ წიგნის IV ნაწილი ეძღვნება იმ სპეციფიკურ შემთხვევათა ღრმა ანალიზს, როდესაც ნარცისიზმი შეიძლება იყოს განსაკუთრებით საზიანო. მაგალითად, მოზარდობის ასაკში შეყვარების შემთხვევაში არსებობს საგულდაგულო ზღვარი იმას შორის, თუ რა არის ნორმალური და რა არა. გარდა ამისა, ნარცისული პიროვნებები ავლენენ მიდრეკილებას სხვაზე უფრო დამოკიდებულ და მომაბეზრებელ ქცევისკენ სირცხვილის გრძნობის მიმართ განსაკუთრებული მგრძნობიარობის გამო. ნარცისიზმთან დაპირისპირება სამსახურში ან მოხუც მშობლებთან ურთიერთობისას ითხოვს საკუთარ თავში ემოციური გაუცხოების უნარის განვითარებას, მაგრამ ამავე დროს საჭირო საქმიანობის გაგრძელებას, თავდაჭერილობის, სიმშვიდის, პატივისცემის და თანაგრძნობის შენარჩუნებას. იმედი მაქვს, რომ ჩემ მიერ განხილული ტექნიკა დაგეხმარებათ უფრო სწორი გადაწყვეტილების მიღებაში თქვენი პირადი ურთიერთობების და პირადი ცხოვრების სფეროში, რათა შეინარჩუნოთ სულიერი სიმშვიდე.
და ბოლოს, წიგნის V ნაწილში მოცემულია რამდენიმე რეკომენდაცია, რომელიც ეხება იმას, თუ რა უნდა გავაკეთოთ, რათა დავარეგულიროთ ჩვენ გარშემო არსებული არაჯანსაღი ნარცისიზმი. ჩვენი კულტურა ნარცისიზმის დიდი გავლენის ქვეშ იმყოფება, ასე რომ პრობლემები, რომლებსაც ჩვენ ვაწყდებით ყოველდღიურად, არ არის შემთხვევითი. ამ გავლენისადმი წინააღმდეგობის გაწევაში ჩვენ დაგვეხმარება რეალურად ძლიერი თავისთავადობა, რომელსაც შეუძლია გასცდეს მხოლოდ საკუთარი თავისადმი ინტერესის ჩარჩოებს. თუ ჩვენ შევიტყობთ, სად მიმდინარეობს რეალურად თვითშეფასების ჩამოყალიბება, თუ შევთანხმებით, რომ უნდა აღვზარდოთ ჯანმრთელი შვილები, თუ ეს გახდება მთავარი პრიორიტეტი, ესე იგი ჩვენ შევძელით გვერდი აგვევლო მახვილი კუთხეებისთვის, რათა სამყარო უკეთესი გახდეს.
ნაწილი 1. ნარცისიზმის „შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა“
თავი 1. უტიფრობა