რელიგიურ-მისტიკური განცდებით გამოწვეული ფსიქიკური აშლილობები: მოკლე სახელმძღვანელო ექიმებისათვის

სარჩევი

წინასიტყვაობა

თავი 1

ფსიქიატრიისა და რელიგიის ურთიერთობები

1.1. რელიგიური შინაარსის ფსიქოპათოლოგიური ფენომენის მქონე პაციენტთა კვლევის მეთოდები

1.2. კლინიკური კონცეფციები

1.3. ძირითადი ფსიქოანალიტიკური კონცეფციები

 1.3.1. ზ. ფროიდის კონცეფცია

 1.3.2. კ. იუნგის კონცეფცია

 1.3.3. ე. ფრომის კონცეფცია

 1.3.4. ვ. ფრანკლის კონცეფცია

1.4. რელიგიის ფსიქოლოგია

1.5. რელიგიის ფენომენოლოგია

თავი 2

რელიგიურობის ძირითადი მახასიათებლები

2.1. რელიგიური რწმენა

2.2. რელიგიური განცდა

2.3. რელიგიური ქცევა

2.4. პარარელიგიური გამოვლინებები

2.4.1. ცრურწმენა

2.4.2. მაგია

თავი 3

რელიგიურ-მისტიკური მდგომარეობები

 (ი. ზისლინის თანაავტორობით)

3.1. თეოლოგიური კონტექსტი

3.2. ფილოსოფიური კონტექსტი

3.3. ნეიროფსიქოლოგიური კონტექსტი. მისტიკური განცდის ფენომენოლოგია

3.4. ფსიქოპათოლოგიური კონტექსტი

 3.4.1. ცნობიერების შეცვლილი მდგომარეობა

 3.4.2. რელიგიური გამოცდილება და ფსიქოზი

3.5. რელიგიურ-მისტიკური სიმპტომების კომპლექსი არაპროგრედიენტულ ენდოგენურ ფსიქიკურ დაავადებათა კლინიკურ სურათში

3.6. რელიგიურ-მისტიკური სიმპტომების კომპლექსი პროგრედიენტულ ენდოგენურ ფსიქიკურ დაავადებათა კლინიკურ სურათში

3.7. რელიგიურ-მისტიკური სიმპტომების კომპლექსი ეკზოგენურ ფსიქიკურ დაავადებათა კლინიკურ სურათში

თავი 4

შეპყრობილობის და ჯადოსნობის ფსიქოპათოლოგია

4.1. შეპყრობილობის სიმპტომების კომპლექსი

 4.1.1. ისტორიულ-თეოლოგიური ასპექტი

 4.1.2. ფსიქოპათოლოგიური ასპექტი

 4.1.3. შეპყრობილობის სიმპტომების კომპლექსის კლინიკური ვარიანტები

4.2. ჯადოსნობის ბოდვა

 4.2.1. ჯადოსნობის ბოდვის კლინიკური ვარიანტები

თავი 5

დეპრესია ბოდვის რელიგიური ფაბულით

5.1. დეპრესიის კლინიკური ვარიანტები ბოდვის რელიგიური ფაბულით

თავი 6

მესიანისტური ბოდვა

6.1. ისტორიულ-თეოლოგიური ასპექტი

6.2. ფსიქოპათოლოგიური ასპექტი

6.3. იერუსალიმის სინდრომი

თავი 7

საკულტო ტრავმა (დესტრუქციული კულტების ფსიქიატრიული ასპექტები )

7.1. ტოტალიტარული კულტი

 7.1.1. ტოტალიტარულ კულტებში გამოყენებული მანიპულაციები

 7.1.2. საკულტო ტრავმის შედეგად ფსიქიკური აშლილობის გამოწვევის რისკი

7.2. საკულტო ტრავმის შედეგად გამოწვეული ფსიქიკური აშლილობები

7.3. ფსიქიატრიული დახმარების გაწევის პრობლემა დესტრუქციული კულტების ადეპტებისათვის

დასკვნა

წინასიტყვაობა 

რელიგია  მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ადამიანის ემოციურ სფეროზე, აზროვნებასა და ქცევაზე.  „რელიგიის თავდაპირველი განზრახვა ნაკლებად ეხება სულიერ გაჯანსაღებას ან სულიერი დაავადების პრევენციას,

თუმცა ფსიქიატრია ჩამოყალიბდა, როგორც საბუნებისმეტყველო მეცნიერება და დისციპლინა, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ათასი წლის წინ ფსიქიატრიულ დახმარებას რელიგიურ დაწესებულებებში უწევდნენ. როგორც დასავლეთ ევროპაში, ასევე რუსეთში XI-XIII საუკუნეებში სულით ავადმყოფები დახმარებას პოულობდნენ მონასტრებში. ი. კანიბახის „ფსიქიატრიის ისტორიაში“ მოიპოვება მონაცემები იმის შესახებ, რომ რუსეთის მონასტრებში ავადმყოფებს უყურებდნენ უმეტესად, როგორც ბნელი ძალების უნებლიე მსხვერპლს, ვიდრე, როგორც ბოროტების აქტიურ მთესველს. პრივილეგირებული კლასებიდან ფსიქიკურად დაავადებულთა მონასტრებში გაგზავნა „სულიერი მკურნალობისა და ჭკუაზე მოსაყვანად“ მოგვიანებით სახელმწიფო აქტებით დაკანონდა. მაგრამ სხვადასხვა ისტორიულ პერიოდში დამოკიდებულება რელიგიასა და ფსიქიატრიას შორის სხვადასხვა გზით წარიმართა: ფსიქიატრიის, როგორც მეცნიერების, სრული უარყოფიდან მისი მნიშვნელობისა და სარგებლობის აღიარებამდე.

ფსიქიატრია, როგორც მეცნიერება, ერთდროულად ეკუთვნის ბიოლოგიასაც და კულტურასაც. ბიოლოგიური ასპექტი მოიცავს ეტიოლოგიას, პათოგენეზს, წამყვანი სინდრომის საერთო კონსტრუქციას, ავადმყოფობის პროცესის დინამიკას და ა.შ., კულტურული ასპექტი განსაზღვრავს ფსიქოპათოლოგიური განცდის შინაარსს. ეს განცდა არ არის მხოლოდ გარეგნული. როგორც კ. იასპერსი აღნიშნავდა, „სოციალური და ისტორიული პირობების შეცვლა ზემოქმედებას ახდენს ფსიქიკურ აშლილობათა სიმპტომების ხასიათზე. ფსიქიკურ დაავადებათა ისტორია საზოგადოების და კულტურის ისტორიის განსაკუთრებულ სახესხვაობას წარმოადგენს. დაავადების ისტორიული თვალსაზრისით შესწავლისას ნათელი ხდება, როგორ იცვლება მისი სურათი დროთა განმავლობაში, თუმცა, წმინდა სამედიცინო მნიშვნელობით, დაავადება იგივე რჩება“

ჩვენ ქვეყანაში მიმდინარე სოციალურ და ეკონომიკურ გარდაქმნებს არ შეეძლო გავლენა არ მოეხდინა ფსიქიკურ დაავადებათა კულტურულ პატამორფოზზე. ერთი მხრივ, ჩვენ ვართ რელიგიური და სულიერი აღორძინების მოწმენი, რომელიც ხასიათდება ტაძრების მშენებლობით, რელიგიური ლიტერატურის გამოცემით, სულიერი განკურნების და განახლების სხვადასხვა ფორმების განვითარებით. მეორე მხრივ, ჩვენ ვართ მასიური ინდუცირების მოწმენი, ხშირად მედიის, მაგიური შეხედულებების დახმარებით, რაც  დამახასიათებელია შუა საუკუნეებისათვის. გაჩნდა მოვლენა, რომელსაც ჩვენ აღვნიშნავთ, როგორც რელიგიურ-მაგიურ დრეიფს , როდესაც ქრისტიანული ეკლესიისადმი ზიარება ფორმალურ ხასიათს ატარებს, ხოლო მას თან ახლავს სხვადასხვა სექტებში, მაგებთან, ექსტრასენსებთან ვიზიტი, სწავლება ოკულტურ ჯგუფებში. ეს ხშირად იწვევს რელიგიური ცნობიერების გაყოფას, შიშს, შფოთვას, დანაშაულის გრძნობას. კლინიკურ პრაქტიკაში შეინიშნება ფსიქოზის შემთხვევათა ზრდა რელიგიურ-არქაული ბოდვით, რთული დისოციაციური და დეპერსონალიზირებულ-დერეალიზაციური მდგომარეობები, რომლებიც პირობითად შეიძლება განისაზღვროს, როგორც „ოკულტური ფსიქოპათოლოგია“.

სამწუხაროდ, ფსიქიატრთა უმრავლესობა არ აღმოჩნდა მზად იმისათვის, რათა პასუხი გაეცა დროის გამოწვევებისთვის. წარმოქმნილ ფსიქოზს რელიგიურ-მისტიკური მდგომარეობით უფრო ხშირად უსვამენ „პარანოიდული შიზოფრენიის დიაგნოზს, რელიგიური ანამნეზი არ არის გულდასმით შეგროვებული და შესწავლილი, მკურნალობის სტრატეგია არაფრით არ განსხვავდება ტრადიციულისგან. ფსიქოთერაპია, რომელიც განსაკუთრებით სჭირდებათ ასეთ პაციენტებს, საერთოდ არ ტარდება. ამიტომ ამ პაციენტებში ხშირად შეინიშნება რეციდივის შემთხვევები.

მეტისმეტად თავდაჯერებული იქნებოდა იმის მტკიცება, რომ ფსიქიატრიის და რელიგიის ურთიერთობის საკითხი ჩვენს  მიერ სრულად არის გადაწყვეტილი. რა თქმა უნდა, მიზანშეწონილი იქნებოდა ამ სახელმძღვანელოს შექმნის გადადება უფრო ხანგრძლივი დროისათვის, მაგრამ ჩვენ არ ვართ დარწმუნებული, რომ მაშინაც შესაძლებელი იქნება ამ პრობლემის სრულად შესწავლა.  აქედან გამომდინარე, ვაცნობიერებთ რა ექიმების რელიგიის ფსიქიატრიულ ასპექტებთან გაცნობის აუცილებლობას, ჩვენ ავიღეთ პასუხისმგებლობა და გადავწყვიტეთ იმის გადმოცემა, რაც დღეისათვის არის ცნობილი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი სახელმძღვანელო არაერთხელ გამოცემულა საზღვარგარეთ. საფუძვლიანი კლინიკური მიდგომის მაგალითია კ. შნაიდერის ნაშრომი „რელიგიური ფსიქოპათოლოგიის შესავლისათვის“, რომელიც ცოტა ხნის წინ რუსულ ენაზე ითარგმნა. მასში ავტორი განზრახ არიდებს თავს რელიგიური ფენომენების განმარტებას, და შემოიფარგლება მხოლოდ რელიგიური განცდების აღწერით. ეს მიდგომა გამართლებულია იმით, რომ ნაშრომი შეიქმნა, პირველ რიგში, თეოლოგებისთვის. მაგრამ ჩვენს  ქვეყანაში სახელმძღვანელო ამ თემატიკაზე სამამულო ავტორებს არ გამოუქვეყნებია. ჩვენ გამოვიჩინეთ გამბედაობა და ამ წიგნში აღვწერეთ ზოგიერთი თეოლოგიური და ფილოსოფიური შეხედულებები, რათა  ექიმმა-კლინიცისტმა შეძლოს უკეთესად დაამყაროს კონტაქტი მორწმუნე პაციენტთან.

ფსიქიატრიისა და რელიგიის ურთიერთობებთან დაკავშირებული პრობლემების დამუშავების იდეა ავტორს შესთავაზა სანქტ-პეტერბურგის დიპლომისშემდგომი განათლების  სამედიცინო აკადემიის ფსიქიატრიის კათედრის პროფესორმა ბორის სერაფიმის ძე ფროლოვმა. მისი ჩართულობისა და ყოველდღიური ზრუნვის გარეშე ეს წიგნი არ დაიწერებოდა. ავტორი დიდად მადლიერია თავისი  მასწავლებლის – ა. გერცენის სახელობის რუსეთის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტის პროფესორის რაიმონდ გენრიხის ძე პიოტროვსკისა, რომელთან ერთადაც  ასევე განხილულ იქნა ამ ნაშრომის მრავალი  დებულება. მნიშვნელოვან წარმატებად წიგნის ავტორს მიაჩნია შეხვედრა კოლეგასთან ისრაელიდან, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრის „კფარ შაულის“ განყოფილების გამგესთან, დოქტორ იოსებ ზისლინთან. ეს შეხვედრა, რომელიც შედგა რამდენიმე წლის წინ სანქტ-პეტერბურგში, ნაყოფიერ თანამშრომლობაში გადაიზარდა.

წიგნზე მუშაობის დროს ჩვენს  რიგებს გამოაკლდა ჩემი საყვარელი მასწავლებლები. ჩემი პირველი მასწავლებელი – პროფესორი არკადი ლეონიდის ძე ზიუბანი, სსრკ სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი, ყველაზე პოპულარული და ეფექტური სამამულო ტრანკვილიზატორის – ფენაზეპამის – ერთ-ერთი შემქმნელი. ბოლო სატელეფონო საუბრის დროს, უკვე მძიმედ ავადმყოფმა, არკადი ლეონიდის ძემ დეტალურად მაცნობა 100-წლიანი პაუზის შემდეგ ახლახან გამოსულ თარგმანზე ვ. ჯემსის კლასიკური ნაშრომისა „რელიგიური გამოცდილების ნაირფეროვნება“, რომლის შესახებაც  მე მაშინ არაფერი ვიცოდი.

მეცნიერებისა და შემოქმედებისადმი თავდაუზოგავი დამოკიდებულების ნათელი მაგალითი იყო რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, პროფესორი პაველ ვასილის ძე სიმონოვი, რომელთან მე მქონდა ბედნიერება ურთიერთობისამრავალი წლის განმავლობაში. მან შეიმუშავა ემოციათა მოთხოვნილებადი ინფორმაციული თეორია და შეეხო თანამედროვე ადამიანთმცოდნეობის ერთ-ერთ ყველაზე აქტუალურ – სულიერების პრობლემას, რომელშიც იგი გულისხმობდა სოციალურ მოთხოვნილებათა ნაირსახეობას „სხვებისთვის“, ანუ სურვილს იმოქმედოს საკუთარი ინტერესების წინააღმდეგ და საზიანოდ, და ასევე  შემეცნების მოთხოვნილებას, რომელიც მიისწრაფვის  გააფართოვოს არსებული ნორმების ფარგლები, აითვისოს რეალობის ახალი სფეროები.

ჩემი მთავარი მასწავლებელი მამაჩემი გახლდათ,  მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი ედუარდ ვლადიმერის ძე პაშკოვსკი, კლინიკური ფიზიოლოგი, ტვინის შოკის და სიკვდილის ნეიროფიზიოლოგიის პრობლემის სპეციალისტი. იგი გაეცნო ხელნაწერის პირველ ვერსიას და რამოდენიმე  რჩევაც მომცა.

ძალ-ღონის დაუზოგავად და ჩემი შესაძლებლობების ფარგლებში მე ვცდილობდი გამეგრძელებინა ჩემი მასწავლებლების საქმე. მათ ხსოვნას ვუძღვნი ჩემს ნაშრომს.  რა თქმა უნდა, ყველა ნაკლზე, უზუსტობასა და ხარვეზზე  თავად ვარ პასუხისმგებელი.

ლიტერატურა

1. ვ. ფრანკლი. ლოგოთერაპიის საფუძვლები. ფსიქოთერაპია და რელიგია. თარგმ. გერმანულიდან. სანქტ-პეტერბურგი. - რეჩი, 2000.— გვ. 269.

2. ი. კანიბახი. ფსიქიატრიის ისტორია: რეპრინტული გამოცემა. მოსკოვი, 1994.— გვ. 82-83.

3. კ. იასპერსი. ზოგადი ფსიქოპათოლოგია. თარგმ. გერმ. - მოსკოვი: პრაქტიკა, 1997.— გვ. 876.

4. პ.ვ. სიმონოვი, პ.მ. ერშოვი, ი.ლ. ვიაზემსკი. სულიერების გენეზისი.— მოსკოვი: ნაუკა, 1989.— გვ. 16-19.

[1] ვ. ფრანკლინი. ლოგოთერაპიის საფუძვლები. ფსიქოთერაპია და რელიგია: თარგმანი გერმანულიდან – სანქტ-პეტერბურგი, რეჩი,  2000 – გვ. 269.

[2] ი. კანაბიხი. ფსიქიატრიის ისტორია: რეპრინტული გამოცემა. – მოსკოვი. ЦТР МГП ВОС, 1994. – გვ. 82-83.

[3] კ. იასპერსი. ზოგადი ფსიქოპათოლოგია. თარგმანი გერმანულიდან. – მოსკოვი, პრაქტიკა, 1997. – გვ. 876

[4] გენეზისი. პ.ვ. სიმონოვი, პ.მ. ერშოვი, ი.ლ. ვიაზემსკი. სულიერების გენეზისი. – მოსკოვი: ნაუკა, 1989. – გვ. 16-19