შესავალი ქართული მოდერნისტული რომანი, როგორც ესთეტიკური ფენომენი მოდერნიზმი ხელოვნების ისტორიის გარკვეულ მონაკვეთში არსებული რთული და მრავალმნიშვნელოვანი მოვლენაა. ქართული მოდერნისტული რომანი გამოხატავს იმ ტენდენციებს, რომლებიც დამახასიათებელი იყო როგორც ქართული, ასევე, საზოგადოდ, ევროპული მოდერნისტული პროზისთვის.
წარმოდგენილი ნაშრომის მიზანია ქართული მოდერნისტული რომანის, როგორც განსაკუთრებული მხატვრული სისტემის წარმოჩენა.
XX საუკუნის 20-იანი წლებისთვის ქართულ მოდერნისტულ პროზაში ერთგვარად მომზადდა პირობები იმისთვის, რომ შექმნილიყო სრულიად ახალი ტიპის რომანები.
დემნა შენგელაიას “ სანავარდო ” , კონსტანტინე გამსახურდიას “ დიონისოს ღიმილი ” , გრიგოლ რობაქიძის “ გველის პერანგი ” წარმოადგენდა სამყაროს ახალ მხატვრულ მოდელებს. ცალ-ცალკე ამ რომანების შესახებ არსებობს საინტერესო გამოკვლევები, მაგრამ ერთიანობაში ქართული მოდერნისტული რომანის სტრუქტურა, პრობლემატიკა და სხვა ასპექტები პირველად არის წარმოდგენილი.
ნაშრომში წარმოჩენილი ცალკეული დაკვირვება ამ რომანების ახლებური წაკითხვის ცდაცაა. როგორც ცნობილია, მხატვრული ნაწარმოები ყოველი ახალი მკვლევარის წინაშე დაუსრულებლად ახალ ასპექტებს წარმოაჩენს. ოსკარ უაილდი ლეონარდო და ვინჩის “ მონა ლიზაზე ” შენიშნავდა: “ რას იტყოდა ლეონარდო, ოდესმე რომ ვინმეს ეთქვა ამ სურათზე, მასში მსოფლიოს ყველა ფიქრი და გამოცდილებაა აღბეჭდილი: საბერძნეთის ანიმალიზმი, რომის ავხორცობა, შუა საუკუნეების მეოცნებეობა, წარმართული სამყარო, ბორჯიების ცოდვები? ის უთუოდ გიპასუხებდათ, რომ არ უფიქრია ამაზე, ზრუნავდა მხოლოდ ხაზებისა და ფერების მარტივად, მკაფიოდ განლაგებაზე, ლურჯისა და მწვანის ახალ საინტერესო ელფერთა ჰარმონიაზე ” [1. 64].
ქართველი მოდერნისტებიც, უპირველეს ყოვლისა, ზრუნავდნენ და ფიქრობდნენ მხატვრული ტექსტების ახალ, საინტერესო ფორმაზე, თხრობისა და გამოთქმის ახალ ტექნიკაზე, ფერითა და მუსიკით უხვად შეჯერებულ სტილზე, ხაზგასმულ ტროპულ მეტყველებაზე, სამყაროსა და სულის ნაცნობი თუ უცნობი წახნაგების ახლებურად წარმოჩენაზე.
ქართული პროზის ისტორიაში განსაკუთრებით გამორჩეულია XX საუკუნის 20-იანი წლები. ამ დროს ლიტერატურაში სამყაროს მხატვრული გარდასახვის თვალსაზრისით მეტად საინტერესო და მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა. ქართულმა მწერლობამ შეძლო “ ევროპის რადიუსით გამართვა ” .
XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში ქართულ პროზაში მძლავრობდა რეალისტური ნაკადი, მაგრამ თანდათან მოხდა გადახალისება – გაჩნდა მოდერნისტული ტენდენციები. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი იყო: ა). ვასილ ბარნოვის მიერ პროზის ერთგვარი რეფორმაცია. მის რომანებში შემოიჭრა პოეტური ელემენტები. ქარაგმული, სტილიზებული მეტყველება, მეტაფორების სიჭარბე, უცნაური პერსონაჟები უკვე ქმნიდნენ სრულიად ახალ მხატვრულ გარემოს, რომელშიც სამყაროს ძველი ტკივილები ახლებურად ხმიანდებოდა. ბ). ქართულ პროზაში მომხდარი ცვლილებების ძირები ძევს ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაშიც. მან სოციალურ-ეთიკური პრობლემები განაზოგადა და გარდატეხა ფილოსოფიურ-რელიგიურ ასპექტში. მის შემოქმედებაში გამოვლინდა ქვეცნობიერისადმი დიდი ინტერესი. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში მითის აღორძინება. მისი პერსონაჟების აზროვნებაზე თანაბრად ზემოქმედებდა რეალური და მითიური სინამდვილე. გ). მნიშვნელოვანი იყო ჭოლა ლომთათიძის პროზაში შემოჭრილი სიახლეები – ლირიკული წიაღსვლების სიჭარბე, ემოციების სიუხვე, ასოციაციური აზროვნების ელემენტები. ტრადიციული თხრობის რღვევა, ადამიანის უჩვეულო სულიერი მდგომარეობის დეტალური ანალიზის ცდა. დ). შიო არაგვისპირელის ცალკეულ ნოველებში წარმოჩენილი სამყაროს განსხვავებული ხედვა, სულის უცნობ სიღრმეთა მხატვრული ინტერპრეტაციები და სხვა.
10-იანი წლებიდან მოდერნისტულ პროზას ქმნიდნენ ნიკო ლორთქიფანიძე, ლეო ქიაჩელი, სანდრო ცირეკიძე, დემნა შენგელაია და სხვები.
ქართული პროზის გადახალისება გამოიწვია დასავლური ფილოსოფიის, ლიტერატურის, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში მომხდარი აღმოჩენების უშუალო გაცნობამ და მხატვრულმა გადააზრებამ.
“ ჩვენ თუმცა მოწყვეტილნი ვიყავით უკანასკნელი წლების ევროპისგან, მაგრამ იდეები ხშირად ჰაერის ტალღას მიმოჰყვებიან, ამიტომ ჩვენი უახლოესი ლიტერატურის დვრიტა დასუნთქულია ამ ზოგად ევროპიული სულიერი განწყობილებით ” , – წერდა კონსტანტინე გამსახურდია. [2. 21].
20-იანი წლების ქართულ პროზაში მოხდა რეალობის სრულიად ახლებური მხატვრული მეტამორფოზები – რაც გამოვლინდა რეალობისადმი, როგორც მრავალშრიანი სუბსტანციისადმი დამოკიდებულებით. მწერლობაში მოხდა ხილულიდან უხილავისკენ გარდამავალი საფეხურების ანალიზი და მხატვრული გამოსახვა. პროზის ტრადიციული ჟანრები შეიმოსა ახალი ელფერით. პროზა და პოეზია ერთგვარად სინთეზირდა. საზოგადოდ, რეალობა მხატვრულ ტექსტში “ ლაგდება ” , “ ფორმდება ” გარკვეული წარმოდგენების მიხედვით. ერთი და იგივე რეალობა სხვადასხვა წერტილიდან განსხვავებულად მოჩანს. ეს “ ხედვა ” ამ შემთხვევაში გულისხმობს პოზიციის რაობასაც – რასაც განაპირობებს ინდივიდუალური ნიჭი, რელიგიური რწმენა, ფილოსოფიური აზროვნება, ტრადიცია, ფსიქოლოგიური მდგომარეობა და სხვა. რეალობა აღიბეჭდება თვალში, გულში, სულსა და გონებაში. ხელოვნებაში გამოიკვეთება ხან თვალით, ხან გულით, ხან სულით და ხან გონებით აღქმული რეალობა. ამის მიხედვით თხრობისას ჭარბობს: რეალისტური, მისტიკური, ემოციური, რელიგიური თუ ფსიქოლოგიური განწყობილებები. რა თქმა უნდა, ამგვარი დაყოფა პირობითია. სხვადასხვა დროს წინა რიგში ხან ერთი პოზიცია იყო, ხან მეორე. XX საუკუნის 20-იან წლებში კი ეს ყველა ერთგვარად სინთეზირდა.
“ მოდერნიზმის სახარების ” პირველ მქადაგებლად (ტ. ტაბიძე) საქართველოში გამოჩნდა გრიგოლ
ჩუქება
