შესავალი
ამ წიგნის მიზანია ნაცინოალური იდენტობის, როგორც კოლექტიური ფენომენის, ბუნების, მიზეზებისა და შედეგების უშუალო წანამძღვრების განსაზღვრა. დღევანდელი მსოფლიოს მრავალ კუთხეში - განსაკუთრებით საბჭოთა კავშირსა და აღმოსავლეთ ევროპაში - ნაციონალიზმის მოზღვავებამ წამოჭრა ნაციონალური ფენომენის სფეროს მიმოხილვისა და კვლევის აუცილებლობა. სადღეისოდ ძალზე მცირეა ამ დარგში იმგვარი ნაშრომების რიცხვი, რომლებიც ნაციონალიზმის ისტორიული მიმოხილვის ფარგლებს სცილდება. იმავდროულად, ეთნიკური თვითშეგნების გამოღვიძებამ დასავლეთში - როგორც საზოგადოებრივ, ისე სამეცნიერო წრეებში - გამოიწვია ინტერესის გაღვიძება ნაციონალიზმის შედეგად წამოჭრილი პრობლემებისადმი, რასაც მოჰყვა ცხარე კამათი ამ სფეროში როგორც პოლიტიკური, ისე ინტელექტუალური თვალსაზრისით. ჩრდილოეთ ამერიკაში ეთნიკურობის კომპლექსურმა შესწავლამ სტიმული მისცა მრავალეთნიკური სახელმწიფოების პრობლემებისადმი ინტერესის აღძვრას მთელს მსოფლიოში.
წინამდებარე წიგნი წარმოადგენს ნაცინოალური იდენტობის ისტორიული სოციოლოგიის კუთხით გადმოცემის მცდელობას და ეფუძნება იმ შეხედულებებს, რომლებსაც ჩემს “ნაციების დასაბამში” (1986) ვავითარებდი, უმთავრესად, წინამოდერნული ხანიდან დაწყებული, ახალი დროის მსოფლიოს ნაციებითა და ნაციონალიზმით დამთავრებული. მას საფუძვლად უდევს შეხედულება, რომ ჩვენ არ უნდა გავიგოთ ნაციები და ნაციონალიზმი, როგორც უბრალოდ იდეოლოგიისა ან პოლიტიკური მიმდინარეობის ნაირსახეობა, არამედ ასევე უნდა გავიაზროთ ისინი, როგორც კულტურული ფენომენები. ეს იგივეა, რომ ვთქვათ: ნაციონალიზმი - იდეოლოგია და მოძრაობა - მჭიდროდ უნდა დავუკავშიროთ ნაციონალურ იდენტობას - მრავალგანზომილებიან, ფართო ცნებას, რომელიც მოიცავს სპეციფიკურ ენას, განწყობილებებსა და სიმბოლიზმს.
მართალია, ანალიტიკური თვალსაზრისით აუცილებელია განვასხვავოთ ნაციონალიზმი, როგორც იდეოლოგიური მოძრაობა, უფრო ფართო ცნებისგან, როგორიც არის ნაციონალური იდენტობა. მაგრამ ჩვენ ვერ გავიგებთ ნაციონალიზმის, როგორც პოლიტიკური მოძრაობის, ძალასა და მიმზიდველობას, თუ ჩვენი ანალიზი უფრო ფართო პერსპექტივაში არ დავაფუძნეთ ისეთ კოლექტიურ კულტურულ ფენომენზე, რომლის ფოკუსი არის ნაციონალური იდენტობა.
ასეთი მიდგომა მოითხოვს ნაციონალური იდენტობების საფუძვლებისა და წარმოქმნის პროცესის ისტორიულ-სოციოლოგიურ კვლევას. ეს იმას გულისხმობს, რომ ჩვენ ჯერ უნდა ჩავწვდეთ მოდერნული ნაციების წინამოდერნულ წანამძღვრებს და ნაციონალური იდენტობა და ნაციონალიზმი დავუკავშიროთ ეთნიკური იდენტობისა და საზოგადიებრივი ერთობის საკითხებს.
მართალია, ზოგიერთი ამ საკითხთაგანი სხვაგანაც არის განხილული, მაგრამ მე ვამჯობინე საკუთარი მოსაზრება წარმომედგინა წინამოდერნულ ეთნისა და მოდერნულ ნაციებს შორის კავშირისა და იმ საშუალებების შესახებ, რომელთა მეშვეობითაც ისინი შეიქმნა და ჩამოყალიბდა. ეთნიკურობის პრობლემის თაობაზე ურთიერთსაპირისპირო მიდგომების შემცველი დიდძალი ლიტერატურა არსებობს, რასაც აქ მხოლოდ გაკვრით შევეხები [იხილეთ, უპ. ყოვლისა, სამეცნიერო ესეები წიგნებში: Taylor and Yapp (1979), Stack (1986), McKay (1982), A.D. Smith (1988a)].
ამ წიგნში ყურადღებას ვამახვილებ ოთხ მთავარ საკითხზე. პირველი გახლავთ ნაცინოალური იდენტობის დახასიათება სხვა კოლექტიურ კულტურულ იდენტიფიკაციებთან შეპირისპირებით. მეორეა თანამედროვე ნაციების ფორმირებაში სხვადასხვა ეთნიკური ბაზისის როლი და ადრეულ (მოდერნულ) ევროპაში მათი წარმოშობის საკითხი. მესამე არის სხვადასხვა სახის ნაციონალისტური იდეოლოგიისა და სიმბოლიზმის ბუნება და მათი გავლენა ტერიტორიული და ეთნიკური პოლიტიკური იდენტობების ჩამოყალიბებაზე. დაბოლოს, ვეხები ნაციონალურ იდენტობათა სხვადასხვაგვარობის პოლიტიკურ შედეგებსა და, აქედან გამომდინარე, ეთნიკური კონფლიქტების გაჩაღების შესაძლებლობას. აქვე განვიხილავ ადგილობრივი არასტაბილურობის გამაღვივებელი იდეოლოგიებისა და იდენტობებისაგან თავის დაღწევის ალბათობას.
შესაძლოა, ნაციონალიზმი წარმოადგენს ყველაზე მძლავრად ფესვგადგმულ მითს იდენტობის შესახებ თანამედროვე მსოფლიოში, მაგრამ ის სხვადასხვა ფორმითაა წარმოდგენილი. ნაცინოალური იდენტობის მითებში პოლიტიკური ერთობის საფუძვლად, როგორც წესი, გვევლინება ტერიტორია ან წინაპრები (ან ორივე ერთად). ეს სხვადასხვაგვარობა ხშირად არასტაბილურობისა და კონფლიქტის წყაროს წარმოადგენს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში, იმ შემთხვევაში, თუ მათი უგულებელყოფა ხდება. შემთხვევითი არ არის, რომ ბევრი ყველაზე მწვავე და ხანგრძლივი ეროვნებათაშორისი კონფლიქტი ნაცინოალური იდენტობის ურთიერთდაპირისპირებული მოთხოვნებისა და კონცეფციებისაგან მომდინარეობს. ამ აზრებისა და მოთხოვნების გაცნობიერება აუცილებელია, თუ გვინდა ოდესმე მაინც გავანელოთ, მოგვარებაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, ეს კონფლიქტები და შევქმნათ ნამდვილი ინტერნაციონალური ერთობა (ამის შესახებ იხილეთ შესანიშნავი გამოკვლევა Mayall-თან (1990)).
სწორედ ამ ინტერესებმა განაპირობა ამ წიგნის შინაარსი და გეგმა. მე ვიწყებ სხვადასხვა კოლექტიური კულტურული იდენტობის ზედაპირულ განხილვას, რათა გამოვყო ნაციონალური ვინაობის სპეციფიკური ნიშნები. მეორე თავში განვიხილავ თანამედროვე ნაციების ეთნიკურ საფუძვლებს, მათ ნიშნებს, დინამიკასა და გადარჩენის პოტენციალს. მესამე თავში წარმოჩენილია ნაციების ფორმირების ორი მთავარი გზა. აქ დასმულია კითხვა იმის თაობაზე, თუ რატომ განვითარდა დასავლეთში პირველი ნაციონალური სახელმწიფოები. ძლიერი სახელმწიფოების მიერ ქვედა ფენებისა და პერიფერიული ეთნიკური ჯგუფების ბიუროკრატიულ ინკორპორაციასა და ინტელექტუალებისა და პროფესიონალების მიერ სახალხო ეთნიკურ ერთობაში “ხალხის” მობილიზაციის პროცესებს შორის კონტრასტმა პირველად თავი იჩინა ახალი დროის ევროპაში. თუმცა ძალიან მალე იგივე პროცესი წარიმართა სხვა კონტინენტებზეც და იგი თანამედროვე მსოფლიო პოლიტიკისა და კულტურის უცვლელ მოტივად იქცა.
მეოთხე თავი ეხება
ჩუქება
