შემდგენელი
ივანე ამირხანაშვილი
ძალა ნიჭისა
ძველი ბერძნები ამბობდნენ – ახალგაზრდების სიკვდილი იგივეა, წელიწადის დროებიდან გაზაფხული ამოიღოო. არ შეიძლება ეს სიტყვები არ გაგახსენდეს, როცა თამაზ ბაძაღუაზე ფიქრობ – თითქოს მთელი მისი არსება გაზაფხულით იყო სავსე, გაზაფხულის ძალასა თუ სითბოს ასხივებდა. დიდი ცისფერი თვალებით (იშვიათად მინახავს ასეთი მეტყველი თვალები!) გვაგრძნობინებდა, თუ როგორ ვუყვარდით, თითქოს დუმილით გვიმხელდა სათქმელს და თუკი ამას ვერ იგრძნობდი, ანუ თუკი მისი დუმილის მნიშვნელობას ვერ ჩაწვდებოდი, შეიძლებოდა საერთოდ ვერც კი გაგეგო მისთვის.
მისი ლექსები თითქოს დუმილის იდუმალებით არის მოცული. უცნაურია, საშინელმა ტრაგედიამ სწორედ ეს იდუმალება გახადა ყველასთვის ერთნაირად ხელმისაწვდომი, რამდენადაც არამარტო შეგვაკრთო, არამედ ერთნაირად შეგვძრა ყველა ამ სიცოცხლით სავსე ჭაბუკის საოცარმა ნათელხილვამ, რაც საკუთარი ბედისწერის პირისპირ დარჩენილი პოეტის სულის ძახილად აღვიქვით. ამან თუ დააწერინა სრულიად ახალგაზრდას ლექსი „ბოლო გაჩერება“, რომელშიც თითქოს იწინასწარმეტყველა თავისი და მისი ოჯახის საშინელი აღსასრული – „დღეს ლოცვასავით გაიღვიძა ტანში სიკვდილმა და ალისფერი ყვავილივით დააჩნდა ასფალტს...“ ან – „მზემ იხილა და ვარსკვლავებმა. ოქროს საცერში გაცრილი ოქროს წყალში ამოვლებული გათავდა. აღარ მიეჩქარება...“
ცისფერთვალება, ქერა, მომღიმარი, თითქის რენესანსული ეპოქის მხატვრის ტილოდან ჩვენს სინამდვილეში გადმოსულიყო და, საერთოდ, იმ დროის ადამიანს ჰგავდა, როცა, თუნდაც, სხვათა უმსგავსო საქციელის გამო წითლდებოდნენ...
სამივენი – თვითონ, მეუღლე და მათი პაწაწინა გოგონა, რომელსაც „ხვალ ცისფერი მოსასხამი უნდა ეყიდა“, თითქოს, მართალაც, ოქროს წყალში იყვნენ ამოვლებულები, სამივეს ოქროსფერი თმა ჰქონდა, სამივეს ცისფერი თვალები და სამად გაყოფილი, საერთო მზიური ღიმილი!.. გული ტკივილით გეწურება, როცა მის ლექსს – „მზეო, ამოდი!“ – კითხულობ, თითქოს ხედავ იმ შემზარავ მორევს, რომელშიაც დამთავრდა ეს სამი, „ოქროს წყალში“ ამოვლებული სიცოცხლე... „გინახავს წყალში დამხრჩვალი გვამი. ბნელი ტალღა რომ აბრუნებს უკანასკნელად, უკანასკნელად დაუვლის სხივი... მე იმ ტალღაზე გატრუნული ვწევარ და ვუცდი...“ დიახ, პოეტები არამარტო გრძნობენ, არამედ ელოდებიან კიდეც განგებისგან მათთვის განკუთვნილ ჯილდოსა თუ სასჯელს – ახალ, მაგრამ უკვე სიტყვადქცეულ სიცოცხლეს, როგორც მარადიულ ტკივილს...
მეოცნებე იყო („მეოცნებე ბიჭუნა“ – ასე უწოდებს თავის თავს ერთ ლექსში) და ძალიან ნიჭიერი (მისი ნათელხილვის უნარი სწორედ რომ ნიჭის „წყალობაა“). უაღრესად შრომისმოყვარე, ჯერჯერობით, მხოლოდ პირველ ნაბიჯებს დგამდა იმ გზაზე, რომელიც მას უსათუოდ დიდ წარმატებამდე მიიყვანდა. წერდა ლექსებს და თარგმნიდა კიდეც სხვადასხვა ქვეყნის საუკეთესო პოეტების (პეტრარკა, ჯაკომო ლეოპარდი, რაინერ მარია რილკე...) ქმნილებებს, თითქოს მათთან სულიერი ნათესაობის საბუთებს ეძებდა. ბევრის გაკეთება სურდა და შეეძლო კიდეც, მაგრამ...
„დაშორდა ღიმილს შენი ტუჩები
და გაეხვია გაოცებულ
დუმილის ტბაში...“
თითქმის ოცდახუთმა წელმა გაიარა ამ ტრაგედიის შემდეგ, ის ტკივილი კი არ განელებულა. ყველა მწერლობას აქვს თავისი მოუშუშებელი ჭრილობები...
„ო, დასასრულის დასაწყისო,
ჩვენი სიცოცხლე განშორებაა,
ჩვენი ცრემლები განშორებაა,
ჩვენი სიყვარული განშორებაა,
ჩვენი რელიგია განშორებაა...“
მაგრამ არსებობს კი მარადიული განშორება?..
თამაზ ჭილაძე
ჟამი სიტყვისა
თამაზ ბაძაღუას ყოველი გახსენება არის უშუალო შეხება იმ ტკივილთან, რომელიც მოგვაყენა მისმა უაზრო და აბსურდულმა სიკვდილმა. თავისთავად შესაძლებლობა ასეთი სიკვდილისა არ შეიძლება ადამიანში არ იწვევდეს აუტანელ გრძნობებს და განცდებს. ორმაგად ძნელია ამ აუტანლობის განცდა იმათთვის, ვისაც მეგობრული ურთიერთობა აკავშირებდა თამაზთან. თამაზი შესანიშნავად გრძნობდა მთავარს და უარსებითესს ადამიანის ცხოვრებაში, ყოველდღიური ყოფის ფონზე და ნაგრძნობს სიტყვის მეშვეობით გამოხატავდა. მისი გრძნობის ინტენსიობა არაჩვეულებრივად ტევადი იყო და ამისდაკვალად მის ყოფა-ცხოვრებას არაჩვეულებრივი დინამიურობა ახასიათებდა. თამაზს არ ჰქონდა გარეგნულად მოწესრიგებული ცხოვრება და არც შეიძლებოდა ჰქონოდა, ვინაიდან თითქმის მთლიანად იყო მინდობილი შინაგან ხმას, რომელიც თავისუფლებას ითხოვდა და თვითონვე ამკვიდრებდა თავისებურ წესებს და კანონებს.
თამაზი იყო მუდმივად შეყვარებული და მუდმივად აღფრთოვანებული რაღაცით ან ვიღაცით. მისი ხასიათის თვისება არ იყო ნეგატივების გამომჟღავნება, ეს არ აღიზიანებდა მის შთაგონებას. უფრო პოზიტიურის დამნახველი იყო პიროვნებაში და, ამავე დროს, თანამგრძნობელი. თავისი ცხოვრების წესით ათიანი წლების ქართველ პოეტებს ჰგავდა, რომლებიც სისხლსავსე ცხოვრებით ცხოვრობდნენ, მუდმივი შინაგანი წვისთვის და ძიებისთვის იყვნენ გამზადებულნი.
ალბერ კამიუს აქვს ერთი ასეთი ჩანაწერი:
„შეუძლებელია როგორიც გნებავთ ადამიანური სიმართლე, თუკი საბოლოოდ ყოველგვარი იმედის გარეშე არ ვცნობთ სიკვდილს. მე იმის თქმა მსურს, რომ უნდა ვცნოთ, ვაღიაროთ საზღვრის არსებობა არა ბრმა მოთმინების მეშვეობით, არამედ მთელი ჩვენი არსების დაძაბვით, რაც წონასწორობის მოპოვების ტოლფასი იქნება“.
ამგვარი წონასწორობის პირობებში იქმნებოდა თამაზის ახალი წიგნი. ამგვარმა შინაგანმა დაძაბულობამ მოიცვა ბოლო წლებში იგი. მისმა იმდროინდელმა ლექსებმა ტანჯვის