რა დაუშავა კულტურამ ფროიდს?

პროტეზიანი ღმერთები, ფსიქიკური იმპოტენცია და კულტურული გადაშენება   ვინ არიან "პროტეზიანი ღმერთები"? ფსიქოანალიზის ფუძემდებლის ზიგმუნდ ფროიდის (1856-1939) აზრით, პროტეზიანი ღმერთები სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციის მიღწევებით შეიარაღებული ჩვეულებრივი ადამიანები არიან, მათი თანამედროვე კულტურისა და ცივილიზაციის შვილები...
  ადამიანები ყოველთვის შენატროდნენ ღმერთების ყოვლისშემძლეობას. ვითარდებოდა ცივილიზაცია, კულტურა; სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა ადამიანის ბატონობა ბუნებაზე; მრავლდებოდა სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის მონაპოვრები და ადამიანი ათასგვარი "პროტეზით" სრულყოფდა თავის სხეულებრივ და გონებრივ შესაძლებლობებს. გაჩნდნენ გემები, მანქანები, მატარებლები, თვითმფრინავები, ტელეგრაფი, ტელეფონი, ფოტო და კინო აპარატები და სხვა მრავალი "სასწაულმოქმედი" დანადგარები, დაზგები, ჩარხები, სამედიცინო წამლები და ქიმიური პრეპარატები... ამ არასრულ ჩამონათვალს ფროიდის შემდეგ დაემატა ატომური ენერგია, ტელევიზია, რაკეტები, რობოტები, კომპიუტერები... მაგრამ ფროიდმა უკვე მაშინ, მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარშივე შეამჩნია, რომ სამეცნიერო-ტექნიკურ პროგრესს უარყოფითი მხარეც გააჩნდა და ადამიანებისათვის მავნე შედეგებსაც იწვევდა. ფროიდმა შენიშნა, რომ ეს "პროტეზები" არა მხოლოდ ემსახურებოდნენ და ეხმარებოდნენ ადამიანებს, არა მხოლოდ უმსუბუქებდნენ ყოფა-ცხოვრებას, არამედ ბევრ უსიამოვნებას და ტკივილსაც აყენებდნენ. ისინი თითქოს ბოლომდე კარგად ვერ მოირგო და ვერ შეისისხლხორცა ადამიანმა.  
  ფრანგი განმანათლებლის, ჟან-ჟაკ რუსოს (1712-1778) წინაშე იდგა პრობლემა: "შეუწყო თუ არა ხელი მეცნიერებისა და ხელოვნების განვითარებამ ზნეობის გაუმჯობესებას?" ამ კითხვას რუსომ უარყოფითი პასუხი გასცა. ფროიდთანაც მსგავს პრობლემასთან გვაქვს საქმე: "შეუწყო თუ არა ხელი ცივილიზაციისა და კულტურის განვითარებამ ადამიანის ბედნიერებას?" ფროიდის პასუხიც უარყოფითია. ფროიდის აზრით, კულტურისა და ცივილიზაციის განვითარება სულაც არ უწყობს ხელს ადამიანის ბედნიერებას. პირიქით, სამეცნიერო-ტექნიკური წინსვლა ადამიანის ბედნიერების უკუპროპორციულია.   რა არის ამის მიზეზი? ვინ არის ამაში დამნაშავე? ფროიდის პასუხი ცალსახად ერთმნიშვნელოვანია: დამნაშავეა კულტურა. ფროიდის აზრით, კულტურას შეუძლია ადამიანი გახადოს უფრო ძლიერი, მაგრამ მას არ შეუძლია გახადოს ის უფრო ბედნიერი. მხოლოდ სექსუალურ დაკმაყოფილებას შეუძლია ადამიანისათვის ნამდვილი ბედნიერების მოტანა. სწორედ ამ სექსუალურ ინსტიქტს ჩაგრავს კულტურა და ამით ადამიანის უბედურებას განაპირობებს. ადამიანმა ინსტიქტების დონეზე შეინარჩუნა თავისი ცხოველური ბუნება, მაგრამ კულტურა ამ ცხოველური ბუნების გამოვლენის საშუალებას არ აძლევს მას, კულტურა აიძულებს ადამიანს, რომ მან უარი თქვას ბავშვურ სექსუალურობაზე და სისხლის აღრევაზე, ხოლო სექსუალური ობიექტის არჩევას ზღუდავს ჰეტეროსექსუალური ერთქორწინებით. საბოლოო ჯამში კი კულტურა საზოგადოების სახელით ზეწოლას ახდენს ინდივიდზე, ზღუდავს მის თავისუფლებას, რაც ინდივიდის მხრიდან სამართლიან გულისწყრომას და პროტესტს იწვევს კულტურის მიმართ. მხოლოდ სუსტი ნებისყოფის ადამიანები იძლევიან მათს პირად   ცხოვრებაში ასე შორს შეჭრის უფლებას, უფრო ძლიერნი კი არ ემორჩილებიან და ხშირად არღვევენ კულტურის მოთხოვნებს. ადამიანში ჩაბუდებული ძლიერი ცხოველური ინსტიქტი კი თავისი უფლებების დაცვას ცდილობს. ამიტომაა, რომ საზოგადოება ხშირ შემთხვევებში იძულებულია დათმობებზე წავიდეს და ბევრ დარღვევაზე თვალი დახუჭოს. ამის მაგალითებია ცოლ-ქმრული ღალატის, ბორდელების და ჰომოსექსუალიზმის არსებობა.  
  ფროიდი იმასაც ამტკიცებს, რომ კულტურული მამაკაცი სრულ სექსუალურ დაკმაყოფილებას ვერ აღწევს თავის კულტურულ, განათლებულ და ზნეობრივ ცოლთან მისი პატივისცემის გამო, მაშინ, როდესაც მეძავთან ის თავისუფლად, ყოველგვარი სირცხვილისა და მორიდების გარეშე ამჟღავნებს თავის ცხოველურ მისწრაფებებს, ამით სრულ სექსუალურ დაკმაყოფილებასაც აღწევს და თავს უფრო ბედნიერადაც გრძნობს, ვიდრე თავის ოფიციალურ ცოლთან. რაშია საქმე? რა არის ამ გაუგებრობის მიზეზი? ვინ არის დამნაშვე? ფროიდის აზრით, დამნაშვეა ისევ და ისევ კულტურა. სწორედ კულტურა, თავისი მორალური და რელიგიური შეგონებებით, თავისი ამაღლებული იდეალებით და მკაცრ აღზრდა-შეზღუდვებზე დამყარებული აღზრდა-განათლების სისტემით იწვევს იმას, რომ კულტურულ მამაკაცებში მატულობს ფსიქიკური იმპოტენცია. სექსუალური იმპოტენცია ფროიდისათვის არის არა იმდენად ფსიქიკური სისუსტის ან უძლურების შედეგი, არამედ სწორედ ფსიქიკაში არსებული წინააღმდეგობისა ინსტიქტის ცხოველურ მოთხოვნილებებსა და კულტურულ-საზოგადოებრივ აკრძალვებს შორის.    
  ფროიდის თორიიდან გამომდინარეობს, რომ ფსიქიკური იმპოტენციის მთავარი მიზეზი ინცესტში ან უფრო ზუსტად ინცესტის შიშში უნდა ვეძებოთ. ფროიდის აზრით, იმისათვის, რომ სასიყვარულო ცხოვრებაში იყო თავისუფალი და ბედნიერი, უნდა შეგეძლოს საკუთარი თავის შინაგანად შემოწმება და სისხლის აღრევის წარმოდგენა დედასთან ან დასთან. და ვინც ამგვარ შემოწმებას გაივლის, ის აღმოაჩენს, რომ თურმე სქესობრივ აქტს თვლის ისეთ დამამცირებელ რამედ, რაც სვრის და არცხვენს ადამიანს მთლიანად და არა მხოლოდ მის სხეულს. რას ნიშნავს ფროიდის ეს შოკისმომგვრელი განცხადება? რისი თქმა უნდა ამით? ნუთუ ფროიდი პირველყოფილი და ცხოველური ინსტიქტებისადმი დაბრუნებას ქადაგებს? ზოგიერთმა ასეც შეიძლება გაიგოს ფროიდი და მას უზნეობა დასწამოს. მაგრამ ასეთი რამ სულაც არ უფიქრია ფროიდს და ეს სულაც არ ნიშნავს უზნეობისაკენ მოწოდებას. მაშ, როგორ უნდა გავიგოთ ფროიდის ეს აზრი?
  ფროიდი