ზოგადი ადამიანთმცოდნეობა, როგორც პედაგოგიკის საფუძვლები

ჩემო ძვირფასო მეგობრებო, ჩვენ მხოლოდ მაშინ გა­ვართმევთ თავს ჩვენს ამოცანას, როდესაც მას გან­­ვიხილავთ როგორც არა მარტო ინტელექტუალურ-ხა­სიათობრივს, არამედ როგორც მორა­ლურ-სულიერს უმა­ღ­ლესი გაგებით; აქედან თქვენთვის გასაგები გახდება, რომ ჩვენი მუშაობის დასაწყისში პირველ რიგში გავიაზრებთ იმ ურთიერთკავშირს, რომლის დამყარებაც თავიდანვე გვსურს სულიერ სამყაროებთან სწორედ ჩვენი მოღვა­წეობის მეოხებით. ამგვარი ამოცანისას შეგნებული უნდა გვქონდეს, რომ ჩვენ არ ვმუშაობთ როგორც მხოლოდ ფი­ზიკურ პლანზე მცხოვრები ადამიანები; საკითხის ამგვარად დასმა განსაკუთრებით გავრცელდა უკა­ნასკნელ საუკუნეში და თითქმის მთლიანად მოიცვა ადამიანები. ამოცანების ასეთმა ხედვამ აღზრდა-განათლება აქცია იმად, რაც უნდა გაუმჯობესდეს ჩვენს მიერ დასახული ამოცანით. ამიტომაც ჩვენი მო­სამზადებელი სამუშაოს და­საწყისში გვინდა ვიფიქროთ იმაზე, თუ როგორ ვამყარებთ კავშირს სულიერ მეუ­ფებანთან, რო­მელთა დავალებით და სახელით უნდა გარ­კვეულწილად იმუ­შაოს თითოეულმა ჩვენთაგანმა. ამის გამო გთხოვთ, ეს შესა­ვალი სიტყვა გა­იგოთ როგორც ერთგვარი ლოცვა იმ ძალე­ბისადმი, რო­მელნიც იმაგინაციის, ინსპირაციის, ინტუიციის მომცემებად უნდა იდგნენ ჩვენს უკან მაშინ, როდესაც საკუ­თარ თავზე ავიღებთ ამ ამოცანას. 
ჩემო ძვირფასო მეგობრებო! ჩვენი ვალია, შე­ვიგრძნოთ ჩვე­ნი ამოცანის მნიშვნელოვნება. ეს მოხ­დება, თუ გვეცოდინება, რომ ამ სკოლას განსა­კუთრებული ამოცანა აკისრია. და ჩვენ გვნებავს ნამდვილად დავაკონკრეტოთ ჩვენი აზრები, ჩვენ გვნებავს მართლაც ისე ჩამოვაყალიბოთ ჩვენი აზრები, რომ შევძლოთ შეგნება იმისა, რომ ამ სკოლით ხორციელდება რაღაც განსაკუთრებული. ეს მოხდება, თუ ჩვენ ყოველ­დღი­ურობად არ ვაქცევთ იმას, რაც ამ სკოლის დაფუძნებით კეთდება, არამედ განვი­ხილავთ მას როგორც მსოფლიო წესრიგის სადღესას­წაულო აქტს. ამ გაგებით პირველ რიგში მინ­­და კეთილი სულის სახელით, რომელმაც გა­საჭირიდან და უიმედობიდან უნდა გამოიყვანოს კა­ცობ­რიობა, ამ კეთილი სუ­­ლის სახელით, რომელმაც კაცობრიობა უნდა წაიყვანოს სწავლებისა და აღზრდის განვითარების უფრო მაღალი საფე­ხუ­რისკენ, გულითადი მადლობა მინდა მო­ვუხადო იმ კეთილ სულებს, რომელთაც ჩვენს ძვირფას ბატონ მოლტს გამოუგზავნეს კეთილი აზრები, რათა ამ მიმარ­თუ­ლებით და ამ ადგილას გაკეთდეს კაცობრიობის შემ­დგომი განვითარებისთვის ის, რაც მან ვალდორფის სკოლით გააკეთა. მე ვიცი, რომ იგი აცნობიერებს იმას, რომ დღესდღეობით მხოლოდ სუსტი ძა­ლებით შეგვიძლია შევეწიოთ ამ ამოცანის განხორციელებას. ასეთია მისი ხედვა. მაგრამ სწორედ იმით, რომ ჩვენ მასთან ერთად შე­ვიგრძნობთ ამოცანისა და მისი დაწყების მომენტის სიდიადეს როგორც მსოფ­ლიო წესრიგში შეტანილ სა­დღესასწაულო ფაქტს, სწორედ ამით მას შეუძლია სა­კადრისი ძალით იმოქმედოს ჩვენს წრეში. ამ თვალ­თახედვით გვნებავს ჩვენ, ჩემო ძვირფასო მეგობრებო, ჩვენი მოღვაწეობის დაწყება. ჩვენ გვსურს საკუთარი თავი განვიხილოთ ადამიანებად, რომელნიც კარმამ დააყენა იმ ადგილას, საიდანაც უნდა გან­ხორციელდეს არა ჩვეუ­ლებრივი რამ, არამედ ის, რაც სა­დღესასწაულო მსო­ფლიო წამის შეგრძნებას ბადებს მონა­წილეებში. 
ჩემო ძვირფასო მეგობრებო, პირველი, რითიც გვინდა დავიწყოთ, არის საუბარი ჩვენი პედაგოგიური ამოცანის შესახებ, საუბარი, რომლის ერთგვარ შესა­ვალსაც გავა­კეთებ ამჯერად. ჩვენი პედაგოგიური ამოცანა უნდა განვასხვავოთ იმ პედაგოგიური ამოცანებისგან, რომელ­თაც აქამდე ისახავდა კა­ცობრიობა. არა იმიტომ, რომ ცარიელი ქედმაღლობით გვჯერა, თითქოს სწორედ ჩვენ უნდა მივცეთ დასაბამი ახალ პედაგოგიურ მსოფლიო წყობას, არამედ იმი­ტომ, რომ ანთ­როპოსოფიულად ორიენტირებული სულისმეცნიერებიდან გამომდინარე ჩვენ­თვის ცხადია, რომ კაცობრიობის განვითარების ურ­თიერთმომდევნო ეპოქები სულ ახალ-ახალ ამოცანებს უყე­ნებს მას. კაცობრიობას სხვადასხვა ამოცანები ჰქონდა პირველ, მეორე და ა.შ. და ჩვენს, მეხუთე ატლანტიდისშემდგომ, გან­ვითარების ეპო­ქებში, ხოლო განვი­თა­რების ცალკეულ ეპო­ქაში გა­საკეთებელს კაცობრიობა პირველად აცნობიერებს გან­ვითარების ამ ეპოქის დაწყებიდან რამოდენიმე ხნის შემდეგ. 
განვითარების ეპოქა, რომელშიც ჩვენ დღეს­დღე­ობით ვიმყო­ფებით, XV საუკუნის შუიდან დაიწყო. სულიერი საფუძვ­ლე­ბიდან მხოლოდ დღეს გვეძლევა გარკვეულწილად შემეცნება იმისა, თუ რა უნდა გაკეთდეს ჩვენს ეპოქაში სწორედ აღზრდის ამოცა­ნასთან დაკავშირებით. აქამდე, მაშინაც კი, როცა ადამიანები საუკეთესო გან­ზრახვით მოღვაწეობდნენ პე­და­გოგიკაში, ეს ხდებოდა ძველი პედაგოგიკის სუ­ლისკვეთებით, განვითარების მე­ოთხე ატლანტიდისშე­მ­დგომი ეპოქის სულის­კვე­თებით. ბევრი იქნება იმაზე დამოკიდებული, რომ ამიერიდან ჩვენ თავს მივუ­ძღვნით ჩვენს ამოცანას და ვისწავლით იმის გაგებას, რომ ჩვენს ეპოქას სრულიად გარკვეული მიმარ­თულება უნდა მივცეთ; მიმართულება, რომელიც იმიტომ კი არაა მნიშვნელოვანი, რომ ძალაშია მთელი კაცობრიობის განვითარებისთვის, არამედ იმიტომ, რომ სწორედ ჩვენი დრო­ისათვის არის შესატყვისი. ყველაფერთან ერთად მატერია­ლიზმმა ისიც მოიტანა, რომ ადამიანებს არა­ვითარი გაგება არ გააჩნიათ გარკვეული დროის სპეციფიკური ამოცანებისა. პირ­ველ ყოვლისა, გთხოვთ, გაითვა­ლის­წი­ნოთ, რომ ყოველ ცალ­კეულ ეპოქას საკუთარი გან­საკუთრებული ამოცანა აქვს. 
აღზრდა-განათლების მისაღებად თქვენთან, რასაკ­ვირველია, გარკვეული ასაკის ბავშვები მოვლენ. და თქვენ უნდა გახ­სოვდეთ, რომ თქვენამდე სიცოცხლის პირველ ფაზაში ამ ბავშვებს მშობლები ზრდიდნენ, ხშირად შე­საძლოა ცუდადაც კი. ჩვენი წადილი პირ­ველად მაშინ განხორციელდება სრულ­ყოფილად, რო­ცა მთელი კაცობრიობა იმდენად შორს წავა წინ, რომ მშობლებიც მი­ხვდებიან იმას, რომ თანა­მედროვე ადამიანების წინაშე განსა­კუთ­რებული ამოცანები აღ­ზრდის პირველივე ფაზაში დგას. ზოგი­ერთი რამ, რაც სიცოცხლის პირველ ფაზაში ვერ იქნა მიღ­წე­ული, შეიძლება ჯერაც გა­მოსწორდეს, რო­ცა ბავ­შვები ჩვენს სკოლაში მოვ­ლენ. 
მაგრამ ჩვენ ძალზე ძლიერად უნდა გავიმ­ს­ჭვა­ლოთ იმ ცნობიერებით, საიდანაც ყოველი ჩვენ­თა­განი ააგებს გაკ­ვეთილსა და აღმზრდელობით მოღ­ვაწეობას. 
როდესაც თავს უძღვნით თქვენს ამოცანას, არ დაგა­ვიწყ­დეთ, რომ მთელი დღევანდელი კულტურა, სულიერი სფეროს ჩათვლით, კაცობრიობის ეგოიზმს ემყარება. აბა, მიუ­კერ­ძო­ებლად დააკვირდით ყველაზე მეტად სულიერ სფეროს, რო­მელსაც დღეს­დღეობით მისდევს კაცობრიობა, დააკვირდით რე­ლი­გიურ სფეროს და იკითხეთ: განა არაა ჩვენი დღე­ვანდე­ლი კულტურა რელიგიურ სფეროში ადამიანის ეგოიზმზე დამ­ყარებული? ჩვენს დროში სწორედ ქადაგების არსისთვის არის ტიპური, რომ მქადა­გებელს ადამიანის ეგოიზმში ჩაჭერა სურს. აიღეთ ის, რამაც ღრმად უნდა მო­იცვას ადამიანი: უკვდავების საკითხი; და გაიაზრეთ, რომ დღესდღეობით თითქმის ყველაფერი, თვით ქადაგებაც კი ისეა აგებული, რომ ადამიანთან მი­მარ­თებით გათვალის­წინე­ბულია მისი ეგოიზმი. ეგოიზმის მეშვეობით ადამიანს გააჩნია სწრაფვა, არსებადა­კარგულმა კი არ განვლოს სიკვდილის კა­რიბჭე, არა­მედ შეინარჩუნოს სა­კუთარი მე. ესეც ეგო­იზმია, თუმცაღა დახვეწილი. ამ ეგოიზმზე ახდენს დღეს­დღეობით აპელაციას ყო­ველგვარი რელიგიური აღ­მსა­რებლობა, როდესაც უკვდავების სა­კითხს ეხება. ამიტომაც რელიგიური აღმ­სარებლობა პირ­ველ რიგში ისე ესაუბრება ადამიანს, რომ უმეტეს შე­მთხვევაში ივიწყებს ჩვენი მიწიერი არსებობის ერთ ბო­ლოს და მხოლოდ მის მეორე ბოლოს უწევს ანგარიშს; პირველ ყოვლისა მხედ­ველობაში მიღე­ბუ­ლია სიკვდილი, დაბადება კი მივიწყებულია. 
შესაძლებელია ყოველივე ამას ასე მკაფიოდ არ გამოთ­ქვამდნენ, მაგრამ თავი და თავი მაინც ესაა. ჩვენ ვცხოვრობთ ისეთ დროში, როდესაც ადამიანის ეგოიზმზე ამგვარი აპელაცია ყველა სფეროში უნდა დაიძლიოს, რათა ადამიანები უფრო მეტად არ დაეშვან ძირს კულტურის იმ დაღმავალ გზაზე, რომელზეც დღესდღეობით მიაბიჯებენ. ჩვენ უფრო და უფრო უნდა გავიცნობიეროთ მეორე ბოლო ადამიანის განვითარებისა მიწიერი ყო­ფიერების მან­ძილზე: დაბადება. ჩვენ უნდა შემოვუშვათ ჩვენს ცნობიერებაში ის ფაქტი, რომ ადამიანი დიდი ხნის განმავლობაში ვითარდება სიკვდილსა და ახალ დაბადებას შორის; რომ ამ განვითარებისას იგი აღ­წევს წერტილს, როდესაც სულიერი სამყა­როსა­თვის გარკვეულწილად კვდე­ბა; როდესაც იგი ისეთ პირო­ბებში ცხოვრობს სულიერ სამყაროში, რომ მეტი აღარ შეუძლია იქ ცხოვრება ყოფიერების სხვა ფორმაში გადასვლის გარეშე. ყოფიერების ამ სხვა ფორმას იგი იმით იძენს, რომ ფიზიკური და ეთერული სხეულით იმოსება. ადამიანი ვერ მიიღებდა იმას, რაც უნდა მიიღოს ფიზიკური და ეთერული სხე­ულით შემოსვის გზით, სწორხაზოვნად რომ გაე­გრ­ძელებინა სულიერ სამყაროში განვითარება. ამდენად, თუ­მცაღა ბავშვის ხედვა და­ბადების შემდეგ მხოლოდ ფი­ზიკური თვალებით შეგ­ვიძლია, უნდა ვაცნობიერებდეთ, რომ ესეც გაგ­რ­ძელება არის. ჩვენ გვსურს თვალი მი­ვადევნოთ არა მარტო იმას, რასაც ადამიანის ყოფიერება განიცდის სიკვდილის შემდეგ, ანუ ფიზიკურის სულიერ გაგრძელებას; ჩვენ გვსურს გა­ვა­ცნობიეროთ, რომ ფი­ზიკური არსებობა სული­ერის გა­გრძელება არის, რომ აღზრდის გზით ჩვენ უნდა გა­ვაგრძელოთ ის, რაზეც ჩვენი მონაწილეობის გა­რეშე ზრუნავდნენ ზენა არსებები. აღ­ზრდა-განათ­ლების არსს სწორი განწყობილება მიეცემა მხო­ლოდ მაშინ, თუ ჩვენ შეგნებული გვექნება: შენი ქმედებით ამ ადამიანის არსებაში უნდა გააგრძელო ის, რაც ზენა არსებებმა დაბადებამდე შეასრულეს. 
სადღეისოდ, როცა ადამიანებმა თავიანთ აზრებსა და შე­გრძნებებში დაკარგეს სულიერ სამყა­რო­სთან კავშირი, ხშირად აბსტრაქტულად კითხუ­ლობენ ისეთ რამეს, რასაც როგორც კითხვას სუ­ლიერი მსოფლმხედველობიდან გა­მომდინარე არავი­თარი აზრი არ გააჩნია. კითხულობენ, თუ როგორ უნდა ე.წ. დაბადებამდელი აღზრდა. ბევრია ისეთი ადამიანი, ვინც დღესდღეობით აბსტრაქტულად უდ­გება ყველაფერს; ხოლო თუ კონკრეტულად მივუ­დგე­ბით, გარკვეულ სფეროში კითხვებს როგორც მოგვე­სურვება ვეღარ დავსვამთ. მე ერთხელ უკვე მოვიყვანე მაგალითი: გზაზე ვხედავთ ღარებს. შეგვიძლია ვი­კითხოთ ამ დროს: საიდან გაჩნდნენ ისინი? - იქიდან, რომ ეტლმა გაიარა. - რატომ გაიარა ეტლმა? - იმი­ტომ, რომ იქ მსხდომთ გარ­კვეულ ადგილამდე მისვლა სურდათ. - რატომ უნ­დოდათ მათ იმ ადგილამდე მისვლა? - ერთხელაც კით­ხვების დასმა წყდება სინამდვილეში. თუ აბსტ­რაქ­ტულში დავრჩებით, შეგვიძლია განუწყვეტლივ ვი­კითხოთ: რა­ტომ? შეგვიძლია სულ ვატრიალოთ კი­­თხვები. კონკ­რეტული აზროვნება მუდმივად პოუ­ლობს ბოლოს, აბსტრაქტული აზროვნება კი ბო­რბა­ლივით დაუსრულებლად მიგორავს თავისი აზ­რებით. ეს ეხება კითხვებსაც, რომლებსაც სვამენ არც თუ ისე მახ­ლობელი სფეროების შესახებ. ფი­ქრობენ აღზრდის შესახებ და კითხვას სვამენ დაბადებამდელ აღზ­რ­დაზე. მაგრამ, ჩემო ძვირფასო მეგობრებო, დაბადებამდე ადამიანის არსება ჯერ კიდევ ფიზიკურზე მაღ­ლამ­დ­გომი არსებების მფარვე­ლობის ქვეშაა. მათ უნდა მივანდოთ სამყაროსა და ცა­ლკეულ არსებას შორის უშუალო კავშირი. ამიტომ თავად ბავშვთან მი­მარ­თებით დაბადებამდელი აღზრდა ამოცანას არ წარ­მოადგენს. დაბადებამდელი აღზრდა შეიძლება იყოს მხოლოდ იმის არაცნობი­ერი შედეგი, რასაც ას­რულებენ მშობლები, გა­ნ­­სა­კუთრებით კი დედა. თუ დედა მშო­ბიარობამდე ისე იქცევა, რომ ახორციელებს იმას, რაც ნამდვილად მორალურია და ინტელექტუალურად სწორია, მაშინ ბავშვს თავისით გადა­ეცემა ის, რასაც დედა გა­ნუწყვეტელი თვით­აღზრდისას ახდენს. რაც უფრო ნაკლებად ვფი­ქრობთ ბავშვის აღზრდაზე მანამ, სანამ იგი მზის სინათლეს იხილავს, და რაც მეტს ვფიქრობთ იმა­ზე, რომ სწორად ვიცხოვროთ, მით უფრო კარგია ეს ბავ­შვისთვის. აღზრდის დაწყება შეიძლება მხოლოდ მა­შინ, რო­ცა ბავშვი ნამდვილად ჩაერ­თვება ფიზი­კური პლანის მსო­ფლ­წეს­რიგში. ეს კი მაშინ ხდება, როცა ბავშვი გარე ჰა­ერით სუნთქვას იწყებს. 
როდესაც ბავშვი ფიზიკურ პლანზე გადმოვა, ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ, თუ რა მოხდა მისთვის სუ­ლიერიდან ფი­ზიკურ პლანზე გადმოსვლისას. აქ პირ­ველ რიგში ის უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ადა­მიანის არსება ნამდვილად ორი წევრისგან შედ­გება. სანამ ადამიანის არსება ფიზიკურ მიწაზე შემო­დგამ­დეს ფეხს, ხდება სულისა და სამშვინველის დაკავ­შირება; ჩვენ სულში ვგულისხმობთ იმას, რაც დღეს­დღეობით სავსებით დაფარულია ფი­ზიკური სამ­ყაროსათვის და რასაც ანთროპოსოფიული სუ­ლისმეცნიერების ენით ვუწოდებთ: სუ­ლისადამიანს, სი­­ცო­ცხლისსულს, თავადსულს. ადამიანის არსების ეს სამი წევრი გარკვეულწილად არსებობს ზეგრძ­ნობად სფეროში, რომლისკენაც უნდა ვიღვწოდეთ ამჟამად; და ჩვენ სიკვდილსა და ახალ დაბადებას შორის გარკვეულ კავ­შირში ვიმყოფებით სულის­ადამიანთან, სიცოცხლისსუ­ლთან და თა­ვადსულთან. ძალა, რომელიც ამ სამებიდან მოდის, მსჭვალავს ადამიანის მშვინვიერს: ცნობიერ სამ­შვინველს, გან­სჯით ანუ ზნე-ხასიათის სამშვინველსა და შეგრძ­ნებების სამშვინველს. 
და რომ დაკვირვებოდით ადამიანის არსებას, რო­მელიც ფიზიკურ სამყაროში ჩამოსვლას აპირებს მას შემდეგ, რაც გაიარა ცხოვრება სიკვდილსა და ახალ დაბადებას შორის, მაშინ ნახავდით, რომ ზე­მოთ და­ხასიათებული სულიერი შე­ერთებულია მშვი­ნვიერ­თან. ზენა სფეროდან მიწიერ ყოფაში ადამია­ნი ჩა­მოდის გარკვეულწილად რო­გორც სული-სამ­შვინ­ველი1 ანუ სამშვინველი-სული2. იგი იმოსება მიწიერი ყო­ფიერებით. ეს მეორე წევრი არსებისა, რომელიც ზე­მოხ­სენებულს უერთდება, შეგ­ვიძლია ასე დავახასი­ათოთ, ჩვენ შეგ­ვიძლია ვთქვათ: ქვევით, მიწაზე სუ­ლი-სამშვინველის შესახ­ვედ­რად მო­დის ის, რაც აღმო­ცენდება ფიზიკური მემკვიდ­რე­ო­ბითობის გზით. ახლა სამ­შვინ­ველი-სულისკენ ანდა სული-სამ­შვინველისკენ ისე მოე­მარ­თება ტანი-სხე­ული3 ანდა სხეული-ტანი4, რომ კვლავ ორი სა­მეული კავშირ­დება. სული-სამ­შვინველში სუ­ლი­სადა­მიანი, სიცოცხლისსული და თა­ვადისული დაკავ­ში­რებულია მშვინვიერთან, რომელიც შედგება ცნობიერი, გან­სჯითი ანუ ზნე-ხასიათის და შეგრ­ძნებების სამშვინ­ველისგან. ისინი ურთიერთდაკავ­შირებულნი არიან და ფიზიკურ სამყაროში ჩა­მოსვლისას უნდა შე­უერთდნენ შეგრძნე­ბების სხეულს ანუ ასტრალურ სხეულს, ეთერულ სხეულსა და ფიზიკურ სხეულს. ესენი კი თავის მხრივ დაკავ­შირებულნი არიან, ჯერ დედის სხეულში, შემდეგ კი ფიზიკურ სამყაროში, ფი­ზიკური სამყაროს სამ სა­უფლოსთან - მინე­რალურთან, მცენარეულთან და ცხო­ველურთან - ისე, რომ აქაც ორი სამეულია ურ­თიერთ­და­კავშირებული. 
თუ საკმარისი მიუკერძოებლობით დააკვირდებით ბავშვს, რომელიც სამყაროსთანაა შეზრდილი, მაშინ ნა­ხავთ: აქ ბავშვში სამშვინველი-სული ანუ სული-სამშვინ­ველი ჯერ არაა დაკავშირებული ტანი-სხეულ­თან ანდა სხე­ული-ტანთან. აღზრ­დის ამოცანას, სუ­ლიერი გაგებით, წარ­მოადგენს სამშვინველი-სულისა და ტანი-სხეულის ურ­თიერთთანხმობაში მოყვანა. ისი­­ნი ურთიერთჰარ­მონიაში უნდა მოვიდნენ, ურთი­ერთ­თან­წყობი­ლ­ნი უნდა გახდნენ, ვინაიდან ბავშვის ფი­ზიკურ სამყაროში დაბადებისას ჯერ არ შეესა­ბა­მე­ბიან ერთმანეთს. აღმზრდელისა და ასევე მას­წავლებლის ამოცანა არის ამ ორი წევრის ურ­თიერ­თ­შესატყვისობაში მოყვანა. 
ახლა უფრო კონკრეტულად განვიხილოთ ეს ამო­ცანა. ყველა სახის მიმართებას შორის, რომელიც ადამიანს გა­აჩნია გარე სამყაროსთან, უმნიშვნე­ლოვანესია სუნთქვა. ხოლო სუ­ნ­თქვას ჩვენ ფიზიკურ სამყაროში შემობიჯებისას ვიწყებთ. დედის სხეულში სუნთქვა, ასე ვთქვათ, ჯერაც შესამზადებელი სუნთ­ქვაა, მას ადამიანი ჯერაც არ მოჰყავს გარე სამ­ყა­როსთან სრულყოფილ კავშირში. იმას, რასაც სწო­რი გაგებით უნდა ეწოდოს სუნთქვა, ადამიანი პირ­ვე­ლად მაშინ იწყებს, როცა დედის სხეულს ტოვებს. ეს სუნთქვა ძალზე ბევრს ნიშნავს ადამიანის არსები­სა­თვის, რადგანაც ამ სუნთქვაში ფიზი­კური ადამია­ნის მთელი სამწევრა სისტემა არის მო­ცემული. 
სამწევრა ფიზიკური ადამიანის სისტემას პირ­ველ რიგში ნივთიერებათა ცვლას მივაკუთვნებთ. მაგ­რამ ნივ­თი­ე­რე­ბათა ცვლა, ერთი მხრივ, ღრმადაა და­კავშირებული სუნ­თქ­ვასთან; სუნთქვის პროცესი ნი­ვ­თიერებათა ცვლის სახითაა და­კავშირებული სისხლის მიმოქცევასთან. სისხლის მიმოქცევას ადა­მიანის სხეუ­ლ­ში შეაქვს გარე სამყაროს ნივთიერებები, რო­მელნიც სხვა გზით არიან შემოტანილნი. ამდენად, ერთი მხრივ, სუნთქვა გარკვეულწილად დაკავ­შირებულია ნი­ვ­თიერე­ბათა ცვლის მთელ სისტე­მასთან. სუნთქვას გააჩნია საკუთარი ფუნქციები, მა­გრამ, ერთი მხრივ, იგი დაკავშირებულია ნივთი­ერებათა ცვლის სის­ტე­მასთან. 
მეორე მხრივ, კი სუნთქვა დაკავშირებულია ადა­მიანის ნერ­ვულ-გრძნობად ცხოვრებასთან. ჩასუნთ­ქვისას ჩვენ განუწყ­ვეტ­ლივ ჩავწნეხთ თავის ტვინის სითხეს თავის ტვინში; ამო­სუნთქვისას კი უკან გადმოვღვრით სხეულში. ამით ჩვენ სუნ­თქვის რიტმს თავის ტვინს გადავცემთ და როგორც, ერთი მხრივ, სუნთქვა უკავშირდება ნივთიე­რებათა ცვლას, ისე უკავ­შირდება იგი, მეორე მხრივ, ნერვულ-გრძნობად ცხოვრებას. შე­გ­ვიძლია ვთქვათ: სუნ­თქვა აკავშირებს ფიზიკურ სამ­ყაროში შემოსულ ადამიანს გარე ფიზიკურ სამყა­როსთან. მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს სუნთქვა ჯერ არ მიმდინარეობს მთლი­ანად ისე, როგორც უნდა მიმდინარეობდეს ადამიანის ფიზი­კური სიცოცხლის შე­სანარჩუნებლად, სახელდობრ: ფიზიკურ ყოფი­ერებაში შემოსულ ადამიანში ჯერ არაა დამყარებული ნამდვილი ჰარმონია, სწო­რი ურთიერთ­კავშირი სუნ­თქვის პრო­ცესსა და ნერვულ-გრძნობად პროცესს შორის. 
თუ დავაკვირდებით ბავშვს, მისი არსების შე­სახებ უნდა ვთქვათ: - ბავშვს ჯერ არ უსწავ­ლია ისე სუნთქვა, რომ ამ უკანასკნელს სწორი მიმართება ჰქონ­დეს ნერვულ-გრძნობად პრო­ცესთან. აქ კვლავ საქმე გვაქვს იმის დახ­ვეწილ დახასი­ათებასთან, რასაც ადგილი აქვს ბავშვთან. ჯერ ადამიანის არსება უნდა გავიგოთ ანთრო­პოლოგიურ-ანთროპოსოფიულად. ამიტომ, უმ­ნი­შვ­ნელოვანესი ღო­­­ნის­ძიება აღზრდისას არის ყოველივე იმის დაკვირვება, რაც სწორად რთავს სუნთქვის პრო­ცესს ნერვულ-გრძნობად პროცესში. ბავ­შვმა უმა­ღლესი გაგებით უნდა ისწავლოს საკუ­თარ სულში მიიღოს ის, რაც მას შეიძლება მი­ენიჭოს იმის წყალობით, რომ იგი სუნთ­ქ­ვისათვის იბადება. თქვენ ხედავთ, რომ აღზრდის ეს ნაწილი სულიერ-მშვინვიე­რისკენაა მიმართული: ნერვულ-გრძნო­ბად პრო­ცესთან სუნთქვის ჰარმონიაში მოყვანით ჩვენ ჩამოგვყავს სუ­ლიერ-მშვინვიერი ბავშვის ფიზიკურ სიცოცხლეში. უხეშად რომ ვთქვათ, ბავშვს ჯერ არ შეუძლია შინაგანად სწორად სუნთქვა და აღზრდა იმაში უნდა მდგომარეობდეს, რომ მას სწორად სუნთქვა ვასწავლოთ. 
მაგრამ ბავშვს სხვა რამეც არ შეუძლია სწორად და ამ სხვა რამეს უნდა მივხედოთ, რათა ჰარმონია დამყარდეს არსების ორ წევრს შორის, ხორციელ სხეულსა და სული-სამ­შვინველს შორის. ის, რაც ბავშვს სწორად არ შეუძლია თავისი ცხოვრების დასაწყისში - თქვენ თვალში გეცემათ, რომ ჩვეულებრივ ის, რასაც ჩვენ სულიერად უნდა გავუსვათ ხაზი, ერთი შეხედვით ეწინააღმდეგება გარე სამყაროს წყობას -, რაც ბავშვს არ შეუძლია სწორად, არის ძილ-ღვიძილის ურთიერთ­მონაცვლეო­ბის განხორციელება ადამიანის არსები­სათვის შესატყ­ვისი ფო­რ­მით. გარეგნული განხილვისას შესაძ­ლებელია გვეთქვა: ბავშვს ძალიანაც კარგად შეუძლია ძილი; მას ბევრად უფრო მეტი სძინავს, ვიდრე მოზრდილ ადამიანს. მაგრამ მას ჯერ არ ძალუძს ის, რაც ძილ-ღვიძილს შინაგანად უდევს საფუძვლად. ბავშვი ყველაფერს განიცდის ფიზიკურ პლანზე. იგი იყენებს კიდურებს, ჭამს, სვამს და სუნთქავს. მაგრამ აკეთებს რა ყოველივე ამას ფიზიკურ პლა­ნზე, იცვლის რა ძილ-ღვიძილის მდგომარეობას, მას არ შე­უძლია ფიზიკურ პლანზე განცდილი - თვალებით დანახული, ყურებით მოსმენილი, ხელ-ფეხით შესრუ­ლებუ­ლი, არ შე­­უძლია ფიზიკურ პლანზე განცდილი შე­იტანოს სულიერ სამ­ყაროში, იქ გადაამუშაოს და ამ სამუშაოს შედეგი უკან ჩამოიტანოს ფი­ზიკურ პლანზე. მისი ძილი სწორედ იმით ხასიათდება, რომ ეს სხვა ძილია, ვიდრე ზრდასრული ადამიანისა. მო­ზ­რ­დილი ძილში თანდათან გადაამუშავებს იმას, რა­საც ადამია­ნი განიცდის გამო­ღვი­ძებასა და დაძი­ნებას შორის. ბავშვს კი ჯერ არ შეუძლია შე­იტანოს ძილში ის, რასაც გა­ნიცდის გა­მოღვიძებასა და დაძინებას შორის. ამიტომ ძილის დროს იგი ისე ერთვება ზოგად მსოფლწესრიგში, რომ არ შეაქვს მასში ის, რაც გარეგნულად განიცადა ფიზიკურ სამ­ყაროში. ამიტომ სწორი აღზრდით ბავშვს უნდა შევაძ­ლები­ნოთ, რომ ფი­ზიკურ პლანზე განცდილი გადაიტანოს მასში, რასაც დაძი­ნებიდან გამოღ­ვიძებამდე აკეთებს სამშვინველი-სული ანუ სუ­ლი-სამშვინველი. როგორც აღმზრდელებმა თუ მას­წავ­ლებლებმა ჩვენ შეგვიძლია არაფერი მივაწოდოთ ბავშვს ზენა სამყა­რო­დან. ვინაიდან ის, რაც ადა­მიანში ზენა სამყაროდან შემო­დის, დაძინებიდან გამოღვიძებამდე შემოდის. ადამიანის მიერ ფი­ზიკურ პლა­ნზე გატარებული დრო ჩვენ შეგვიძლია მხო­­ლ­ოდ იმისთვის გამოვიყენოთ, რომ მან თან­დათან შეძლოს სულიერ სამყაროში იმის შეტანა, რასაც მასთან ერთად ვა­კე­თებთ და რომ ამის საშუა­ლებით ფი­ზიკურ სამყაროში უკან გადმოიღვაროს სულიერი სამ­ყაროდან წამოღებული ძალა, რა­­თა მან შეძლოს იყოს ნამდვილი ადამიანი ფიზიკურ პლან­ზე. 
ამგვარად ხდება აღზრდა-განათლება მიმართული ნა­მ­დვი­ლად მაღალი სფეროსკენ, სწორი სუნთქვისა და ძილ-ღვიძილის მო­ნაცვლეობის სწორი რიტმის სწავ­ლისაკენ. ცხადია, ჩვენ გავეც­ნობით აღზრდა-გა­ნათლების იმ ღო­ნისძიებებს, რომელნიც არ წა­რმოადგენენ სუნ­თქვის ანდა ძილ-ღვიძილის წვრთნას. ეს მხო­ლოდ უკანა პლანზე იდგება, რასაც გა­ვეც­ნობით, კონკრეტული ღონისძიებები იქნება. ოღონდ ჩვენ ძირის ძირამდე უნდა ვაცნობიერებდეთ იმას, რა­საც ვაკეთებთ. როცა ბავშვს ამა თუ იმ საგანს ვასწავლით, უნდა შეგნებული გვქონდეს, რომ ერთი მიმართულებით ვმუშაობთ სული-სამშვინველის ფი­ზი­კურ სხეულში უფრო მეტად შემოყვანაზე, მეორე მი­მარ­თუ­ლებით კი სხეულებრიობის სული-სამშვინ­ველში შემო­ყვანაზე. 
არ დააკნინოთ ნათქვამის მნიშვნელოვნება, ვი­ნაიდან თქვენ ვერ გახდებით კარგი აღმზრდელები და მასწავლებლები, თუ მხოლოდ იმას მიაქცევთ ყუ­­რადღებას, რასაც აკეთებთ და არ მიაქცევთ ყუ­რადღებას იმას, რანიცა ხართ. ანთ­რო­პოსოფიული ორი­ენტაციის სულისმეცნიერებიდან გამომდინარე ხომ უნდა გვესმოდეს მნიშვ­ნელობა იმ ფაქტისა, რომ სამ­ყაროში ადამიანის ზემოქმედება განისაზ­ღვრება არა მარტო იმით, რასაც იგი აკეთებს, არამედ პირველ ყოვლისა იმით, რაც თავად არის. ძალიან დიდი განსხვავებაა, ჩემო ძვირ­ფა­სებო, საკლასო ოთახში ამა თუ იმ ოდენობის მოწაფეებთან ერთი მასწავლებელი შევა თუ მეორე. დიდია განსხვავება და ის მდგომარეობს არა უბრალოდ იმა­ში, რომ ერთი მას­წავლებელი უფრო ოსტატურად ფლობს გარეგნულ პედაგოგიკურ ხერხებს, ვიდრე მეორე; არამედ უმთავრესი განსხვავება, რომელიც ქმედითუნარიანია სწავლებისას, ეფუძ­ნება აზ­რ­თა იმ მიმართულებას, რომელიც მასწავლებელს გააჩნია მთე­ლი ცხოვრების მანძილზე და რომელიც მას საკლასო ოთახში შეაქვს თან. მასწავლებელი, რო­მელიც დაკავებულია აზრებით მოზარდი ადამიანის შესახებ, სრულიად სხვაგვარად მოქმედებს მოსწავ­ლეებზე, ვიდრე ის, ვისაც ამისა არა გაეგება რა, ვი­საც არასოდეს მიუმართავს თავისი აზრები ამი­ს­კენ. რამეთუ რა ხდება იმ მომენტში, როდესაც თქვენ ფიქრობთ ამგვარ აზრებზე, ანუ იწყებთ იმის შეცნობას, თუ რა კოსმიური მნიშვნელობა აქვს აღზრდისათვის სუნთქვის პროცესსა და მის გარდაქმნას, რა კოსმიური მნიშვნელობა აქვს ძილ-ღვიძილს შორის მიმდინარე რიტმულ პროცესს? რო­დესაც თქვენ ამგვარი აზრები გაქვთ, თქვენში დაიძლევა ყოველივე ის, რაც მხოლოდ პირადულობის სულს წარმოადგენს. ამ მო­მენტში აორ­­თქლდება ყველა ინსტანცია, რაც საფუძვლად უდევს პი­რადულობის სულს; რაღაც ქრება იქიდან, რაც უმეტეს შემ­თხვევაში ადამიანში არსებობს იმის წყა­ლობით, რომ იგი ფი­ზიკური ადამიანი არის. 
და თუ თქვენ ამგვარი განწყობით ცხოვრობთ და შე­დიხართ საკლასო ოთახში, მაშინ შინაგანი ძალების წყა­ლობით ხდება ის, რომ ურთიერთობა მყარდება თქვენსა და მოსწავ­ლეებს შორის. შეიძ­ლება მოხდეს, რომ დასაწყისში გარეგანი ფაქტები ეწინააღმდეგებოდეს ამას. მიდიხართ სკოლაში და თქვე­ნი ონავრები დაგცინიან. თქვენ ისე გამტკიცებუ­ლი უნდა იყოთ ამგვარი აზრებით, რომ სულაც არ მიაქციოთ ყურად­ღება ამ დაცინვას და მიიღოთ ის, როგორც გარეგანი ფაქტი, ვთქვათ ისეთივე ფა­ქტი, როგორც უეცრად რომ გაწ­ვიმდეს, თქვენ კი ქოლგა არ გქონდეთ თან. რასა­კ­ვირველია, ეს უსიამოვნო მოულოდნელობაა. ჩვეულებრივ, ადა­მიანი განას­ხ­ვავებს იმას, როცა დასცინიან და რო­ცა წვი­მა მოუსწრებს, ქოლგა კი თან არა აქვს. ჩვენ კი არავითარი განსხვავება არ უნდა მოვახ­დინოთ. ჩვენ იმდენად მტკი­ცე აზრები უნდა განვავითაროთ, რომ ამგვარი განსხვავება არ მოვახდინოთ და ეს დაცინვა მივიღოთ როგორც თავსხმა წვიმა. თუ განმს­ჭვალულნი ვართ ამ აზრებით და ნამდვილად გვწამს მათი, მაშინ შესაძლოა რვა ან თოთხმეტი დღის, ან უფრო მეტი ხნის შემდეგ მოხდეს ის, რომ - თუნდ ჯერაც ძლიერად და­გვ­ცინოდნენ ბა­ვშვები - დავამყარებთ სასურველ ურთიერ­თობას მათ­თან. ჩვენ უნდა და­ვამყაროთ ეს ურთიერთობა ყველა დაბრკოლებისდა მიუხედავად იმის საშუ­ა­ლე­ბით, რასაც ჩვენი საკუთარი თავიდან ვქმნით. პირველ რიგში კი უნდა გა­ვა­ცნობიეროთ უპირველესი პედაგოგიური ამოცანა: რომ უწი­ნარეს ყოვლისა ჩვენივე თავი უნდა გარდავქმნათ; რომ მას­წავ­­ლებელსა და ბავშვებს შორის მკვიდრობს აზ­რობ­რივი, ში­ნაგანი სულიერი და­მოკიდებულება და რომ საკლასო ოთახში შემდეგი ცნო­ბიერებით უნდა შევიდეთ: თუ არსებობს ეს სუ­ლიერი და­მოკიდებულება და არა მარტო ის სიტყვები და მცნებები, რომელთაც ბავშვებს ვაწვდი, მაშინ ასევე იარსებებს პედაგოგიური ოსტატობა. ყოველივე ეს არის გარეგნულობა, რო­მელზეც, რასაკვირველია, უნდა ვიზ­რუნოთ; მაგრამ მასზე სწო­რად ვერ ვიზრუნებთ, თუკი საფუძვლად არ ავიღებთ ურთიერთმიმართებას ჩვენს საკუთარ აზრებსა და იმ ფაქტებს შორის, რომლებსაც სწავლების განმავლობაში ადგილი აქვთ ბავშვის სხეულსა და სამშვინველში. მთელი ჩვენი მოქმედება სწავლებისას არ იქნება სრულყოფილი, თუ არ გვექნება შე­მდეგი ცნობიერება: ადამიანი იბადება; ამით მას ეძლევა შე­საძლებლობა, აკეთოს ის, რისი კეთებაც არ შეეძლო სულიერ სამყაროში. ჩვენ ის უნდა აღვზარდოთ, უნდა ვასწავლოთ მას, პირველ რიგში კი სუნთქვას უნდა და­ვამყარებინოთ საჭირო ჰარმონია სულიერ სამყაროსთან. ადა­მიანს არ შეეძლო იმავენაირად მოეხდინა ძილ-ღვიძილის რიტმული ურთიერთმო­ნაცვ­ლეობა სულიერ სამ­ყა­როში, როგორც ფიზიკურ სამყა­რო­ში ახორციელებს ამას. აღზრდა-განათლების სა­შუალებით ჩვენ ისე უნ­და მოვაწესრიგოთ ეს რიტმი, რომ ადამიანში სწორად მოხდეს ხორციელი სხეულის ჩართვა სამ­შვინველ-სულში ანუ სული-სამშვინველში. ცხადია, ჩვენთვის ეს არაა აბსტრაქცია, რასაც, როგორც ასეთს, პირდაპირ უნდა ვიყენებდეთ სწავ­ლე­ბისას; მაგრამ ეს უნდა დაგვეუფლოს ჩვენ როგორც აზრი ადამიანის არსების შესახებ. 
ეს მინდოდა მეთქვა თქვენთვის შესავლისათვის. ხვალ კი საკუთრივ პედაგოგიკას შევუდგებით.