ვარდები არ არიან ანუ ერთი ტკბილი ოცნების ძველი და ახალი მოტივები
„შემოდგომის ყვავილებს დიდებასთან მივიტან,
ერთი ტკბილი ოცნება მახსოვს ძველ მოტივიდან.“
გალაკტიონ ტაბიძე
„ტოტემი და ტაბუ“, ანუ „ქართული ჩაი სურნელოვანი და სასიამოვნო სასმელია“
„ქართული ჩაი“ ის მთავარი სამარკო ნიშანია, რომლითაც წლების განმავლობაში საბჭოთა საქართველოს მთელ სოცბანაკის წევრ ქვეყნებში იცნობდნენ, რაც უკვე იმას ნიშნავს, რომ ქართულ ჩაის თითქმის ყველა სოციალისტური ქვეყნის მშრომელი მიირთმევდა და მის დამამზადებელ ქვეყანასაც ამა თუ იმ ფორმით მოიხსენიებდა. არასოციალისტური ქვეყნებისათვის კი, სადაც ქართული ჩაი არ მოიპოვებოდა, უცნობი იყო მისი მომყვანი ქვეყანაც, რომელიც მათ ალბათ რუსეთისგანაც კი ვერ განესხვავებინათ, რადგან მათთვის ყველაფერი, რასაც made in USSR ეწერა, რუსული იყო, მათ შორის ალბათ ქართული ჩაიც.
მიუხედავად იმისა, რომ ჩაის მოშენება საქართველოს ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ რევოლუციამდე დაიწყო, ამ მცენარის აღზევება ქვეყნის არა მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო, არამედ კულტურულ ცხოვრებაშიც უშუალოდ საბჭოთა ხელისუფლებას უკავშირდება, რომელმაც საქართველო მეჩაიეობით ინდოეთსა და ჩინეთს გაუტოლა. ქართულ სოცრეალიზმში ჩაის მოტივმა კი თვით ღვინოსაც წაართვა პირველობა და სოციალისტური საქართველოს მთავარ სიმბოლურ რეპრეზენტანტად იქცა (სამაგალითოდ ქართული ფილმების – „ბედნიერი შეხვედრის“, „ჭრიჭინას“ და „ჩარირამას“ გახსენებაც შეიძლება). ყველაზე ცნობილი ქართველი კოლმეურნე, ორგზის სოციალისტური შრომის გმირი თამარ ყუფუნიაც, რომელიც საბჭოთა საქართველოში მშრომელი ქალის პროტოტიპად იქცა, მეჩაიე იყო.
ჩაის მნიშვნელობა კიდევ უფრო გაიზარდა დამოუკიდებელ საქართველოში: 90-იან წლებში ნავთქურის მბჟუტავ ალზე ძლივძლივობით მოდუღებულმა ჩაიმ საქართველოს, განსაკუთრებით კი თბილისის მოსახლეობის დიდ ნაწილს არაერთი ცივი ზამთარი გადაატანინა და სტუმრის გამასპინძლების ერთადერთ თუ არა, ერთ-ერთ მთავარ საშუალებად მაინც იქცა. ამავე დროს, სწორედ 90-იანი წლების დამდეგს ჩაიმ ლამის ხელისუფლების იდუმალი ატრიბუტის სახე მიიღო, როდესაც საქართველოს პოლიტიკურ სცენას სათავეში მუდამ განუყრელი ჩაის ჭიქით ხელში ედუარდ შევარდნაძე მოევლინა. ყოველ ტრიბუნაზე, რომელზეც შევარდნაძე ფეხს დადგამდა, იქვე ჩაის ჭიქაც უნდა მდგარიყო. თანდათან შევარდნაძის ჩაის ჭიქამ მისი ძალაუფლების სიმბოლოს მნიშვნელობა შეიძინა, თითქოს პრეზიდენტი ამ სასმისიდან მაგიურ ელექსირს ეწაფებოდა. თერთმეტი წლის განმავლობაში საქართველო ცნობისმოყვარე თვალებით შესცქეროდა საკუთარი სახელმწიფოს მეთაურის იდუმალებით მოცული სასმისიდან ამომავალ ორთქლს, რომელიც საზოგადოებაში ათასგვარ მითქმა-მოთქმასაც აღძრავდა: იმასაც კი ამბობდნენ, რომ ჩაი ალიბია, სინამდვილეში კი ასაკოვანი პრეზიდენტი დოპინგს იღებსო. მაგრამ, აბა, ვის შეეძლო იმის გადამოწმება, რაც მხოლოდ და მხოლოდ ამ პოლიტიკური საკრამენტის შებღალვით და, მაშასადამე, მის ერთადერთ კანონიერ უფლებამოსილზე ხელის აღმართვით უნდა მომხდარიყო?
შევარდნაძის ჩაის ჭიქის ხელყოფა მისთვის ხელისუფლების წართმევას ნიშნავდა. ყოფითი საგნის ძალაუფლებასთან გაიგივებას საკმაოდ ხანგრძლივი ისტორია აქვს: მსგავსი ფენომენი უკვე XIX საუკუნის ეთნოლოგებმა პირველყოფილსა და არქაულ საზოგადოებებში აღწერეს, როდესაც ტომის ბელადის სასმისთან, ისევე, როგორც მის პირად ნივთებთან უნებლიე შეხებაც კი არათუ აკრძალული, არამედ მომაკვდინებელიც იყო. ბელადის პირადი ნივთის ხელყოფა კი უკვე ხელისუფლების უზურპაციად აღიქმება. უფრო მეტიც, ხელისუფლების მიტაცებისათვის მისი ყოფილი მფლობელის დამარცხება და თვით მისი ფიზიკური განადგურებაც კი არაა საკმარისი. დამხობის აქტი სიმბოლურ დონეზეც უნდა გათამაშდეს, რაც დამხობილის პირადი ნივთების შებღალვას, დესაკრალიზაციას საჭიროებს, რაც ხშირად დამარცხებულის სასმისიდან დალევით გამოიხატება. ფსიქოანალიზის ფუძემდებელი ზიგმუნდ ფროიდი ამგვარი მაგალითების საფუძველზე შეეცადა აკრძალვის, ანუ ტაბუს, ფენომენის ახსნას. ფროიდის აზრით, ყოველგვარი ტაბუს უკან განდევნილი სურვილი იმალება, რომლის სიმბოლური განსახიერებაც კონკრეტული „აკრძალული“ საგანია. ამ საგნის დაუფლებით და ხელყოფით აკრძალულ სიამოვნებაზე უფლება მოიპოვება. არქაულ საზოგადოებებში ტაბუს ფენომენი ტოტემისას გადაებმება. ტოტემი ძირითადად რომელიმე ცხოველი, ზოგჯერ კი მცენარეცაა, რომელსაც ამა თუ იმ ტომის წევრებისათვის საკრალური მნიშვნელობა აქვს და, შეიძლება ითქვას, რომ ამ საზოგადოების სიმბოლური რეპრეზენტანტია, რაც მის თაყვანისცემის ობიექტად ქცევას გულისხმობს. აქედან გამომდინარე, ტოტემი კოლექტიური ტაბუა, რომლის ხელყოფა თვით ბელადსაც კი არ შეუძლია, რამდენადაც ამ ტაბუს დარღვევა მთელი კოლექტივის „პოლიტიკურ“ მოშლას მოასწავებს, ისევე, როგორც ხელისუფლების სიმბოლოს დესაკრალიზაცია უზურპაციის ტოლფასია.
2003 წლის 22 ნოემბრის კადრების ნახვისას, როდესაც ვარდმომარჯვებული მიხეილ სააკაშვილი საქართველოს პარლამენტის სხდომათა დარბაზში შეიჭრა, შევარდნაძე ტრიბუნიდან განდევნა, მისი ადგილი დაიკავა და მისი ჭიქიდან ჩაი შესვა, ისეთი განცდა დამეუფლა, რომ ჩემ თვალწინ ზიგმუნდ ფროიდის წიგნი „ტოტემი და ტაბუ“ თამაშდებოდა. არანაირი მნიშვნელობა აქ სააკაშვილის ცნობიერ მოტივაციებს არა აქვს, რამდენადაც ასეთი სიმბოლიკა არაცნობიერი ფსიქიკის არხებით გადაიცემა. ამდენად, შევარდნაძის ჭიქიდან ჩაის დალევა მისი დამხობის სიმბოლური ქმედება იყო. პრეზიდენტის პირადი ნივთის ხელყოფა, რომელიც ფაქტობრივად მისი ხელისუფლების აღმნიშვნელი და ატრიბუტი იყო, სწორედ ამ ხელისუფლების შებღალვას, „დესაკრალიზაციას“ ნიშნავდა. ეს ასევე გაიგო შევარდნაძემაც, როდესაც სამთავრობო რეზიდენციაში დაბრუნებულმა და ძალაუფლებადაკარგულმა პრეზიდენტმა (რომელიც ფაქტობრივად 31
ჩუქება
