წერილები

ვახტანგ კოტეტიშვილი – დიალოგი გრძელდება
 ვახტანგ კოტეტიშვილზე საუბრის დროს ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ ის რენესანსული ტიპის მოღვაწე იყო: ლიტერატურის ისტორიკოსი, ხელოვნების თეორეტიკოსი, ესეისტი, ისტორიკოსი, სოციოლოგი, მოქანდაკე, მხატვარი, ჟურნალისტი, საზოგადო მოღვაწე. პრაქტიკულად, მართლაც, ეს იყო მრავალმხრივი მონაწილეობა ქართული კულტურის რეფორმირების იმ მნიშვნელოვან პროცესში, რომელიც XX საუკუნის 10-იან წლებში დაიწყო, გაგრძელდა საქართველოს გასაბჭოების პირველ წლებამდე და დღეს პირობითად „ქართული რენესანსის“ სახელითაცაა ცნობილი.

შეიძლება ასეც ითქვას, ვახტანგ კოტეტიშვილი მოდერნისტული ეპოქის ახალი ტიპის „თერგდალეულია“. პირველ ყოვლისა, იმიტომ, რომ განათლება პეტერბურგისა და დორპატის (ახლანდელი ტარტუს) უნივერსიტეტებში მიიღო. ამასთან (და სწორედ ეს თვისებებია ფუნდამენტური), „თერგდალეულთა მსგავსად, მას ქვეყნის „მსახურების თანდაყოლილი სურვილი და ინტელექტუალური მოუსვენრობა“ (გ. ქიქოძე) გამოარჩევდა.

ემიგრაციაში მყოფი გრიგოლ რობაქიძე საკუთარ თანათაობელთა კულტურულ კოდს ილიას მკვლელობასთან დამოკიდებულებით საზღვრავდა. ამ მხრივ ვახტანგ კოტეტიშვილი, იმდროინდელ ქართველ მწერალთა და მოღვაწეთა გარკვეულ ჯგუფთან ერთად, ილიას სულიერ მემკვიდრედ უნდა მივიჩნიოთ. თუმცა ამას არავითარი კავშირი არა აქვს სახელოვანი წინაპრის გაუაზრებელ, უპირობო მიღებასთან, მით უფრო, მის გაკერპებასთან. პირუკუ, ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროინდელი პირველცდებიდან, ვიდრე სიმწიფის ასაკში შექმნილ კრიტიკულ თუ პუბლიცისტურ ტექსტებამდე, მკითხველს საშუალება ეძლევა დაინახოს ილიას სწორად წაკითხვისა და ინტერპრეტირების, მისი ნააზრევის მომავლის კატალიზატორად გამოყენებისა და ყოველივე ამაზე დაფუძნებული თვითმოქმედებისა და თვითშექმნის უპირატესობა. ლიტერატურის მუზეუმში დაცულ ვახტანგ კოტეტიშვილის არქივში შემონახული წერილი „შავი სიტყვა“, რომელიც სტუდენტმა 
ვ. კოტეტიშვილმა 1914 წელს ჟურნალ „განათლებას“ გამოუგზავნა, სწორედ ილიასებური კრიტიცისტული პათოსის გამო იქნა დაწუნებული. წერილის ავტორი კარგად გააზრებულ ლიტერატურულ პოზიციას ავლენს, რადგან რეფორმირების აუცილებლობის წინაშე მდგარ ქართულ მწერლობას ბრალს ეპიგონობასა და ინერტულობაში სდებს: „დღეს ჩვენში ინიციატივა სუსტია. ზანტი. თვით ინიციატორი ხშირად მოუმზადებელი, შუაზე გარინდებული, აზრგაურკვეველი და უეჭვო... კარგა ხანია მკაცრი სიტყვა დაგვეკარგა. გამუდმებულმა შიშმა მოგვიტეხა რაინდი სული... და ჩვენი მწერლობა გადაიქცა საჯირითოდ... სამწერლო დოღი ყველასათვისაა...“ და იქვე: „...როლის უკეთესი შემსრულებელი გამოჩნდება. არც ისე ღარიბია საქართველო. თორემ გადახედე საკაცობრიო დოღს... სად მოფრენენ და სად მივჩანჩალებთ...“ „შავი სიტყვა“ არც შემდეგში დაბეჭდილა, თუმცა ახალგაზრდა ლიტერატორის ეს განწყობა არა თუ განელდა, არამედ გაღრმავდა და უფრო არგუმენტირებული გახდა. 

ეროვნული დამოუკიდებლობისა და სოციალური თანასწორობის იდეებით გატაცებული ვ. კოტეტიშვილი (ამიტომაც იგი არჩილ ჯორჯაძის მიერ დაარსებული სოციალსტ-ფედერალისტური პარტიის წევრი ხდება) იმთავითვე მომეტებულ ყურადღებას იჩენს ე. წ. დემოკრატიული პოეზიის მიმართ. ამას ადასტურებს ი. იმედაშვილის ჟურნალ „თეატრსა და ცხოვრებაში“ (1914-16 წწ.) გამოქვეყნებული რეცენზიები კოტე მაყაშვილის, გიორგი ქუჩიშვილის, ბეგლარ ახოსპირელის, იოსებ დავითაშვილის და განსაკუთრებით ირ. ევდოშვილის შესახებ (დაიბეჭდა გაზ. სოციალისტ-ფედერალისტი, 1919, #26). მეტიც, ირ. ევდოშვილმა ვ. კოტეტიშვილის ყურადღება ჯერ კიდევ 10-იან წლებში მიიპყრო, როდესაც ცნობილი გახდა ამ ნიჭიერი პოეტის მშობლიური სოციალ-დემოკრატიული პარტიისგან განდგომის მიზეზი (ირ. ევდოშვილმა თანაპარტიელებს ბრალი დასდო ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის ორგანიზებაში). გადასახლებაში მყოფი ევდოშვილისთვის სტუდენტთა სახელით თანაგრძნობის გამომხატველი წერილის გაგზავნა, შესაძლოა, სულაც ვ. კოტეტიშვილის ინიციატივა იყო. ამას გვაფიქრებინებს მიმართვის ფორმა და წერილის სტილი. ეს ცნობა არა მარტო კერძო ბიოგრაფიის, არამედ იმდროინდელი საზოგადოებრივი ცხოვრების ნიშანდობლივ ფაქტად მივიჩნიეთ, ამიტომაც წიგნში შევიტანეთ როგორც ირ. ევდოშვილის შემოქმედებისადმი მიძღვნილი წერილი, ისე სტუდენტური ბარათიც. 

1912 წელს „სახალხო გაზეთი“ აქვეყნებს ვახტანგ კოტეტიშვილის წერილს „საზოგადოებრივი მოტივები არჩილ მეფისა და დავით გურამიშვილის შემოქმედებაში“. ეს მომავალი ლიტერატორისა და პუბლიცისტის პირველი სერიოზული განაცხადია. რაც შეეხება მის სადიპლომო ნამუშევარს „დიპლომატიური ურთიერთობა რუსეთსა და საქართველოს შორის Xყ საუკუნიდან შეერთებამდე“, ისიც დამსახურებულად იწვევს ქართული პრესის ინტერესს, შესაბამისად ფრაგმენტულად იბეჭდება კიდეც გაზეთ „სახალხო საქმის“ #218-236-ში, რაც კვალიფიციური მეცნიერული კვლევისადმი საზოგადოების დამოკიდებულებას ამჟღავნებს. 

ირკვევა, რომ სტუდენტობის წლებში ვახტანგ კოტეტიშვილი სერიოზულად ემზადებოდა მომავალი ლიტერატურული მოღვაწეობისთვის. (სხვათა შორის, წიგნში შეგნებულად შევიტანეთ ადრეული წერილებიც, რათა ნათლად წარმოგვეჩინა მისთვის დამახასიათებელი პროფესიული ზრდის პროცესი). ამაზე მეტყველებს სამშობლოში ჩამოსვლისთანავე მის მიერ წაკითხული ლექციები (მაგ. ილია, როგორც პოეტი და პუბლიცისტი – ილია ჭავჭავაძის კრიტიკოსების საპასუხოდ; სიმახინჯე, როგორც XIX საუკუნის ქართველის სახე), რომელთა შესახებ ცნობებს ჟურნალი „თეატრი და ცხოვრება“ გვაწვდის. „ახალგაზრდა მწერალი-ლექტორი ვახტანგ კოტეტიშვილი, რომელიც გასულ კვირას რუსეთიდან დაბრუნდა, აპირებს ლექციის წაკითხვას „ილია, როგორც პოეტი და პუბლიცისტი (ი. ჭავჭავაძის კრიტიკოსთა საპასუხოდ)“. ვახტანგ კოტეტიშვილის არქივის შესწავლისას გაირკვა, რომ არსებობდა აგრეთვე სტუდენტობის წლებში შედგენილი სტატიების ორი ხელნაწერი კრებული, რომლის მხოლოდ ფრაგმენტებია გადარჩენილი.

1914 წელს ვახტანგ კოტეტიშვილი მუშაობს პუშკინის პოემაზე „ტყვე კავკასიისა“. წერილი ამავე სათაურით