წინათქმა
1999 წლის გაზაფხულზე, როცა ზუგდიდში დადიანების სასახლის ბიბლიოთეკაში პატენ ალეს (ბატონ ალეზე იხილე ბოლოთქმაში), ცნობილი მწერლის, კავკასიაში მოგზაურობის შესახებ მასალებს ვეძებდი, შემთხვევით წავაწყდი ევროპაში განსწავლული, 1863 წელს დაბადებული, უდავოდ ნიჭიერი ლიტერატორის ივანე მაჭავარიანის ნაწერებს.
ჩემი ყურადღება, ამ ტექსტებიდან, აზნაურ ქუჯი-გიორგის მონაყოლმა მიიქცია. ეს ქუჯი „ქართლის ცხოვრებაში“ მოხსენიებული პიროვნება არ გეგონოთ, მაგრამ შესაძლებელია, რომ მისი შორეული ნათესავი იყოს. იგი მოგვითხრობს, რომ როცა პირველად გამოცხადდა მეფის მონასპის მეთაურთან, ვაჩე ჩიქვანთან, იქ ახალგაზრდები ნახა, რომლებიც იმ სახელოვანი დანაყოფის წევრები გახლდნენ, სადაც ქუჯის თვითონაც სურდა ემსახურა. მათ ერქვათ ავთო, ამო და ტარო. ამ მოკლე მეტსახელების უკან, ცხადია, ცნობილი პიროვნებები იმალებოდნენ.
ამ მეტსახელების გამო, ჩემი ზუგდიდელი მეგობრის, სწავლული ისტორიკოსის, გონელი არდაშელიას რჩევით მოვიძიე ხელნაწერი, რომელიც დადიანების სასახლის ბიბლიოთეკაში ასეა დასათაურებული: „ერისთავ ავთანდილ ჩიქვანის მოგონებანი ზოგიერთ ამბებზე, რომელნიც ქვეყანას მოხდა დიდი დავითის მეფობის შემდგომ.“ დემეტრე-I-ის ეპოქის ამ ხელნაწერის თვალიერების დროსაც იგივე ზედმეტსახელებს წავაწყდი.
ავტორიტეტული და ცნობილი ისტორიკოსი, ივანე ჯავახიშვილი დავით აღმაშენებლის მემკვიდრის, დემეტრე-I-ის შესახებ მიგვანიშნებდა: „მისი ცხოვრება და თავგადასავალი საიდუმლოებით არის მოცული, ხოლო მოღვაწეობის შესახებ ძალიან ცოტა რამ ვიცით...“
დემეტრეს უფროს ვაჟ დავითთან რთული და წინააღმდეგობრივი ურთიერთობა ჰქონდა. თავისი ვაჟებიდან გიორგის ანიჭებდა უპირატესობას სამეფო ტახტის მემკვიდრეობაზე. ამით კი უფროსი შვილი დავითი გაანაწყენა და უბიძგა, რომ მამის წინააღმდეგ ინტრიგა-შეთქმულებებში ჩაბმულიყო. დავითმა განაწყენებული დიდებულები შემოიკრიბა და მეფის წინააღმდეგ ფარული დაჯგუფება შექმნა, რომლის ერთ-ერთი მეთაურიც აბულეთისძეების დიდებულთა გვარისშვილი გახლდათ. ურჩი დიდებულების წინააღმდეგ დემეტრეს დროსაც მიმდინარეობდა ბრძოლა. ისინი მეფის ერთმმართველობას ვერ ეგუებოდნენ. ამიტომ ზოგიერთებს სამემკვიდრეო მამულები ჩამოერთვათ და მკაცრად დაისაჯნენ. სხვა ქვეყნების სამეფო ოჯახების მსგავსად, დემეტრეს ურთიერთობა ოჯახისა და სამეფო კარის წევრებთან საბედისწერო და ფარული მზაკვრული ხრიკებით სავსე აღმოჩნდა.
1138 წელს მეფის ჯარმა ქალაქი განძა (განჯა) აიღო. განძიდან ძლევამოსილად დაბრუნებულებმა თან სიმბოლურად ამ ქალაქის ალაყაფის კარიბჭე ჩამოიტანეს, რომელიც შემდეგ გელათის მონასტერს შესწირეს. ეს კარი დღესაც იქ ინახება. 1156 წელს მცხეთასთან, ბელტის ციხესიმაგრეში გარდაცვლილი დემეტრე-I გელათში დაკრძალეს.
გავთამამდები და კეთილგანწყობილი მკითხველის ყურადღებას მივაპყრობ დემეტრე-I-ის მეფობის პერიოდის ამბების უკვე ნახსენებ ხელნაწერზე, რაშიც გარკვეული ცვლილებები შევიტანე. პირუთვნელ მკითხველს კი ვთხოვ, მხოლოდ ჩემში ეძებოს საკუთარი უკმაყოფილების მიზეზი. აქვე გავკადნიერდები და დიდი რუსთაველის უკვდავი ნაწარმოებიდან მცირე პერიფრაზს შემოგთავაზებთ – ესე ამბავი ევროპული, ქართულად ნათარგმანები, ... ვპოვე და ჩვენთვის გარდავთქვი, საქმე ვქმენ საჭოჭმანები ....
ჩუქება
