ღასან ქანაფანი და პალესტინის პრობლემა
მის რომანებში „ჰაიფაში დაბრუნება“
და „კაცები მზეში“ (მთარგმნელის წინასიტყვაობა)
ღასან ქანაფანის სახელი და მისი პროზა დღეს უკვე პალესტინური ლიტერატურის ნაწილია. ლიტერატურის კრიტიკოსების მიერ XX საუკუნის II ნახევრის პალესტინურ ლიტერატურად წოდებული ლიტერატურა ეს არის პოლიტიკურ ნიადაგზე, ახლო აღმოსავლეთში პალესტინა-ისრაელის კონფლიქტის შედეგად იძულებით ემიგრაციაში აღმოჩენილი, დევნილი და ლტოლვილი პალესტინელების თაობათა მიერ შექმნილი ლიტერატურა, რომელიც, როგორც ტიპური პოლიტიკური ემიგრაციის ლიტერატურა, ხშირ შემთხვევაში აღბეჭდილია პოლიტიკური დეკლარატიულობით, საბრძოლო პათოსითა და რიტორიკით. საომარ მოქმედებებში დამარცხებამ და სასოწარკვეთამ პასუხად არაბულ საზოგადოებაში რევანშისტული განწყობილებები შვა, სოციალურმა შეკვეთამ კი აქტიური, პოლიტიზებული ლიტერატურა, რომლის იდეალი შაჰიდია, ომში გმირულად დაღუპული მებრძოლი. პოლიტიკური თემატიკა თავისი იდეალებით – მსხვერპლად შეწირული გმირი-მებრძოლებით, ოკუპანტების დაუმორჩილებლობისკენ მოწოდებებით, ბრძოლის ლოზუნგებით და პატრიოტული პათოსით. ნამდვილი ლიტერატურა, რომელმაც დროის გამოცდას უნდა გაუძლოს, ძნელად იტანს ხოლმე ასეთ ხმამაღალ ნოტებს, რომლებიც მალე გადადის ლიტერატურული ასპარეზიდან. პალესტინური ლიტერატურის ავტორებიდან ძალზე ცოტამ შეძლო, შეექმნა ნამდვილი, ფასეული ლიტერატურა ჭეშმარიტი ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებებით და ერთ-ერთი მათგანი ღასან ქანაფანია (მაჰმუდ დარვიშთან ერთად).
ღასან ფაიზ ქანაფანის ცხოვრების გზა ბევრ შემთხვევაში თანხვდება მრავალი პალესტინელი ინტელექტუალის ცხოვრებას. დაიბადა 1936 წ. 9 აპრილს ბრიტანეთის მანდატის ქვეშ მყოფ პალესტინაში, ქალაქ აქქაში. მისი სკოლის წლებში პალესტინურ ქალაქ იაფაში გადასული მომავალი მწერლის ოჯახი იმ უბანში ცხოვრობდა, რომელიც თელ-ავივს ესაზღვრებოდა და პირველი არაბ-ისრაელის შეტაკებების მოწმე გახდა პალესტინის გაყოფისას. 1948 წ. მის ოჯახს ჯერ ლიბანში, იქიდან სირიაში მოუწია გადასვლა, სადაც დამკვიდრდნენ კიდეც. დამასკოს უნივერსიტეტში არაბული ლიტერატურის შესწავლასა და კვლევასთან ერთად პოლიტიკაშიც ჩაება. მწერლის კალამს ეკუთვნის არა მხოლოდ მოთხრობები, მცირე რომანები და პიესები, არამედ პალესტინური წინააღმდეგობის მოძრაობის პოლიტიკური, იდეური და ორგანიზაციული საკითხებისადმი მიძღვნილი ბევრი ჟურნალისტური სტატია. პალესტინის გათავისუფლების მოძრაობის აქტივისტი და პალესტინის ეროვნული საკითხის დასაცავად მებრძოლი ქანაფანი არაერთგზის იყო დაპატიმრებული. 1972 წ. მოკლეს და ამ მკვლელობის კვალი ისრაელის სპეცსამსახურებისკენ მიდის (მისი მანქანა დანაღმეს, აფეთქებამ იმსხვერპლა მანქანაში მსხდომნი – მწერალი და მისი 17 წლის დიშვილი).
მისი ცხოვრებიდან გამომდინარე, როგორც ამ ტიპის ემიგრანტ მწერლებს სჩვევიათ, ღასან ქანაფანის შემოქმედებაში ეთნიკური და ეროვნული იდენტობის გამძაფრებული გრძნობა დევს, დარღვეული სულიერი მყუდროება, მიუსაფრობის გამძაფრებული გრძნობა, საკუთარი თავის, საკუთარი ადგილის ძიება უცხო გარემოში, ტრაგიკულობის მუდმივი განცდა, რეალურისა და ირეალურის, დროთა და სივრცეთა მიჯნის გავლების პრობლემურობა, მუდმივად დაბრუნება წარსულში და ჩანართები – ეს ყველაფერი მისი შემოქმედებისთვის ძალიან სახასიათო შტრიხებია.
ლიბანელი მოაზროვნე, ჟურნალისტი და მწერალი ამინ მაალუფი თავის ნაშრომში „დამღუპველი იდენტობები“ მართებულად აღნიშნავს, რომ იდენტობა კომპლექსური დეფინიციაა და ის ერთ შემადგენელ კომპონენტზე (თუნდაც ისეთ მნიშვნელოვანზე და არსებითზე, როგორიცაა ენა, ან რელიგია) არ დაიყვანება. იდენტობის შემადგენელი კომპონენტების იერარქიაში ინდივიდისთვის სწორედ ის იკავებს პირველ ადგილს და ხდება განმსაზღვრელი, საიდანაც პიროვნება საფრთხეს გრძნობს – როდესაც ადამიანები რწმენის გამო გრძნობენ საფრთხეს, მათი იდენტობა რელიგიურ კუთვნილებამდე დაიყვანება, როდესაც საფრთხის ქვეშ მშობლიური ენა და ეთნიკური ჯგუფია, მაშინ ენობრივი და ეთნიკური კუთვნილება ხდება მათი იდენტობის განმსაზღვრელი(მაალუფი ამინ, „დამღუპველი იდენტობები“. თარგმანი ფრანგულიდან დოდო ლაბუჩიძე-ხოფერიასი. გამომცემლობა „იმპრესი“, თბილისი, 2007 წ. გვ. 25.). ამგვარად, იდენტობის შემადგენელი ელემენტები მართალია, ცვლადი, სუბიექტური და პიროვნულია, მაგრამ დიდწილად და სიღრმისეულად განსაზღვრავენ ადამიანთა, საზოგადოებების დამოკიდებულებებს ერთმანეთთან(იქვე, გვ. 26.). ასევე არაჩვეულებრივად და არგუმენტირებულადაა ჩამოყალიბებული მაალუფის მიერ ის ფაქტი, რომ პიროვნების, ინდივიდის იდენტობის შეძენა, გამოკვეთა და გაცნობიერება ხდება ამა თუ იმ ღირებულებების მატარებელ საზოგადოებაში, რომელიც საკუთარ რწმენებსა და წესებს უნერგავს მის წევრ ინდივიდს და პოზიტიურად თუ ნეგატიურად ერევა მისი პიროვნების ფორმირებაში. ამ თვალსაზრისით საზოგადოების გავლენა პიროვნებაზე, ინდივიდზე იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ ხშირად იგი სამუდამო დაღს ასვამს მის სულიერ სამყაროს და განსაზღვრავს ადამიანთა დამოკიდებულებას მათივე კუთვნილებების მიმართ(იქვე, გვ. 34-35.).
პალესტინური წარმოშობის, წამყვან ამერიკულ უნივერსიტეტებში აღიარებული მკვლევარი და ამერიკულ ინტელექტუალურ წრეებში ძალიან პოპულარული მოაზროვნე და მეცნიერი, პალესტინური ნაციონალური მოძრაობის მამად წოდებული ედვარდ საიდი თავის წიგნში „განსჯა დევნილობასა და სხვა ესსეები (Reflections on Exile and Other Essays)“ წერს – ნაციონალური თვითშეგნება ესაა განაცხადი, ეკუთვნოდე რომელიმე ხალხს და რომელიმე კულტურას, გქონდეს უფლება, სადღაც „თავისიანად“ იგრძნო თავი. ხოლო მისი საკვანძო ცნება – სამშობლო ენის, კულტურისა და წეს-ჩვეულებების ერთიანობად გაიგება. ამით ის დევნილობას პრინციპულად ეწინააღმდეგება და უპირისპირდება. სინამდვილეში კი, ნაციონალური თვითშეგნება დევნილობაში – ეს ერთიმეორით განპირობებული დიალექტიკური დაპირისპირებულობაა.
რა არის პალესტინური იდენტობა