თავი პირველი
ბევრი რამ ხდება, ჰორაციო, ზეცად და ქვეყნად,
რაც ჩვენს ბრძენთ სიზმრად არც კი მოლანდებიათ.
უილიამ შექსპირი
დასაბამიდან 5622-ე წელი მიედინებოდა. კაცობრიობას ჯერ კიდევ არ დაედგინა მიჯნა ძველსა და ახალ ეპოქებს შორის, ჯერაც არ განესაზღვრა ისტორიის განვითარების ახალი ერა და წელთაღრიცხვა. ეს უფრო მოგვიანებით მოხდება. მანამდე კი ყველაფერი უძველესი ხალხების მიერ საუკუნეების განმავლობაში დადგენილი წესებითა და ჟამთაღრიცხვით მიმდინარეობდა. ყოველივე ახალი დიდი ძალისხმევით იკიდებდა ფეხს ადამიანებისა და ქვეყნების ცხოვრებაში. მაგრამ იმ დროისთვის უკვე არსებობდნენ სწავლულთა მცირე ჯგუფები, რომლებიც მზად იყვნენ და უნარიც შესწევდათ ადამიანებისთვის ახალი ცოდნა და ხედვა მიეწოდებინათ, შეექმნათ პირობები, რომელთაც ძირეულად უნდა შეეცვალა მათი ყოფა, რელიგიური, პოლიტიკური და მეცნიერული აზროვნება.
როგორც უძველესი, ასევე ახალი ისტორიაც მკაფიოდ გვიჩვენებს და გვასწავლის, რომ კაცობრიობის ევოლუციურ განვითარებას მუდმივად უძღოდა ისეთი ისტორიული მასშტაბის პროცესები, რომლებიც მომავალი მოვლენების გეოგრაფიას, ისტორიულ მნიშვნელობასა და დინამიკას განსაზღვრავდა. ისტორიიდან ისიც ჩანს, რომ მხოლოდ განსაკუთრებული მონაცემების, ნიჭის, ბედიღბლისა და ისტორიული მასშტაბის მქონე ადამიანებს შეეძლოთ, მიეცათ ბიძგი ახალი მოვლენების წამოწყებისთვის, რომელთაც კაცობრიობის განვითარებისა და არსებობისთვის ახალი ვექტორი და სტიმული უნდა განესაზღვრათ.
ძალიან ხშირად ასეთი ადამიანები მცირე ერების შვილები იყვნენ, რომლებიც დროთა განმავლობაში გასცდნენ საკუთარი ხალხისა და ქვეყნის ჩარჩოებს და მსოფლიო მნიშვნელობის ადამიანებად ჩამოყალიბდნენ, ხალხური მითებისა და ჟამთააღმწერლების წყალობით ლეგენდებით დახუნძლული ბიოგრაფიები შეიძინეს და კომფორტულად მორგებულ პორტრეტებად იქცნენ ისტორიისთვის. ადამიანებს ხომ სჩვევიათ ოცნებები ან სასურველის რეალობად წარმოდგენა და თუ ასეთი წარმოსახვა მათ აკმაყოფილებთ, მის შეცვლას აღარც კი ლამობენ.
ისტორია იმასაც ნათლად გვიჩვენებს, რომ დიდი ერები ხშირად ცდილობენ მცირე ერების მიერ კაცობრიობის ისტორიაში შეტანილი წვლილის დაკნინებას ან სულაც წაშლას, მათი მიღწევების, დამსახურებებისა და მნიშვნელოვანი ისტორიული პიროვნებების მითვისებას. ამგვარი ფაქტი მრავლად მოიპოვება, თუმცა, არც ამ ადამიანებს და არც მათ მიღწევებს საკუთარი ისტორიული მნიშვნელობა არ დაუკარგავთ. მაგრამ ასეთი ფაქტები იმის მაჩვენებელია, რომ კაცობრიობის ისტორია სულაც არ არის სამართლიანი იმ ერებისა და ხალხების მიმართ, რომელთა წიაღშიც ჩაისახა კაცთა მოდგმის ევოლუციური განვითარების მარცვალი; დაიბადა და გამოიზარდა პიროვნება, რომელმაც ხელი შეუწყო ადამიანთა სულიერი და კულტურული სამყაროს ახალ საფეხურზე აყვანას.
თავად ისტორიაც იმდენად ნათელია, რამდენადაც სამართლიანი. ჩვენთვის ხომ იმდროინდელი რეალობის შესახებ გაცილებით ნაკლებია ცნობილი, ვიდრე ეს ისტორიულ წყაროებშია მოცემული. მრავალმა მნიშვნელოვანმა მოვლენამ ვერ პოვა ობიექტური ასახვა. ბევრმა ისტორიულმა ნაშრომმა ვერ მოაღწია ჩვენამდე ჟამთა სიავისა და მტარვალთა სისასტიკის გამო. უფრო მეტი ფაქტი მიწის წიაღში დარჩა და თავის დროს ელის, რათა მომავალში მაინც აუხილოს თვალი ადამიანს.
მრავალმა ლეგენდამ, თქმულებამ თუ ლიტერატურულმა ნაწარმოებმა ჩვენამდე ვერც კი მოაღწია და თუ მოაღწია, ან ამოუხსნელი დარჩა თანამედროვე ადამიანებისთვის, ან სულაც დაკარგა თავისი პირვანდელი დანიშნულება. სამწუხაროდ, ხშირად მხოლოდ იმით ვკმაყოფილდებით, რაც ზედაპირზე დევს. ვიღაცის წყალობით თავს მოხვეული მითები და შელამაზებული ისტორიები ჩვენს მეხსიერებაში ათეული წლების განმავლობაში არ იცვლება. ალბათ, თავადაც არ ვცდილობთ დავამსხვრიოთ მითები, ანუ მოვაცილოთ ყველაფერი ზედმეტი, რაც საუკუნეების განმავლობაში ზემოდან დაილექა და გაქვავდა. იმისთვის, რომ სხვაგვარად შევაფასოთ რომელიმე ეპოქა, ახალი თვალით უნდა შევხედოთ იმ მწირ და ერთმანეთისგან განსხვავებულ მონაცემებს, რომლებიც შემორჩა. იქნებ შევეცადოთ, მოვნახოთ და ჩავეჭიდოთ ბუნებრივ ფესვებს, რათა ხელოვნურად შექმნილი სურათის მიღმა რეალურ ისტორიულ ხვიას მივყვეთ და ჩვენი წარმოსახვისა და ფანტაზიის უნარით სხვა სურათი დავინახოთ, წარმოვიდგინოთ, თუ როგორ შეიძლებოდა განვითარებულიყო ესა თუ ის ისტორიული პროცესი. იქნებ რეალურად სწორედ ასე იყო და არა იმგვარად, როგორც ამას ისტორიული წყაროები ღაღადებენ, რომლებიც, არ დაგავიწყდეთ, ისეთივე ადამიანების ხელითაა შექმნილი, როგორებიც ჩვენ ვართ. მათაც ისეთივე ფანტაზიისა და წარმოსახვის უნარი გააჩნდათ, როგორიც ჩვენ, შესაძლოა, უფრო პრიმიტიულიც. ამასთანავე, უფრო ნაკლებად ინფორმირებულები და თავისუფლები იყვნენ საკუთარ ქმედებებში, იქნებ მიკერძოებულნიც, ან სულაც დაინტერესებულნი, რომ ისტორიას ჩვენამდე მხოლოდ იმ სახითა და ფორმით მოეღწია, როგორიც საბოლოოდ მივიღეთ.
შევეცადოთ და ჩვენი წარმოსახვით დადგენილი დოგმების მიღმა დავინახოთ კონკრეტული ეპოქა და მოვლენები, თუ როგორ შეიძლებოდა განვითარებულიყო ისტორიული პროცესი. დავაკავშიროთ ისტორიული პიროვნებები ახლად ამოტივტივებულ ფაქტებთან და ახლებურად დანახულ მოვლენებთან, მივუსადაგოთ მათი ცხოვრების შეგნებულად მიჩუმათებული და მტვერწაყრილი ფაქტებიც და ყველაფერი ერთ ლოგიკურ წყობად ვაქციოთ.
წინასწარვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სრულიად სხვაგვარ სურათს მივიღებთ, რომელსაც ისეთივე უფლება ექნება მონახოს საკუთარი ადგილი ისტორიის გალერეაში,