ავტორისაგან
ანა გრიგორევნა დოსტოევსკაიას
ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით
თქვენ: თუკი მიწაზე დავარდნილი
პურის მარცვალი არ მოკვდა,
ცალად დარჩება; ხოლო თუ მოკვდა,
მრავალ ნაყოფს გამოიღებს.
(სახარება იოანესი, თავი XII, 24)
ვიწყებ ჩემი გმირის - ალექსეი ფიოდოროვიჩ კარამაზოვის ცხოვრების აღწერას და საგონებელში ვარ ჩავარდნილი. მართალია, ალექსეი ფიოდოროვიჩს ჩემს გმირს ვუწოდებ, კარგად ვიცი, არ არის დიდი ადამიანი, ამიტომაც, აუცილებლად ველი თქვენგან, ჩემო მკითხველო, ასეთ კითხვებს: მამაცხონებულო, რითაა გამორჩეული ეგ თქვენი ალექსეი ფიოდოროვიჩი, გმირად რომ წარმოგვიდგინეთ? რა გაუკეთებია? ვინ რა იცის მის შესახებ? რატომ უნდა გავისარჯო მე, მკითხველი მისი ცხოვრების ფაქტების შესასწავლად?
ყველაზე საბედისწერო ბოლო კითხვაა, რადგან მას მხოლოდ ასეთი პასუხი შემიძლია გავცე: „იქნებ ეს თავად შეიტყოთ რომანიდან“. მაგრამ თუ წაკითხვის შემდეგაც ვერავინ დაინახა ჩემი გმირის გამორჩეულობა, თუ არ დაეთანხმნენ ჩემს აზრს, რომ ის განსაკუთრებულია, მაშინ რა ვქნა? ამას იმიტომ მოგახსენებთ დამწუხრებული, წინასწარ ვგრძნობ ყველაფერს. ჩემთვის იგი განსაკუთრებულია, მაგრამ ძალიან ვეჭვობ, მოვასწრებ კი ყოველივე ეს დავუმტკიცო მკითხველს. საქმე ის გახლავთ, რომ იგი მოღვაწეა, ჯერ გაურკვეველი, არაცხადი მოღვაწე. თუმცაღა უცნაური იქნებოდა, ჩვენს დროში ადამიანებს სიცხადე მოსთხოვო. ერთი კი უეჭველია, ეს არის უცნაური კაცი, ერთი ახირებული ვინმე. მაგრამ უცნაურობა და ახირებულობა ადამიანს უფრო ვნებს, ვიდრე რამეთი გამოარჩევს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ყველა მიილტვის, განაზოგადოს კერძო და გამოიტანოს რაღაც საერთო აზრი ამ საყოველთაო აბდაუბდიდან. ახირებულობა, უმეტეს შემთხვევაში, განკერძოებაა, საზოგადოებისგან განცალკევება. ასე არ არის?
თუ თქვენ ჩემს უკანასკნელ თეზისს არ დაეთანხმებით და მიპასუხებთ: „არა, ეს ასე არ არის,“ ან „ყოველთვის ასე არ არისო“, მაშინ სულიერად გამხნევებული ვირწმუნებ ჩემი გმირის მნიშვნელობას. რამეთუ ახირებულობა „ყოველთვის არ არის“ განკერძოება და საზოგადოებისაგან გარიყულობა, პირიქით, ასეც ხდება ხოლმე - ახირებული კაცი თავის თავში ატარებს მთელის არსს, ხოლო დანარჩენები, მისი ეპოქის ადამიანები კი, დინებას აყოლილნი, გარკვეული დროით დაშორებულები არიან მისგან...
ამ არასაინტერესო და ბუნდოვან ახსნაგანმარტებებს აღარ გავაგრძელებ და უბრალოდ, შესავლის გარეშე ვიტყვი: თუ მოგეწონებათ - წაიკითხავთ კიდეც. მაგრამ უბედურება ის არის, რომ ამ ნაწარმოების გმირის ცხოვრების აღწერას ორი რომანი უნდა მივუძღვნა, რომელთაგან მთავარი მეორე რომანი - ესაა ჩემი გმირის მოღვაწეობა ჩვენს დროში, დღევანდელ დღეს. პირველ რომანში ცამეტი წლის წინანდელი ამბავია მოთხრობილი, ის რომანიც არ არის - ჩემი გმირის ადრეული სიჭაბუკის ერთი პერიოდის აღწერაა. პირველი რომანისათვის გვერდი რომ ამევლო, მეორეში ბევრი რამ გაუგებარი იქნებოდა. მაგრამ ახლა უფრო გართულდა ჩემი თავდაპირველი გასაჭირი: თუკი მე, ბიოგრაფი, ვთვლი, რომ ერთი რომანიც ზედმეტია ასეთი უბრალო და გაურკვეველი გმირის შესახებ, მაშინ რაღა საჭირო იყო ორი, ან როგორღა ავხსნა ჩემი მხრიდან ამგვარი ქედმაღლობა?
ამ საკითხებმა ისე ამირია თავგზა, გადავწყვიტე, ყოველგვარი გადაწყვეტილებების გარეშე გავიდე ფონს. რასაკვირველია, გამჭრიახი მკითხველი დიდი ხანია მიმიხვდა, რომ თავიდანვე საქმე განზრახ მიმყავდა აქეთ და გულიც მოსდიოდა ჩემზე - რისთვის ხარჯავს ამდენ სიტყვას და ძვირფას დროს უქმადო. ამაზე კი ზუსტი პასუხი მაქვს: ჯერ ერთი, ამდენ სიტყვას და ძვირფას დროს თავაზიანობის გამო ვხარჯავდი; მეორეც, ვეშმაკობდი: წინასწარ მაინც ხომ გაგაფრთხილეთმეთქი. თუმცაღა, მოხარულიც კი ვარ, ჩემი რომანი, როგორც „არსებითად ერთიანი მთელი“, თავისთავად ორ მოთხრობად რომ იქცა. პირველი მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ მკითხველი თავად გადაწყვეტს, წაიკითხოს თუ არა მეორე? ცხადია, არავინ არის ვალდებული, თავიდან ბოლომდე ჩაიკითხოს რომანი, ნებისმიერს შეუძლია, მოისროლოს წიგნი ერთიორი გვერდის წაკითხვის შემდეგაც. მაგრამ არიან დელიკატური მკითხველები, რომლებიც მოინდომებენ წიგნის უკანასკნელ ფურცლამდე წაკითხვას, რომ შემდგომ არაფერი შეეშალოთ მასზე მიუკერძოებელი მსჯელობისას. ასეთ მკითხველთა რიგს განეკუთვნება ყველა რუსი კრიტიკოსი. სწორედ მათ გამო გული მშვიდად მაქვს: მიუხედავად მათი დიდი აკურატულობისა და კეთილსინდისიერებისა, მაინც ვაძლევ კანონიერ საბაბს, რომანის პირველივე ეპიზოდის წაკითხვის შემდეგ მოისროლონ წიგნი. სულ ეს არის ჩემი წინასიტყვაობა. გეთანხმებით, სავსებით ზედმეტი იყო ამის დაწერა, მაგრამ, რადგან უკვე დაიწერა, დაე, ასე დარჩეს.
ახლა კი საქმეს მივხედოთ.
ჩუქება
