„საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია“ და მისი პირველი პრეზიდენტი თამაზ გამყრელიძე
აკადემიკოსი, „ საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის “ პრეზიდენტი
2011 წლის 10 თებერვალს „ საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნულ აკადემიას “ დაარსებიდან 70 წელი შეუსრულდა, ხოლო მის პირველ პრეზიდენტს, აკადემიკოს ნიკოლოზ მუსხელიშვილს 16 თებერვალს – დაბადებიდან 120 წელი. ამ ღირსშესანიშნავი თარიღების ფართოდ აღნიშვნა, საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის მოწვევით, მიმდინარე წლის შემოდგომაზე ივარაუდება.
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ მეცნიერული და შემოქმედებითი აზრის განვითარებას საქართველოში მდიდარი წარსული აქვს, რამაც გამოხატულება ჰპოვა ქართველი ხალხის უაღრესად ინტენსიურ და ნაყოფიერ მოღვაწეობაში სულიერი კულტურის სფეროში. მრავალი საუკუნის წინ ქართული კულტურის გამოჩენილი მოღვაწეები ქმნიდნენ შესანიშნავ თარგმნით და ორიგინალურ ნაწარმოებებს თავის დროზე ისეთ ცნობილ საგანმანათლებლო და სამეცნიერო კერებში, როგორიცაა ფილოსოფიურ-რიტორიკული სკოლა კოლხეთში (IV ს.), სულიერი კულტურის ცენტრები პალესტინაში (V ს.), სირიაში (VI ს.), საბერძნეთსა (X-XV სს.) და ბულგარეთში (XI ს.); სწორედ ეს ცენტრები იყო ის კერები, სადაც ჩვენი ერის საუკეთესო წარმომადგენლები ეცნობოდნენ იმდროინდელ მოწინავე ქრისტიანულ და, აგრეთვე, აღმოსავლურ კულტურას, მეცნიერებასა და მწერლობას, რამაც განაპირობა XII საუკუნეში საქართველოში გელათისა და იყალთოს აკადემიების დაარსება.
საქართველოში უმაღლესი განათლების კერების არსებობა უკვე XII საუკუნეში (და უფრო ადრეც), კერებისა, რომლებიც თავისი დროის ყველაზე მოწინავე, ელინისტურ ტრადიციებზე დამყარებულ ცენტრებს წარმოადგენდნენ, სადაც ისწავლებოდა აღმოსავლურ-დასავლური ფილოსოფია – რაც მოიცავდა იმდროინდელი მოწინავე მეცნიერებისა და განათლების ყველა ძირითად სფეროს – მოწმობს ჩვენი ქვეყნის მტკიცე სახელმწიფოებრიობას და მაღალ კულტურულ დონეს.
სწორედ ელინისტური კულტურის – ამ აღმოსავლურ-დასავლური კულტურული სიმბიოზის – გამოხატულებაა უძველესი ქართული კულტურა, კულტურა ქვეყნისა, რომელიც აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გზაჯვარედინზეა მოთავსებული და თავის თავში ტრადიციულად აერთიანებს აღმოსავლურ და დასავლურ კულტურულ ნაკადებს.
მაგრამ ეს უძველესი ქართული კლასიკური კულტურა და განათლება წყდება ჩვენს ქვეყანაში ბარბაროსული ძალების შემოჭრით, რამაც ხანგრძლივი დროით შეაფერხა ჩვენთან მოწინავე მეცნიერებისა და კულტურის განვითარება და მოსპო კლასიკური განათლების ტრადიციები.
ეს ტრადიციები, უკვე ევროპული განათლებისა და მეცნიერების საფუძველზე, აღდგა ჩვენში ქართული ეროვნული უნივერსიტეტის დაარსებით; სწორედ ამაში მდგომარეობს ჩვენი ეროვნული უნივერსიტეტის დიდი ისტორიული მნიშვნელობა; სწორედ ამ თვალსაზრისით უნდა შეფასდეს ივანე ჯავახიშვილის ღვაწლი ქართული კულტურისა და ქართველი ხალხის წინაშე; უმაღლესი განათლების ახალი კერის დაარსებით თითქოს აღდგა გაწყვეტილი ძაფი კლასიკურ ქართულ ელინისტურ განათლებასა და თანამედროვე ქართულ ეროვნულ განათლებასა და მეცნიერებას შორის.
ნიშანდობლივია, რომ ქართული სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა 1918 წელს საქართველოში უმაღლესი განათლების კერის აღდგენას ემთხვევა; ქართული ეროვნული უნივერსიტეტის დაარსება იყო იმავდროულად ქართული სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის კულტურულ-მეცნიერული უზრუნველყოფა, მისი ერთ-ერთი ძირითადი გარანტი.
თბილისის უნივერსიტეტში დღიდან მისი დაარსებისა შეიქმნა პროფესორთა ძლიერი ბირთვი, რომლის წევრები აღიზარდნენ დასავლეთისა და რუსეთის უნივერსიტეტებში; პროფესორთა პირველ კოლეგიაში შედიოდნენ: ივანე ჯავახიშვილი, დიმიტრი უზნაძე, კორნელი კეკელიძე, ექვთიმე თაყაიშვილი, აკაკი შანიძე, შალვა ნუცუბიძე, გიორგი ახვლედიანი, პეტრე მელიქიშვილი, ანდრია რაზმაძე, სიმონ ავალიანი, იუსტინე აბულაძე, ანდრია ბენაშვილი, ფილიპე გოგიჩაიშვილი.
სწორედ პირველი ქართული უნივერსიტეტის პროფესურამ დააფუძნა შემდგომში „ საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია “ .
საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, როგორც ქართველ მეცნიერთა გაერთიანების ორგანიზაციული ფორმა, საქართველოს მთავრობის 1941 წლის 10 თებერვლის დადგენილებით შეიქმნა, რაც უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო ქართველი ხალხის კულტურულ ცხოვრებაში. როგორც ითქვა, მეცნიერებათა აკადემიის ისტორია ჩვენში უძველესი დროიდან იწყება; იგი არის მემკვიდრე და ტრადიციების გამგრძელებელი, ისევე როგორც ივ. ჯავახიშვილის მიერ დაარსებული პირველი ქართული უნივერსიტეტი, XII საუკუნეში შექმნილი ქართული განათლებისა და სულიერების კერებისა – გელათის და იყალთოს აკადემიებისა; სწორედ ამიტომ არის ამჟამად ჩვენი „ მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის “ ემბლემა მეფე დავით აღმაშენებელი გელათით ხელში...
აკადემიის დამფუძნებელი წევრები იყვნენ ჩვენი გამოჩენილი მეცნიერები: გიორგი ახვლედიანი, ივანე ბერიტაშვილი, კირიაკ ზავრიევი, ფილიპე ზაიცევი, ალექსანდრე თვალჭრელიძე, კორნელი კეკელიძე, ნიკოლოზ კეცხოველი, ტარასი კვარაცხელია, ნიკოლოზ მუსხელიშვილი, დიმიტრი უზნაძე, აკაკი შანიძე, არნოლდ ჩიქობავა, გიორგი ჩუბინაშვილი, გიორგი ხაჭაპურიძე, სიმონ ჯანაშია, ალექსანდრე ჯანელიძე.
1941 წლის 26 თებერვალს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის საერთო კრების ორგანიზაციულ სხდომაზე საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პირველ პრეზიდენტად ერთსულოვნად იქნა არჩეული გამოჩენილი ქართველი მეცნიერი აკადემიკოსი ნიკოლოზ მუსხელიშვილი.
1941 წლის 27 თებერვალს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პირველმა პრეზიდენტმა აკადემიის პირველ სესიაზე თავის შესავალ სიტყვაში ხაზგასმით აღნიშნა ივ. ჯავახიშვილის განსაკუთრებული დამსახურება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა და ამასთანავე მისი მემკვიდრის – „ საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის “ დაფუძნებაში. მან შემდეგი სიტყვებით დაამთავრა თავისი გამოსვლა: „ ამ სადღესასწაულო დღეს ჩვენ ძალიან დანაღვლიანებულები ვართ იმის გამო,