ქართული დიპლომატია. წელიწდეული 14

ქართველთა და უნგრელთა პირველი დიპლომატიური ურთიერთობანი ვანო იმერლიშვილი
 
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი
უნგრულ-ქართულ კულტურულ ურთიერთობას დიდი ტრადიცია მოსდგამს. XIII-XVI საუკუნეებიდან უკვე გარკვეულად ისახება უნგრულ-ქართულ ურთიერთობათა ღირსშესანიშნავი კონკრეტული ფაქტები, ხოლო კულტურულ-ლიტერატურული ურთიერთობის დასაწყისი კი საქართველოს და უნგრეთს შორის XVII საუკუნეს განეკუთვნება.
საინტერესოა რამდენიმე მნიშვნელოვანი მომენტი საქართველო-უნგრეთის ურთიერთობის ისტორიიდან.  
1217 წელს რომის პაპმა ჰონორიუს III-მ (1216-1227) მოაწყო მეხუთე ჯვაროსნული ლაშქრობა, რომელსაც უნგრეთის მეფე ანდრაშ II (1175-1235 წწ.) ხელმძღვანელობდა. ჰონორიუს III-ის წაქეზებით ჯვაროსანთა ამ ლაშქრობას ლაშა-გიორგიც (1192-1223 წწ.) მიმხრობია, რომელშიც მონაწილეობა უნდა მიეღო, მაგრამ საქართველოზე მონღოლების თავდასხმის გამო ეს ვეღარ მოხერხდა.  
ამგვარად, რომის პაპის მიერ მოწყობილ ჯვაროსნულ ლაშქრობასთან დაკავშირებით ანდრაშ II-მ და ლაშა-გიორგიმ რაღაც კავშირი დაამყარეს ერთმანეთს შორის, რომელიც, პაპის ლეგატთა მტკიცე მოთხოვნის წყალობით, კარდინალ პელაგიო გალვანის (1165-1232 წწ.) კიდევ უფრო განუმტკიცებია. კარდინალ პელაგიოს გარკვეული წვლილი შეუტანია არა მარტო ამ ორი ქვეყნის დიპლომატიურ ურთიერთობაში, არამედ უშუალო, აქტიური მონაწილეობაც მიუღია ჯვაროსნულ ლაშქრობაში, რომელსაც ანდრაშ II მეთაურობდა.  
უნგრელი ქართველოლოგის და მეცნიერის, პროფესორ ლაიოშ ტარდის (1914-1990 წწ.) ეს ცნობა თავისთავად საყურადღებოა, მაგრამ ჩვენ მიერ ჩატარებული მეცნიერული ანალიზის საფუძველზე უნგრელი მკვლევრის თვალსაზრისი იმის თაობაზე, რომ ჯვაროსნულ ლაშქრობასთან დაკავშირებით ანდრაშ II-მ და ლაშა-გიორგიმ ერთმანეთს შორის რაღაც კავშირი დაამყარეს, სწორად არ მიგვაჩნია, რადგანაც ეს სათანადო ისტორიული მასალით არ არის დასაბუთებული და, რაც მთავარია, ქართული წყაროებით არ მტკიცდება.
ფლამანდიელი მოგზაურის და დიპლომატის, ვილემ რუბრუკის (დაახლ. 1215-1293 წწ.) ცნობით, 1253 წელს დომინიკანელ მისიონერ მამა ბერნარდუს კატალანუსთან ერთად თავრიზში ყოფილა ერთი უნგრელი პატრი, რომელიც თავრიზიდან თბილისში დაბრუნებულა.
ჩვენი აზრით, უნგრელი მკვლევარის, ლაიოშ ტარდის მიერ მოყვანილი ეს ფაქტი სიმართლეს არ შეეფერება, რადგანაც ის მხოლოდ ფლამანდიელი მოგზაურის ცნობას ეყრდნობა და ფაქტის კონსტატაციას სჯერდება. ბუნებრივია, გვებადება კითხვა: რამდენად შეესაბამება ეს ფაქტი სინამდვილეს?
საქართველოში ყოფილა წარმოშობით ბავარიელი (იოჰან) შილტბერგერი, ვინც შესანიშნავად იცოდა უნგრული ენა და 15 წლის ასაკიდან უნგრეთის მეფის, შემდგომში გერმანიის იმპერატორის, ჟიგმონდის (1368-1437 წწ.) კარზე მსახურობდა. 1396 წელს მან მონაწილეობა მიიღო ნიკოპოლის ბრძოლაში და ტყვედ ჩაუვარდა თურქებს. სულთან ბაიაზიდ I-ს იგი თავის სასახლეში ჰყავდა, ანგორის ბრძოლის შემდეგ კი, როცა თვით სულთანი ჩაუვარდა ტყვედ თემურლენგს, ის და შილტბერგერი ერთ ბედქვეშ აღმოჩნდნენ. თემურის სიკვდილის შემდეგაც დიდხანს იყვნენ ტყვეობაში და მხოლოდ 1417 წელს შეძლეს გაქცევა. (იოჰან) შილტბერგერმა თავის ბატონთან ერთად იმოგზაურა ევროპის, აზიისა და აფრიკის ქვეყნებში, შემდეგ კი დიდი ხნით დარჩა საქართველოში და ბევრი რამ საინტერესო აღწერა თავის მემუარებში.
კონსტანტინოპოლში მყოფი უნგრელი ელჩები ხშირად აწვდიდნენ ცნობებს თავიანთ მთავრობებს საქართველოსა და ქართველების შესახებ. ლაიოშ ტარდი კატეგორიულად ამტკიცებს, რომ 1419 წელს თბილისში იმყოფებოდა უნგრეთის მეფის, სიგიზმუნდის (1368-1437 წწ.) წარმომადგენელი მიკლოშ სერეჩენი და არავითარ სხვა ცნობას არ გვაწვდის. საინტერესოა, რის საფუძველზე მივიდა იგი ამ დასკვნამდე?
საინტერესოა, რომ მატიაშ მეფის კანცლერი, ესტერგომის არქიეპისკოპოსი, კარდინალი იანოშ ვიტეზი (დაახლ. 1408-1472 წწ.) ცდილობდა ურთიერთობა დაემყარებინა საქართველოსთან, მაგრამ მისი ეს ჩანაფიქრი მაშინ განუხორციელებელი დარჩა. უნგრელ და ქართველ მეფეთა მცდელობით იგი მომდევნო საუკუნეებში დაგვირგვინდა. საერთოდ, უნგრელი ბერები და სწავლულები ყოველთვის ინტერესით იცქირებოდნენ კავკასიონის ქედის გადაღმა, სადაც ცხოვრობდნენ უძველესი კულტურის ქრისტიანები, რომელთა სიმდიდრეზე, კეთილშობილებასა და ვაჟკაცობაზე ლეგენდები დადიოდა. ისინი მოგზაურობდნენ საქართველოში, აღწერდნენ ივერიელთა პოლიტიკურ და ეკონომიურ მდგომარეობას, ზნე-ჩვეულებებს, ცდილობდნენ დაეახლოებინათ მშვიდობისმოყვარე, მშრომელი ქართველი და უნგრელი ხალხი. ამ სურვილმა ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში იჩინა თავი ბერი იულონ დომინიკანელის ნაშრომში „ მოგზაურობა კავკასიაში “ .
ლაიოშ ტარდი წერს, რომ პირველი წერილობითი ცნობები საქართველოს შესახებ ეკუთვნის უნგრეთიდან თურქეთში ტყვედ გატაცებულ ტრანსილვანიელ პირს, ვინმე დეაკს, რომლის ჩანაწერები პირველად გამოქვეყნდა 1461 წელს ლათინურ ენაზე და მას შემდეგ კიდევ რამდენჯერმე გამოიცა. წიგნში საინტერესოდაა აღწერილი თურქი ხალხის ცხოვრება, მისი ზნე-ჩვეულებები, ეთნოგრაფიული მასალა. აგრეთვე ვრცლად არის მოცემული ცნობები ქართველების შესახებ. კერძოდ, დეაკი აღნიშნავს, რომ ქართველები ბრძენი ხალხია, რომ სარწმუნოების მიხედვით მსოფლიოს ხალხები გარკვეულ რიგს შეადგენენ და ქართველებს მერვე ადგილი უკავიათ, რომ ქართველებს უფლება აქვთ იერუსალიმში გაშლილი დროშით და მაღლა აწეული სამხედრო ემბლემებით შევიდნენო.
უნგრელი მკვლევრის, ლაიოშ ტარდის ამ ცნობას ჩვენ ეჭვის ქვეშ ვაყენებთ და არ ვიზიარებთ მის ამ მოსაზრებას. ჩატარებული ანალიზის შედეგად მივედით იმ დასკვნამდე, რომ პირველი წერილობითი ცნობები საქართველოს შესახებ ეკუთვნის არა დეაკს, არამედ უნგრელ ბერს