სონატები
მარკიზ დე ბრადომინის მემუარები
„როცა თემა მარადიულია, ბოლომდე არასოდეს ამოიწურება, რამდენიც უნდა დამუშავდეს. მარადიული თემა არის ის „სასინჯი ქვა“, რითიც „ისინჯება“ ყოველი მწერლის ნიჭი და უნარი“... – წერდა გამორჩეული ესპანელი მწერალი, პოეტი და დრამატურგი რამონ დელ ვალიე-ინკლანი ი მონტენეგრო, ვისთვისაც ეს „სასინჯი ქვა“ გახდა ესპანური ლეგენდის უკვდავი პერსონაჟი დონ ხუან ტენორიო, ლიტერატურულ სამყაროში სახელგანთქმული დონ ჟუანი. ამ მარადიულ პერსონაჟზე შექმნილ ასზე მეტ ნაწარმოებს შორის გამოირჩევა ვალიე-ინკლანის ფორმის, შინაარსის, ინტერპრეტაციის თვალსაზრისით სრულიად განსხვავებული რომანი „სონატები“, „მარკიზ დე ბრადომინის მემუარები“. ამ მეტად ორიგინალურმა ნაწარმოებმა უმალ მიიქცია ყურადღება, მაგრამ ამავე დროს დიდი თავსატეხი გაუჩინა ლიტერატურათმცოდნეებსა და კრიტიკოსებს, რადგან ვერა და ვერ გადაწყვიტეს რომელი სკოლისა თუ მიმდინარეობისთვის მიეკუთვნებინათ, თუმცა ბოლოს მაინც აღიარეს, რომ ეს იყო იშვიათი ნიმუში მოდერნიზმისა, მით უფრო ესპანური მოდერნიზმისა, რომელიც დაიბადა სწორედ ამ წიგნის პერსონაჟის სამშობლოში, ესპანეთში, უკვე კარგად ცნობილი ლეგენდის პერსონაჟი დონ ხუან ტენორიოს, იგივე დონ ჟუანის სასიყვარულო თავგადასავლების მაძიებლის თემა. ლიტერატურის ისტორიაში პირველი ლიტერატურული დამუშავება ეკუთვნის ბაროკოს ეპოქის ესპანელ მოღვაწეს ტირსო დე მოლინას, რომლის დრამის „სევილიელი მაცდური და ქვის სტუმარი“ (1616) შემდეგ დონ ჟუანის სახელი მალე გასცდა თავისი სამშობლოს საზღვრებს, მალევე გახდა მრავალი მწერლის შთაგონების უშრეტი წყარო, იმთავითვე აღიარეს ზოგად სახედ და სახელად და ლიტერატურის ისტორიაში დაიმკვიდრა მარადიული, უკვდავი პერსონაჟის ადგილი. დღემდე ცნობილია ასზე მეტი სხვადასხვა ჟანრის, ფორმის, ინტერპრეტაციის, ფილოსოფიური, ფსიქოლოგიური, რომანტიკული, ლირიკული, ტრაგიკული, ზოგჯერ სატირული თუ კომიკურიც, რომანი, პიესა, პოემა, მოთხრობა, ლიბრეტო; ასე შეიქმნა ხშირად ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული სახეების უმდიდრესი გალერეა – დონ ჟუანი მაცდური, ქალების გულთამპყრობელი, თავქარიანი, მიმნდობიც და ზოგჯერ გულუბრყვილოც, ხანაც მორჩილი, ქალის ხელში თოჯინად გადაქცეული, საძულველიც და საყვარელიც, ესთეტიც, სილამაზის ტრფიალი, ენამჭევრი, გმირიც და ანტიგმირიც, თავისი წინაპრის სრული ანტიპოდი. ამ საქვეყნოდ ცნობილი პერსონაჟის მრავალსახეობას გვაცნობენ მოლიერი, მერიმე, ა. დიუმა, ბაირონი, პუშკინი, ჰოფმანი, ფრიში, კ. გოლდონი, დელა პონტეს ლიბრეტო მოცარტის ოპერისთვის, დელაკრუას ფერწერული ტილო „დონ ჟუანის ბარკასი“ და სხვ. ესპანეთში დიდი პოპულარობით სარგებლობს ესპანელი მწერლების ხოსე სორილია ი მორალის, ანტონიო დე სამორას, მიგელ დე უნამუნოს პროზაული თუ დრამატურგიული ნაწარმოებები. და ბოლოს ვალიე-ინკლანის სრულიად განსხვავებული ფორმის, შინაარსის, ინტერპრეტაციის პროზაული ოთხნაწილიანი ნაწარმოები, ასე ვთქვათ, რომანი „სონატები“. ქვესათაურია „მარკიზ დე ბრადომინის მემუარები“ (1901-05 წწ.), რომელშიც კვლავ გაცოცხლდა საუკუნეებგამოვლილი პერსონაჟი უკვე მარკიზ დე ბრადომინის სახითა და სახელით; ეს არის განსხვავებული სტილის, მხატვრული ხერხების თვალსაზრისით მეტად საყურადღებო პროზა, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს პროზაული სიმფონია, ან სიმფონია პროზად, რომელშიც ავტორმა ოსტატურად გამოიყენა მუსიკალური ტრანსპოზიცია სიტყვიერების ხელოვნების სფეროში, როცა მუსიკისა და ბუნების ციკლების საოცარი შერწყმა იღებს სიმბოლურ მნიშვნელობას – „გაზაფხულის სონატას“ შეესატყვისება სკერცო, „ზაფხულის სონატას“ – ანდანტე, „შემოდგომის სონატას“ – ალეგრო, „ზამთრის სონატას“ – ალეგრო ფურიოზო, რაც, თავის მხრივ, კიდევ შეესატყვისება ადამიანის ცხოვრების ეტაპებს სიყმაწვილიდან სიბერემდე და ბოლოს იქმნება ოთხნაწილიანი პროზაული სიმფონიის შთაბეჭდილება. სწორედ ამ ეტაპებს გაივლის მთავარი პერსონაჟი მარკიზი დე ბრადომინი, იგივე დონ ჟუანი და უკვე დაღლილი და გაჭაღარავებული მოხუცი, ცხოვრების მიწურულს იწყებს წერას თავგადასავლებით მდიდარი თავისი ცხოვრების, მოგზაურობების, სიყვარულის, იმედგაცრუების, ახდენილი და აუხდენელი ოცნებების, დაცემისა და აღმაფრენის შთამბეჭდავ, მეტად ფერადოვან მოგონებებს. მაგრამ საყურადღებოა, რომ მწერალმა თავის პერსონაჟს შესძინა თავისი, საკუთარი პიროვნების ბევრი ნიშან-თვისება, – დონკიხოტესეული მეოცნებისა, ვისთვისაც კანონები, დოგმები თუ ეთიკურ-რელიგიური აკრძალვები სრულიად უგულვებელყოფილია, რამეთუ კარგად იცის საკუთარი მორალური კანონები; უფრო ინდივიდუალურია, უფრო ინტელექტუალური, ანალიტიკოსი, სასტიკიც და მიმტევებელიც, არ ცხოვრობს მხოლოდ იმპულსურად. თავად ავტორი ასეთ პორტრეტს ხატავს – „ეს გახლდათ საოცარი დონ ჟუანი, ალბათ ყველაზე საოცარი ყველა სხვა დონ ჟუანებისგან განსხვავებული – ულამაზო, სანტიმენტალური და კათოლიკე“, და მიგვანიშნებს სიტყვაზე „ცატოლიცო“, – გულისხმობს საკუთარ თავსაც და პერსონაჟსაც – არცერთს არ აშინებს ცოდვის ჩადენის გამო სასჯელი, ამდენად სრულიად თავისუფლები არიან თავიანთ ქმედებებში, ორივესთვის უპირველესია ის, რომ უხალისო, ერთფეროვანი, უმიზნო ცხოვრება გადააქციონ სილამაზის, ხელოვნების საუფლოდ, რამეთუ ცხოვრება წარმავალია, სიცოცხლე – დღემოკლე, სილამაზე კი უკვდავი და მარადიული. ამიტომ ავტორიც და პერსონაჟიც ლაღად მოგზაურობენ დროსა და სივრცეში აბსოლუტის ძიების არცთუ იოლად სავალ გზაზე, თუნდაც ამ გზაზე განიცადონ მარცხიც, ღალატიც, უღირსობაც, სიკვდილის სიმწარეც, იმედგაცრუებაც, ოღონდ იგრძნონ ცხოვრების სისავსე, არსებობის აზრი და მიზანი.
ვალიე-ინკლანს კარგად ჰქონდა გააზრებული, რომ
ჩუქება
