წინათქმა
ამას წინათ დამესიზმრა:
ნიკალა შემხვდა, დამეჯაჯგურა, ხელს არა და არ მიშვებს... რა უნდა ნეტავ?
ვეხვეწები:
– ე, ბიჭო, ხომ ხედავ, დავბერდი, მეოთხმოცე წელში გადავდექი, გამიშვი, გამათავისუფლე! არ გეყოფა ნახევარი საუკუნე და მეტიც, რომ შენი „მონა“ ვიყავი?
არ მისმენს, ვაჰ, ეს რა მოძალადე ყოფილა, არ ვიცოდი!
გამომეღვიძა და ეს ვიფიქრე: „ნიკალა მარტო მე კი ვერ შევაფასე და წესიერადაც ვერ გავიცანი!“...
ეს – ხუმრობით.
ალბათ მეპატიება: ნათქვამია, მიჩვეულს ნუ გადააჩვევო – მხოლოდ სალაღობო რომანი მაქვს დაწერილი ათზე მეტი და რამდენიმე ასეული მოთხრობაც.… ვერ მოვითმინე და ქვევითაც შეგხვდებათ რამდენიმე, თითქოსდა ამ წიგნისთვის შეუფერებელი, ამგვარი გვერდი.
ძვირფასო მკითხველო!
მინდა, წინასწარ რამდენიმე სიტყვა მოგახსენო ამ წიგნის შესახებ.
1988 წლის თებერვალში, უკვე ნახევარსაუკუნოვან ასაკს კარგა გადაცილებულს, მოულოდნელად გულმა მიმტყუნა – მიოკარდიუმის ინფარქტი მეწვია... გადავრჩი. საჩქაროდ თავი მოვუყარე ორი ათეული წლის განმავლობაში დროდადრო ნაწერს ნიკო ფიროსმანაშვილის შესახებ; ნაირგვარი სახის მასალა დავალაგე, შეძლებისდაგვარად გავაშალაშინე და გამომცემლობა „ნაკადულს“ გადავეცი. 1990 წელს გამოვიდა კიდეც ჩემი წიგნი „ჩვენი ნიკალა“. წიგნის ჟანრი არ განმისაზღვრავს; მასში გაერთიანებული იყო მოთხრობები, ჩანახატები, ნარკვევები, კრიტიკული ექსკურსები, ხელოვნებათმცოდნეობითი განსჯა... ვცდილობდი, სხვადასხვა ხასიათის ნაწილებს შორის ყოფილიყო შინაგანი გადაძახილი, ემოციურ-ლოგიკური კავშირი, ამასთანავე, რასაკვირველია, ძირითად დამაკავშირებელ ძალას წარმოადგენდა თვით ნიკო ფიროსმანაშვილის პიროვნება და მისი ნაღვაწი.
მას შემდეგ კარგა დრომ განვლო და ნელ-ნელა ნიკოს ამოუწურავი თემის სხვადასხვა მხარისადმი მიძღვნილი უამრავი ნამუშევარი დამიგროვდა; მათი ნაწილი ჟურნალ-გაზეთებში გამოქვეყნდა, ორჯერ გამოიცა წიგნადაც. ამჯერად განვიზრახე ძველი და საკმაოდ დიდი გამოუქვეყნებელი ახალი მასალის ერთად თავმოყრა, ძველის ნაწილობრივ გადამუშავება და ყველაფრის ერთ წიგნად გამოცემა. დიდხანს ვარჩევდი კომპოზიციური წყობა-აგებულების, სათაურის, ჟანრობრივი განსაზღვრის ვარიანტებს; ბოლოს, გადავწყვიტე, დამებეჭდა სახელწოდებით: „ფიროსმანი“.
ბევრს გაუკვირდება ამ ნაშრომის რომანად მონათვლა. მე კი ამგვარი ნაბიჯი ორი გარემოების გათვალისწინებით მივიღე: ჯერ ერთი, XX საუკუნეში რომანი ბევრი ფრიად ექსპერიმენტული ნამუშევრისთვის დაურქმევიათ, რომლებშიც სავსებით უარყოფილია ტრადიციული რომანის პოეტიკა, უგულებელყოფილია სიუჟეტი, ჩვეული გამოსახვის ხერხები, გრამატიკაც კი და
ა. შ.; მეორეც, მყავს უშუალო წინამორბედი: ცნობილმა ფრანგმა მწერალმა ლუი არაგონმა (რომელმაც, სხვათა შორის, ბრწყინვალე წერილი მიუძღვნა ნიკოს – „უცნობი საქართველოდან“; იგი ნიკოს გენიოსად აღიარებს, ადარებს ჯოტოს) 1972 წელს გამოაქვეყნა წიგნი – „ანრი მატისი, რომანი“, რომელშიც თავი მოუყარა ყველაფერს, რაც კი ამ გამოჩენილი მხატვრის შესახებ დაუწერია, დაწყებული მოგონებებით და დამთავრებული მხატვრის შემოქმედების შესახებ მსჯელობით. ასევე, ჩემი წიგნი ერთი პიროვნების, ნიკო ფიროსმანაშვილისადმია მიძღვნილი, მისი პიროვნების და შემოქმედების წარმოჩენას ემსახურება და რომანის დანიშნულებაც, ჩემი შეხედულებით, სწორედ ეს არის...
ერთი პირობა, ვაპირებდი, ნიკო ფიროსმანაშვილის ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე, ასე ვთქვათ, ტრადიციული რომანის დაწერას, გეგმაც კი შევადგინე, მაგრამ, საკმაო ფიქრის შემდეგ, უარი ვთქვი ამგვარ განზრახვაზე – ვიგრძენი, მოგონილი, ხელოვნური ნიკო ფიროსმანაშვილი გამოვიდოდა... ნიკოს ცხოვრების შესახებ საკმაოდ მწირი დოკუმენტური მასალა არსებობს და იძულებული ვიქნებოდი, უამრავი რამ შემეთხზა, რაც მხატვრის საოცრად უშუალო და მართალ პიროვნებას და მის გულწრფელ ხელოვნებას, ჩემი შეხედულებით, ნაკლებად შეეფერება (ამ გზით მხატვრის პიროვნების დამაჯერებელი სახის შექმნა მეტად ძნელ ამოცანად მესახება; რამდენადაც ვიცი, დემნა შენგელაია და ლადო ავალიანი წერდნენ ფიროსმანაშვილისადმი მიძღვნილ რომანებს; საინტერესო იქნებოდა მათი გამოქვეყნება, თუნდაც ავტორებს ვერ მოესწროთ მათი დასრულება, ასევე, – ნოდარ წულეისკირისა და თენგიზ აბულაძის ნიკო ფიროსმანაშვილისადმი მიძღვნილი სცენარისა განუხორციელებელი კინოფილმისთვის).
წიგნში მცირედ ვეხები ისეთ საკითხებს, როგორიცაა: ნიკოს ბიოგრაფია, მისი სურათების ატრიბუცია და ასე შემდეგ, რაც ხელოვნების ისტორიკოსთა საქმეა; მე, ძირითადად, მაინტერესებდა, შეძლებისდაგვარად გადმომეცა ნიკოს პიროვნული ხასიათისა და შემოქმედების ჩემეული გაგება, მისი ხელოვნების საწყისები, რაობა, მნიშვნელობა... ამასთანავე, მშრალ, აკადემიურ მიდგომას ვარჩიე უშუალო, ემოციური გადმოცემა, ამიტომ ამ მხრივაც გამართლებული მომეჩვენა, წიგნისთვის „რომანი“ მეწოდებინა.
რამდენად წარმატებით გავართვი თავი დასახულ ამოცანას, ამის განსჯა მკითხველისთვის მიმინდვია.
2015 წლის 19 სექტემბერი
ჩუქება
