შესავალი
როცა გამომცემლობა „დიოგენეს“ შემოთავაზებას დავთანხმდი და ამ წიგნის შედგენა ვითავე, კარგად მესმოდა, რომ ეს არის საქმე, რომლის შედეგიც სრულად ვერავის დააკმაყოფილებს, ვერც მკითხველს, ვერც ავტორებს, ვერც დამკვეთს და, ასე განსაჯეთ, ვერც შემდგენელს. დარწმუნებული ვარ, გაივლის დრო და ბევრ რამეს თვითონაც სხვაგვარად შევხედავ.
ვერ წარმომიდგენია თუნდაც ერთი მკითხველი, ვინც ამ წიგნს წაიკითხავს და არაფერს მოისაკლისებს, ან არაფერი ეზედმეტება. მესმის, რომ ავტორების უმეტესობაც სულ სხვაგვარად ისურვებდა საკუთარი ნამუშევრების წარმოჩენას, სხვა ლექსებით, სხვა თანმიმდევრობით, სხვა ოდენობით. ვფიქრობ, განსაკუთრებით კრიტიკული იქნებიან გარდაცვლილი ავტორების არალიტერატორი შთამომავლები, რომლებიც სრულიად განსხვავებული კრიტერიუმებით აფასებენ თავიანთი წინაპრების შემოქმედებას. რაც მთავარია, არის მრავალი ცოცხალი თუ გარდაცვლილი პოეტი, ვისი ლექსებიც წიგნს მიღმა დარჩა, თუმცა ვეჭვობ, რომ აქ წარმოდგენილი ავტორები, რომელთაც გამოქვეყნებული ლექსების ოდენობა ეცოტავებათ, უფრო გამინაწყენდებიან, ვიდრე ისინი, ვისი ნაწერებიც საერთოდ ვერ მოხვდა წიგნში.
მიუხედავად ანთოლოგიისათვის დამახასიათებელი სტრუქტურისა, ეს მაინც არ არის ანთოლოგია, და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მისი შედგენა ერთი ადამიანის სუბიექტურ გემოვნებასა და ხედვას ეფუძნება. პირიქით, საავტორო ანთოლოგიების პრაქტიკა საკმაოდაა გავრცელებული თანამედროვე მსოფლიოში. ვერც სუბიექტურობა ჩაითვლება ცოდვად: პოეზიასთან მიმართებაში სწორედ აბსოლუტური ობიექტურობა იქნებოდა უგუნურობა. ეს არ არის ანთოლოგია იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ მასში თითოეული ავტორისთვის გამოყოფილი სივრცე (თუნდაც ყველაზე უხვად წარმოდგენილი ავტორების შემთხვევაში) მეტისმეტად მცირეა მათი შესაძლებლობების წარმოსაჩენად. საქმე ისაა, რომ გამომცემელთან იმთავითვე შევთანხმდით ფორმატზე: წიგნი არ უნდა ყოფილიყო მეტისმეტად სქელტანიანი, არ უნდა დამსგავსებოდა სამშენებლო ბლოკს, რომლის ხელში დაჭერა და, იმავდროულად, პოეზიის აღქმისათვის აუცილებელი ინტიმის შენარჩუნება შეუძლებელია. ამდენად, მე ორიენტირებული ვიყავი ლექსებზე და არა ავტორებზე, რადგან მიზნად დავისახე შეძლებისდაგვარად მომენიშნა და წარმომეჩინა XX საუკუნის ქართული ლექსის გზა, მისი განვითარების რიტმი, მის მიერ ათვისებული პერიმეტრი.
ეს არც შედევრების წიგნია. შეუძლებელია, პოეტური მრავალფეროვნებით ყველაზე მდიდარი საუკუნე მხოლოდ სიმაღლეებით წარმოაჩინო. როგორღაც უნდა მეჩვენებინა არამარტო მიღწევები და გარღვევები, არამედ შედარებითი ჩავარდნებიც, შეყოვნებებიც. რადგან პოეზია ერთ ადგილს დიდხანს არასდროს ტკეპნის: ენერგიულად თუ ზანტად, მაგრამ ყოველთვის ვითარდება, და თუ მისი დინება დროდადრო ნელდება, მხოლოდ იმიტომ, რომ კალაპოტი გაიფართოვოს.
პირველი და შედარებით მსუბუქი თავსატეხი მიჯნების განსაზღვრა იყო: საიდან დამეწყო და სად დამესრულებინა XX საუკუნის ქართული პოეზიის ათვლა. ბოლოს და ბოლოს, მეტისმეტად პირობითია ეს ქრონოლოგიური, კალენდარული საზღვრები, განსაკუთრებით - პოეზიასთან მიმართებაში. ვფიქრობ, გონივრული გადაწყვეტილება იყო, უარი მეთქვა წიგნში იმ პოეტების ლექსების შეტანაზე, რომლებიც XX საუკუნის დასაწყისში, მართალია, ჯერ კიდევ თხზავდნენ, მაგრამ მათი შემოქმედება მაინც XIX საუკუნის ქართული პოეზიის განუყოფელი ნაწილია. არადა ასეთ პოეტებს შორის, სხვას რომ თავი დავანებოთ, ვაჟაც იყო, აკაკიც, ილიაც. ასევე წიგნს მიღმა დარჩა არაერთი საინტერესო თანამედროვე პოეტი, ვისი გზაც გასული საუკუნის 90-ან წლებში დაიწყო, მაგრამ მათი ნიჭისა და ინდივიდუალიზმის საბოლოო ფორმირება მაინც XXI საუკუნეს უკავშირდება.
გამიჭირდება დავასახელო ერთი კონკრეტული კრიტერიუმი, რომლითაც ვხელმძღვანელობდი წიგნის შედგენისას, რადგან სხვადასხვა პერიოდთან მიმართებაში ეს კრიტერიუმები იცვლებოდა. შეუძლებელია ერთი საზომით შეაფასო, ვთქვათ, 20-ანი, 50-ანი და 90-ანი წლების პოეზია. მეტიც, ეს კრიტერიუმები იცვლებოდა ცალკეულ ავტორებთან მიმართებაშიც, რადგან არიან პოეტები, ვისაც ზოგადი, საყოველთაო საზომით აფასებ, მაგრამ არიან ისეთებიც, რომლებიც თავად გთავაზობენ მათი შემოქმედების შეფასების უნიკალურ, ინდივიდუალურ კრიტერიუმებს.
მინდა მკითხველი დავარწმუნო, რომ წიგნის შედგენისას განმსაზღვრელი ნამდვილად არ იყო ჩემი პირადი დამოკიდებულება ამა თუ იმ ავტორისადმი, არ ვხელმძღვანელობდი მხოლოდ საკუთარი მოწონება-არმოწონების პრინციპით. აქ არის არაერთი ავტორი თუ ცალკეული ლექსი, რომელიც, როგორც მკითხველს, დიახაც რომ არ მომწონს, მაგრამ ვხედავ მათ ადგილს იმ მთლიანობაში, რასაც XX საუკუნის ქართული პოეზია ქვია. სწორედ ასეთ პოეტებზე გადის ჩემი ობიექტურობის ზღვარი, ზღვარი, რომლის მიღმაც რჩებიან ავტორები, რომელთა ნაწერებისადმიც, უბრალოდ, ყრუ ვარ… მათ შორის ალბათ არიან ისეთებიც, ვისი ნიჭიც არაფრით ჩამოუვარდება და იქნებ აღემატება კიდეც წიგნში შესული არაერთი პოეტის შესაძლებლობებს, მაგრამ მე მათი ხმა არ მესმის (ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით) და არ იქნებოდა სწორი, ავყოლოდი ნებისმიერი სახის კონიუნქტურას, იქნებოდა ეს საბჭოთა, პოსტ-საბჭოთა თუ სხვა, და ასეთი ავტორები ბრმად შემეტანა წიგნში.
არც ის უნდა იყოს გასაკვირი, თუ აქ შეხვდებით ზოგიერთ ავტორს, ვის გარეშეც წიგნი ბევრს არაფერს დაკარგავდა. როცა საქმე ერთი საუკუნის მანძილზე შექმნილ პოეზიას ეხება, სრული ობიექტურობა და მიზეზ-შედეგობრივი წესრიგის მიღწევა წარმოუდგენელია. დღეს რომ ამ კრებულზე მუშაობას ვიწყებდე, დარწმუნებული ვარ,
ჩუქება
