სიტყვა მიხეილ ხერგიანზე
მიხეილ ხერგიანი იმ გამორჩეულ პიროვნებათა რიცხვს განეკუთვნება, სამშობლოს სახელს არა მარტო აქტიური ცხოვრებით, არამედ თავიანთი ტრაგიკული სიკვდილითაც რომ განადიდებენ. ცივილიზებულმა მსოფლიომ, რომელიც პატარა ერების მიმართ არასოდეს გამოირჩეოდა ყურადღებითა და გულისხმიერებით, ადვილი შესაძლებელია, საერთოდ მიხეილ ხერგიანის დაღუპვის დღეს გაიგო პირველად საქართველოს სახელი, ანუ მიახლოებით მაინც წარმოიდგინა საბჭოთა იმპერიის ჯურღმულებში ადგილ-სამყოფელი იმ ხალხისა, რომელმაც კიდევ ერთი დიდებული მთამსვლელი მოუვლინა სპორტულ სამყაროს, ხოლო ჩვენისთანა ჩვეულებრივ ადამიანებს ერთხელ კიდევ განუმტკიცა საკუთარი შესაძლებლობების რწმენა. რაც მთავარია, მიხეილ ხერგიანს, იმპერიის ზედამხედველთა ზურგს უკან, თუნდაც ფიქრებსა და წარმოდგენებში, უპირველეს ყოვლისა, თავისი ბედკრული სამშობლოს არარსებული, სიზმარში შეკოწიწებული დროშა აჰქონდა მარადისობის მწვერვალზე. თავად კი მოწყდა კლდეს, მაგრამ სამშობლო, რომელიც ალბათ ჯერ კიდევ დიდხანს ეკიდება უიღბლობისა და უსამართლობის ციცაბო კლდეზე, ერთი ნაბიჯით მაინც გაარიდა არარაობის მარად პირღია უფსკრულს... ასეთი პიროვნების დაღუპვა, მიუხედავად დიდი ტკივილისა, უიმედობისა და უმწეობის შეგრძნებას კი არ გვიჩენს, არამედ იმედითა და სიამაყით გვავსებს და მეც სიამაყითა და იმედით მინდა დავამთავრო ეს პატარა სიტყვა: ვიდრე სვანეთის ჭაღარა მწვერვალები ფეხზე დგანან, საქართველო არ დაიღუპება. სვანეთი ის ზღაპრული ბროლის კოშკია, სადაც მარად წაუბილწავი ქართული ზნეობისა და მარად უტეხი ქართული სულის მჭედელი ხალხი ცხოვრობს.
ოთარ ჭილაძე
მე დავიბადე მესტიის რაიონში, გლეხის ოჯახში. ჩვენი ოჯახის უფროსი იყო ბაბუა ანტონი. განთქმული მონადირე ჩვენს რაიონში და მთამსვლელების პრავადნიკი. ოჯახის წევრები ვიყავით 15 სული. შვიდი წლის რომ გავხდი, გარდამეცვალა დედა, უფროსი და, ბიძა. სუყველა სამ თვეში. მე და ჩემი და ევა სკოლიდან გაგვრიცხეს. ჩვენს ოჯახში ტიფის ავადმყოფობა იყო და იმიტომ. ბაბუამ და მამამ მიიღეს გადაწყვეტილება, რომ ამდენი ობოლის ერთად გაზრდა ძნელი იქნებოდა. ბიძაშვილები უმამოდ დარჩნენ, ჩვენ უდედოდ, ოთხნი ისინი იყვნენ და ოთხნი ჩვენ. მამაჩემს შეხვდა ლაღამის სახლი. დამთავრებული არ იყო, 3 თვე ბიძა მაქსიმესთან1 ვიყავით, მერე გადავედით ჩვენს სახლში, მაგრამ სახლი დამთავრებული არ იყო. გვეხმარებოდნენ ბებია და დეიდები.
ერთხელ ბებიამ უთხრა ჩემს დას ევას, რომ მოეხარშა ლობიო ვახშმისთვინ. ევა ისეთი პატარა იყო, რომ რამდენიც ვიყავით, იმდენი ჯამი გამოზომა და ჩაყარა ქვაბში. რომ მოიხარშა ქვაბები სულ ყველაფერი გაავსო.
ოჯახის საქმეებს მე და ევა ვასრულებდით. ირა და თინა პატარები იყვნენ. 11-12 წლის ვიყავი, პირველად ლაღნუარილის საზაფხულო სახლში რომ დავრჩი.
ბავშვობიდან მიყვარდა ჭიდაობა, თხილამურები და სხვა სპორტი. მაგრამ ყველაზე ვაჟკაცური მაინც მეგონა და მგონია მთამსვლელობა. მამაჩემი და ბიძაჩემები რომ მოყვებოდნენ მათ ასვლებს. მაგალითად, უშბაზე 1937 წელს პირველი მიდიოდა გაბრიელი, იმას მიყვებოდა ბესარიონ, მერე მაქსიმე, ბექნუ2, ჭიჭიკა3. გაბრიელი ჩავარდა ნაპრალში, მამაც ჩაიყოლა. სამი ვაჟკაცი მაგრა დადგნენ და თოკი გაწყდა. ორი ძმა ჩავარდა, 3 ზევით დარჩა. თოვლიც დაეყარათ ზევიდან. კვნესის დროს გაიგეს, რომ ორივე ცოცხლები იყვნენ. დაელაპარაკნენ ერთმანეთს, გაბრიელს უთქვამს, ჩვენ, საწყლებოვო, აქაც არ ვშორდებით ერთმანეთსო. მაქსიმე და ბექნუ აპირებდნენ ჩახტომას ნაპრალში. ჩვენ აწი სიცოცხლე არ გვინდაო. ასეთი ძმები დავკარგეთო. ამ დროს მოესმათ ქვევიდან ხმა, ცოცხლები ვართო და ამოიყვანეს. მაინც არ დაიხიეს უკან, წავიდნენ წინ უშბაზე დიდი წვალებით. საჭურველიც არ ჰქონდათ, მაგრამ 5 ვაჟკაცმა კლასიკური გზით ახალი კედელი გაიარეს. მე მარტო ალპინიზმი მაინტერესებდა, რაც მამაჩემს არ მოსწონდა. მე განსაკუთრებით ყურადღებით ვისმენდი მათ საუბარს, რომ ალპინიადა ტარდებოდა ბანგურიანიზე.
მე ვინ წამიყვანდა. ვერც გავბედე, რომ მეთქვა მამაჩემისთვის, მაგრამ მაინც მოვახერხე. მესტიიდან რომ გაუდგნენ, მეც გავყევი უკან. მამაჩემმა გაიგო გვიან. ჩემი დაბრუნება მარტო არ შეიძლებოდა და წამიყვანა მწვერვალზე. ქედზე მივყვებოდი მამას. ფეხებმა დამიწყო კანკალი, ისეთი აბრივები იყო ორივე მხარეზე, არ მეგონა, თუ ცოცხალი დავბრუნდებოდი. მამა რომ მობრუნდებოდა, ავდგებოდი ფეხზე, ვითომც ფეხსაცმელებს ვისწორებდი, მაგრამ მამა უფრო ეშმაკი აღმოჩნდა, ყველაფერი შეუტყვია, მეტი მასაც არაფერი არ უნდოდა.
ჩამოსვლის მერე მივიღე მთამსვლელის ნიშანი. რომ მეშინოდა, ის დამავიწყდა. დავიწყე ვაჟკაცობა. მამამ რომ შემატყო, რო ნიშანი მივიღე და დავიწყე ტრიპაჩობა, მითხრა, შენს ადგილზე მაგასაც არ გავიკეთებდიო, ისეთი მშიშარა ხარ და ტრიპაჩიო. ეხლა კიდევ გამოგცდიო. ამიყვანა კოშკზე. კარნიზების ირგვლივ შამოუარეო, თვითონ ვითომც გზაზე დადის, ისე შემოუარა. მე გავიხედე იქით-აქით და შიშისგან, დავჯექი. მამამ თავი გააქნია, შენ მთამსვლელად არ გამოდგები, 3-ჯერ შემოუარე, მაგრამ გამოცდა მაინც ვერ ჩავაბარე. მერე დავდიოდი მარტო მთაში, კლდეზე ორჯერ გამიჭირდა.
ერთხელ ნადირობის დროს