ბარათები სიყვარულზე
კოლხური კოშკიდან სიზმრისეული განწყობილებით წამოვედი – ბატონი კონსტანტინესაგან მომყვებოდა ირეალური სამყაროს ხილვები – არამიწიერი‚ ბუნდოვანი‚ თითქოს ოდესღაც უკვე ნანახი და განცდილი.
პროზის ოსტატს არაერთხელ შევხვედრივარ მისი ქალიშვილის (ჩემი მამიდაშვილის), ნათელა გამსახურდიას, ოჯახში. თვეში ერთხელ მაინც‚ თუ მეტჯერ არა‚ მთელი „კოლხური კოშკი“ გრიბოედოვის ქუჩისკენ დაიძვროდა‚ მათ მწერლის ახლონათესაობაც შემოუერთდებოდა და იყო მხიარულება‚ სიტყვის გაცვლა-გამოცვლა. მეც ხშირად ვყოფილვარ მონაწილე ამ სასიამოვნო პურობისა‚ ხოლო როცა კოლხური კოშკის ეზოში ლეღვი იწყებდა მწიფობას‚ იქაურობის ხშირი სტუმარიც გახლდით.
მაგრამ იმ საღამოს‚ როცა ახალგაზრდული გაზეთის დავალებით‚ ბატონ კონსტანტინეს‚ თავის 80 წლის იუბილესთან დაკავშირებით ვეწვიე (მაშინ უკვე აღარ იყვნენ ცოცხლები მწერლის მეუღლე – მირანდა ფალავანდიშვილი და ქალიშვილი – თამარი)‚ თითქოს პირველად მნახაო‚ ისე გაიოცა ჩემი მსგავსება ვაშაძეებთან. ახალი ნაავადმყოფარი იყო და კითხვებს გაბნეული „ჰოს“ ან „არას“ პასუხობდა‚ თითქოს ერთი სული ჰქონდა ეს სავალდებულო საქმე რაც შეიძლება მალე მოეცილებინა და მისთვის საინტერესო თემაზე გადასულიყო – იმ საღამოს ბატონი კონსტანტინე წარსულში გადასახლებულიყო და აწმყო აღარ აინტერესებდა. მხოლოდ ერთ ჩემს პათეტიკურ კითხვაზე – განსწავლულობის წლებში უცხოეთში მყოფს ესმოდა თუ არა სამშობლოს ძახილი‚ თითქოს სიზმრიდან გამომეხმაურაო‚ ხმადაბლა გამანდო: „დედაზე და პენელოპეზე მეტად არავის ვყვარებივარ“. ვერაფერი გავიგე‚ მაგრამ კითხვის შებრუნება ვერ შევბედე. და აი‚ თავად ნაწყვეტ-ნაწყვეტ‚ პაუზებით მეკითხებოდა: მახსოვდა თუ არა ჩემი ღვთისნიერი ბაბუა‚ მამა და ბიძა‚ დგას თუ არა ისევ ჩვენს ეზოში დიდი მაგნოლია‚ ან საშევარდნო კლდის ძირში შეფარებულ ჩვენს პატარა ტყეში გაზაფხულობით ისევ ჰყვავიან თუ არა იები და ყოჩივარდები.
მწერალი ჰგავდა ტრაგედიის გმირს‚ რომელსაც ყველაზე ძვირფასი სადღაც‚ მიღმა სამყაროში დარჩენია და სულშეძრული ამაოდ ეძებს გარდასულ დღეებს.
გვიან წამოვედი იქიდან‚ შეძრული „სპექტაკლის“ სიდიადით („სამწუხაროდ ჩემში ძლიერია ჰამლეტური ელემენტი“ – ამოვიკითხე მოგვიანებით რებეკა ვაშაძისადმი მიწერილ ერთ-ერთ ბარათში). მაგრამ იმ საღამოს ფიქრისა და ანალიზის დრო აღარ მქონდა. დილით გაზეთი ჩემს მასალას ელოდა. ვიცოდი‚ „ჰო“ და „არა“-თი იოლას ვერ გავიდოდი‚ მიუხედავად იმისა‚ რომ ეს ორი სიტყვა დიდ კლასიკოსს ეკუთვნოდა და მის იმდღევანდელ განწყობილებასაც მიესადაგებოდა. ვერც ის ერთადერთი „ვრცელი“ პასუხი იკმარებდა‚ რომელიც დედასა და პენელოპეს შეეხებოდა (რა კავშირი უნდა ჰქონოდა ჩემს კითხვასთან – პენელოპეს?). სხვა გზა არ მქონდა. გამოვიჩინე ჟურნალისტური თავხედობა‚ შუაღამისას გადმოვალაგე მწერლის ტომეულები და შევუდექი ჩემს კითხვებზე პასუხის ძიებას. „დიალოგი“ მოიწონა გაზეთმაც და რესპონდენტმაც.
ამ შეხვედრის შემდეგ ბატონმა კონსტანტინემ სამი წელი იცოცხლა, მაგრამ ის სიზმრისეული საღამო არ უხსენებია. მე კი, აბა, როგორ შევბედავდი, რაიმე მეკითხა ისეთი, რაც ლიტერატურული ცხოვრების ფარგლებს სცილდებოდა.
სამწუხაროდ, ამგვარი კითხვა არც ჩემი ახლობლებისთვის დამისვამს, – მათთვის, ვინც მოწმე იყო კონსტანტინე გამსახურდიას სიჭაბუკის წლებისა.
დიდხანს მახსოვდა იმ შთამბეჭდავი საღამოს განწყობილება, რომლის მიზეზს მაშინ მივაგენი‚ როცა რებეკა ვაშაძისადმი მიწერილ ბატონი კონსტანტინეს მანამდე უცნობ წერილებს გავეცანი (ამ ბარათების არსებობა არც კლასიკოსის ბიოგრაფებმა იცოდნენ). 1916 წელს ჟენევიდან გამოგზავნილი ბარათი ასე იწყებოდა: „ჩემო დაუვიწყარო რევა! მე ოდისეი ვარ ქვეყნად სამგზავროდ გასული‚ შენ მარად ერთგული პენელოპე – მე ღირსიც არ ვარ შენი სიყვარულისა“. აი‚ თურმე ვინ ყოფილა ის მეორე‚ ვისი „ძახილიც“ მოუხმობდა სამშობლოსაკენ და ვისი მივიწყებული სახებაც იმ საღამოს კვლავ ეწვია მწერალს.
ასე რომ, ის სევდიანი სტუმრობა იუბილარ მწერალთან გახდა ჩემთვის გასაღები გრძნობებისა, რომელიც ყველას, არცთუ უსაფუძვლოდ, დავიწყებულ-დასამარებული ეგონა. ავტობიოგრაფიულ რომანში – „ლანდებთან ლაციცი“ – პროზის ოსტატს ხომ ერთი სიტყვაც არ უთქვამს თავის დიდ სიყვარულსა და ქორწინებაზე. არადა რომანის გამოქვეყნებული მონაკვეთი სწორედ იმ ხანას ეხებოდა, როცა კონსტანტინე გამსახურდია რებეკა ვაშაძის სიყვარულით იყო შეპყრობილი.
ინტელექტუალურ მკითხველს კი კარგად მოეხსენება – როცა მთავარს დამალავ, ამას სხვა უზუსტობანიც მოჰყვება. და, ალბათ, სწორედ ეს გახდა „ლანდებთან ლაციცის“ ფიასკოს მიზეზი, რასაც პროზის ოსტატი უმალ მიხვდა და შეწყვიტა იმ რომანის წერა, რომელიც მის მწერლურ ღირსებას (და არა მხოლოდ მწერლურს...) თუ დააკლებდა რაიმეს, თორემ არას შესძენდა.
ამ ბარათებთანაც პროფესიამ „შემახვედრა“. „ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში“ (ჟურნალ „სკოლა და ცხოვრების“ დამატება) ბატონ კონსტანტინეზე – ისევე, როგორც სხვა ქართველ კლასიკოსებზე‚ საგანგებო ნომერს ამზადებდა. მისმა რედაქტორმა‚ ცნობილმა ფილოლოგმა თამაზ კვაჭანტირაძემ‚ იცოდა რა ჩემი ურთიერთობა გამსახურდიებთან‚ მთხოვა‚ იქნებ ნათელასაგან იმგვარი მასალა მომეპოვებინა‚ რაც მკითხველისთვის უცნობი და საინტერესო იქნებოდა. და აი‚ ჩემს ხელთ აღმოჩნდა ბატონი კონსტანტინეს ბარათები‚