გამსახურდიას ძიებაში
ყველაფერი 1992 წლის იანვარში დაიწყო, როდესაც ლონდონიდან Sunday Times-ის რედაქტორი მეთიუ კემპბელი ბაქოს ოფისში დამიკავშირდა და ზვიად გამსახურდიასთან ექსკლუზიური ინტერვიუს ასაღებად დასავლეთ საქართველოში, კერძოდ, ზუგდიდში წასვლა დამავალა. პრეზიდენტისთვის უნდა მეკითხა, თუ რას გრძნობდა ხელისუფლებიდან ჩამოგდების დროს.
– უნდა წახვიდე და ის კაცი მოძებნო... რა ჰქვია? – იკითხა სავარძელში მოკალათებულმა მეთიუმ ლონდონიდან.
– ვის? – კითხვა შევუბრუნე ოდნავ დაბნეულმა.
– ფაშისტი რომ ჰყავდათ... ახლახან რომ მოიშორეს, – ამიხსნა მან, – შენ არ თქვი, აზერბაიჯანში იყო ჩამოსულიო?! BBC-ზე გისმენდით.
წინა დღით მართლაც დამირეკეს BBC-ს ოფისიდან, იმ მითქმა-მოთქმის გადასამოწმებლად, რომელიც ზვიად გამსახურდიას ჩამოგდებას ეხებოდა. მოარული ხმების თანახმად, თბილისიდან გამოქცეული გამსახურდია ჩრდილოეთ აზერბაიჯანში გადმოსულიყო და თან წამოეღო სახელმწიფო ხაზინიდან გატაცებული მთელი საბარგული ოქრო. როგორც შემდეგ გაირკვა, ხმები, ოქროს გატაცებასთან დაკავშირებით, წმინდა წყლის დეზინფორმაცია იყო და ძირითადად კარგად მოფიქრებულ ტყუილებს ემყარებოდა. ერთი მხრივ, ამ დეზინფორმაციამ გაამძაფრა კიდეც მედიის შემოსევები თბილისზე, კერძოდ, იქ მიმდინარე პოლიტიკურ მოვლენებზე. მოკლედ, რამდენიმე სტრატეგიული სატელეფონო ზარის შემდეგ გავარკვიე, რომ გამსახურდიას მართლაც გადმოეკვეთა ააზერბაიჯანის საზღვარი, თუმცა ხუთი საათის შემდეგ გეზი სომხეთისკენ აეღო. მომლოდინე მსოფლიოს BBC-სთან სატელეფონო ინტერვიუს საშუალებით გავანდე სიახლე... ჯერჯერობით ეს იყო ყველაზე უტყუარი ინფორმაცია და მეც უმალ ვიქეცი სიახლეების კაცად. ალბათ სწორედ ეს გახლდათ უორჰოლისეული 15-წუთიანი მსოფლიო აღიარება, რომელსაც ყოველი ჩვენგანი ადრე თუ გვიან ეზიარება ხოლმე.
„ეს იყო თომას გოლცი ბაქოდან, ექსპერტი საქართველოს შესახებ“, – მოისმა ბრიტანული ხმა რადიოში.
ამის მეტი არაფერი ვიცოდი არც გამსახურდიაზე და არც საქართველოში მიმდინარე მოვლენებზე. არასოდეს შევხვედრივარ ამ კაცს და, საერთოდ, არც საქართველოში ვიყავი ნამყოფი. ჩემი ინფორმაციები პიროვნების შესახებ მწირი იყო და ამასაც მოსკოვის საინფორმაციო გადაცემებით ან BBC-ს საშუალებით ვიგებდი. ასევე უნდა ვაღიარო, რომ ვგრძნობდი ერთგვარ ვალდებულებას, როგორმე დამეფარა ჩემი უვიცობა, თუნდაც იმით, რომ გამართულად წარმომეთქვა გვარი „გამსახურდია“. თუმცა ამ უხერხულობის თავიდან აცილებაც შეიძლებოდა; შემეძლო მეთქვა – „როგორც იტყობინებიან, საქართველოს ლიდერი...“, ან „საქართველოს პრეზიდენტი“, „გაძევებული წინამძღოლი“ და ა. შ.
უკეთ რომ ვთქვათ, არც კი ვიცოდი, რას მივედ-მოვედებოდი, თუმცა კი მაინც ვახერხებდი საქმეში ჩახედული კაცის იმიჯი შემექმნა და თავი ექსპერტად წარმომედგინა. მოკლედ, BBC-ს
ნიუსმა უკვე გაუშვა ჩემი ინფორმაცია უნივერსალურ ენაზე და ეს იმას ნიშნავდა, რომ მე ვიყავი ექსპერტი საქართველოს საკითხებში. ის, რაც BBC-მ გადმოსცა, მსოფლიოს სხვა წყაროებმაც უმალ აიტაცეს (აღსანიშნავია, რომ ყველაფერი, რასაც BBC იგნორირებს, სიახლედ აღარ მიიჩნევა), ასე რომ, უკვე როგორც ექსპერტი, ვალდებული ვიყავი პერიოდულად მიმეწოდებინა მათთვის სიახლეები. ეეს კი, ყველაზე მცირე, იმას მავალდებულებდა, რომ გვარი „გამსახურდია“ სწორად წარმომეთქვა.
– Iთაღ თაშშ -ის ცნობით მან უკვე დატოვა სომხეთი და საქართველოში დაბრუნდა, – იუწყებოდა მეთიუ საბჭოური საინფორმაციო სააგენტოს მიერ გადმოცემული სიახლის შესახებ. TASS-ი იმ დიდი სიცრუის მანქანასთან ასოცირდებოდა, რომელსაც კომუნისტური პარტია წლების განმავლობაში ეფექტურად იყენებდა. დღეს ეს სააგენტო თავიდან დაიბადა და თითქმის იმავე ხალხით იყო დაკომპლექტებული. – ის იქ არის...… ჰმმმ... რა ჰქვია... მოიცადე, რუკას შევხედო... ჰო, ამ ადგილს ზუგდიდი
ჰქვია. სამოქალაქო ომი გამოუცხადებია. მოკლედ, მჭირდება 1000 სიტყვა, რაც შეიძლება ბევრი ფერებით. ხუთშაბათს აქ მქონდეს ფაილი.
– მეთიუ, დღეს ხომ ოთხშაბათია და რომც VIპოვო იმ ქალაქში, წეღან რომ ახსენე, ფაილს როგორ გადმოგიგზავნი, როცა ქვეყანა შუა სამოქალაქო ომშია?
– ო’კეი. მიგიხვდი, რასაც გულისხმობ, არა უშავს, პარასკევი იყოს.
– მეთიუ, ეს შეუძლებელია!
– ვიცი, მაგრამ თუკი ამას ვინმე შეძლებს, ეს შენ ხარ, – თქვა მან და ტელეფონი გამითიშა.
პ„პარასკევი“, ჩავილაპარაკე ჩემთვის და გამეცინა. ორი დღე მქონდა. პირველი იმისათვის, რომ სასწაული მომეხდინა და გამსახურდია მეპოვა, ხოლო მეორე დღე იმისათვის, რომ ეს ყველაფერი დამეწერა და ლონდონში გადამეგზავნა. საპარაშუტო ჟურნალიზმში ეს იყო ყველაზე რთული გამოცდა, თუმცა, ერთი მხრივ, კარგი მიზეზიც იმისათვის, რომ ფეხი ახალ ქაოსში შემედგა.
* * *
1991 წლის შემოდგომისთვის გამსახურდია საინფორმაციო ცენტრში იყო მოქცეული. ეს იყო მეტწილად ნეგატიური ინფორმაციები. „ავტორიტარული“, „დიქტატორული“, „შეშლილი“, ეს გახლდათ ტერმინები, რომელსაც გამსახურდიაზე საუბრის დროს იშველიებდნენ. აღსანიშნავია, რომ ეს შეფასებები რადიკალურად განსხვავდებოდა იმ ადრეული შეფასებებისაგან, რასაც მის მიმართ სულ მცირე ხნის წინ იყენებდნენ. საბჭოთა კავშირის დაშლამდე ზვიად გამსახურდიას ანდრეი სახაროვისა და ვაცლავ ჰაველის გვერდით იხსენიებდნენ. იგი იყო თავდადებული დისიდენტი, რომელსაც რამდენიმე