ალფრედ დობლინი და მისი რომანი -
„ბერლინი, ალექსანდერპლაცი“
იმ სიამოვნებათა შორის, ადამიანებს ამქვეყნად რომ გვერგო, ინტელექტუალური სიამოვნება, ჩემი აზრით, ერთ-ერთი გამორჩეულია. ამ თვალსაზრისით შესაძლებლობანი, რომელსაც მხატვრული ლიტერატურა გვთავაზობს, მართლაც ამოუწურავი და შეუფასებელია. გემოვნებაზე, ცხადია, არ დაობენ, მაგრამ ნამდვილი, უმაღლესი დონის მწერლობა უპირობოდ იმსახურებს აღიარებას - მიუხედავად იმისა, თუ რა სტილის ან ჟანრის ლიტერატურა მოგწონთ. თუკი გიყვართ ლიტერატურა, იცით მისი ყადრი, დობლინის რომანი „ბერლინი, ალექსანდერპლაცი“ სწორედ თქვენთვის არის!
ეს არის წიგნი, რომელიც თან ეპიკურია, თან ფსიქოლოგიური (ცნობიერების ნაკადის დონეზე), თან ექსპრესიონისტულ-ავანგარდული, თან ნატურალისტურ-ქრონიკალური თუ დოკუმენტური - ანუ პოლიფონიური, მრავალმხრივ-მრავალშრიანი... რომანის ეს ორგანული (და არა ეკლექტიკური) მრავალსახეობა ისეთ განუმეორებელ განცდას იწვევს, თითქოს ცხოვრების გაშიშვლებული ნერვების წნულს ეხები - უნებურად ჟრუანტელი გივლის, გაოცებანარევი პატივისცემის გრძნობა გეუფლება, გიკვირს და ფიქრობ: როგორ ახერხებს ავტორი ამ გმირებით, ამ მასალით შექმნას ესოდენ შთამბეჭდავი, დამაჯერებელი, ცოცხალი სურათი ცხოვრებისა?
გმირებად კი ავტორს შეგნებულად აურჩევია „ნაძირალები“ (იმ გაგებით, რომ საზოგადოების ძირზე არიან მოქცეული). მთავარ გმირს, უპროფესიო, გაუნათლებელ, მიამიტ ახალგაზრდა კაცს, ფრანც ბიბერკოპფს, საყვარელი შემოაკვდა, ციხეში იჯდა, გათავისუფლდა, ერთხანს გადაწყვიტა, პატიოსნად ეცხოვრა, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა, ბოროტმოქმედებს დაუმეგობრდა, მათ კი გაიმეტეს, მანქანიდან გადმოაგდეს, მისი მოკვლა უნდოდათ (არ გაგვცესო), ბეწვზე გადარჩა, სამაგიეროდ, მარჯვენა ხელი მოჰკვეთეს, მერე ისევ იგივე - წესიერი ცხოვრება სურს, მაგრამ არაფერი გამოსდის.…ერთი სიტყვით, ფრანც ბიბერკოპფი და მისი მეგობრები თუ საყვარლები საკმაოდ პრიმიტიული, შეზღუდული, სულიერად ღატაკი ადამიანები არიან, მათი ურთიერთობები უმეტესწილად ვაჭრულ-გამოყენებითია, ცხოველური, სასტიკი და ვერაგი, თუმცა დროდადრო მათშიც იღვიძებს ადამიანობა - ენატრებათ ნამდვილი სიყვარული, წრფელი მეგობრობა, ოცნებობენ უკეთეს ცხოვრებაზე, თუმცაღა იმ რეალობაში, რომელშიც ცხოვრება უწევთ, მათ ოცნებას ახდენა არ უწერია. თითქოს ბნელ ლაბირინთში მოხვდნენო, - საშველი არ ჩანს... ეს, ერთი მხრივ, სავსებით ლოგიკურია, თუმცა კი ტრაგიკული - ღმერთს მოწყვეტილი, საკუთარი ვნებებით შეპყრობილი ადამიანი ცხოველური არსებობისთვისაა განწირული.
დობლინი აღწერს 20-იანი წლების ბერლინს - ვაიმარის რესპუბლიკის ხანას, გერმანიის ცხოვრებაში მძიმე პერიოდს: პირველ მსოფლიო ომში დამარცხებას უიმედობა, გულგაცრუება, ეკონომიკური სიდუხჭირე (წიგნის კითხვისას ძალაუნებურად ჩვენი დუხჭირი ცხოვრება გახსენდება) მოჰყვა, რაც საზოგადოებაში რევანშისტულ განწყობას ასაზრდოებდა და რამაც საზარელი ნაყოფიც გამოიღო - ჰიტლერის დიქტატურა და მეორე მსოფლიო ომი.
რომანში მოცემული რეალობა ძალიან შორს არის რამდენადმე მოსაწონი თუ მისაღები ცხოვრებისაგან, მაგრამ დახატული სურათი ნამდვილია, არ არის ყალბი, გამოგონილი! წიგნში მორალიზატორობის მისხალსაც ვერ ნახავთ - ავტორი კი არ ამხელს, არამედ აღნუსხავს, გამოცდილი ექიმივით ადგენს დაავადებული საზოგადოების ავადმყოფობის სურათს, „ანამნეზს“. ეს შედარება შემთხვევით არ მიხმარია - ალფრედ დობლინი განათლებით მართლაც ექიმი იყო, ფსიქიატრი.
ახლა მის ბიოგრაფიაზეც ვთქვათ ორიოდ სიტყვა.
ალფრედ დობლინი დაიბადა 1878 წელს შტეტინში (პომერანია, პრუსია). მამამისი ებრაელი იყო, წვრილი მეწარმე - სამკერვალო სახელოსნოს მფლობელი. საქმე არ წაუვიდა, გაკოტრდა და ოჯახიც მიატოვა. 1898 წელს ალფრედის დედა ხუთ შვილთან ერთად ბერლინში გადავიდა საცხოვრებლად. მომავალი მწერალი ბერლინისა და ფრაიბურგის უნივერსიტეტებში ეუფლებოდა მედიცინას. თანაც წერდა. პირველი მსოფლიო ომის დროს სამხედრო ექიმი იყო ელზასში. მოგვიანებით ცხოვრობდა ბერლინში, ეწეოდა აქტიურ ჟურნალისტურ მოღვაწეობას. გახდა გერმანელ მწერალთა ასოციაციის წევრი. ერთხანს გატაცებული იყო სოციალისტური იდეებით, კითხულობდა მარქსს, თუმცა შემდეგ ამ რევოლუციურ სწავლებას ზურგი შეაქცია - რადიკალიზმის გამო. 1933 წელს, როდესაც ჰიტლერმა და ნაცისტურმა პარტიამ ძალაუფლება ხელში ჩაიგდეს, დობლინი ცოლთან ერთად ჯერ შვეიცარიაში, მერე კი საფრანგეთში გადასახლდა, სადაც 1936 წელს მოქალაქეობა მიიღო, 1940 წელს კი ამერიკის შეერთებულ შტატებში გაემგზავრა, სადაც ჰოლივუდისთვის დაიწყო წერა, - ლოს-ანჯელესში დაიდო ბინა. 1941 წელს, მას შემდეგ, რაც მისმა ვაჟმა თავი მოიკლა, - ფრანგულ არმიაში მსახურობდა და თავი იმიტომ მოიკლა, ნაცისტებს ტყვედ რომ არ ჩავარდნოდა, - ალფრედ დობლინმა და მისმა მეუღლემ კათოლიციზმი მიიღეს.
ალფრედ დობლინი პოლიტემიგრანტებიდან ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც გერმანიაში 1945 წელს, ომის დამთავრებისთანავე დაბრუნდა. თანამშრომლობდა სხვადასხვა გაზეთთან, მუშაობდა რადიოსათვის. ფედერაციული გერმანიის ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად იყო განწყობილი (მის პოლიტიკაში რევანშისტულ ტენდენციებს ხედავდა), ამიტომ 1953 წელს საფრანგეთში გადასახლდა. გარდაიცვალა 1957 წელს პატარა ქალაქ ემენდინგენში. მწერლის გარდაცვალებიდან სამი თვეც არ გასულა, რომ მისმა ცოლმა თავი მოიკლა. ალფრედ დობლინიც და მისი მეუღლეც საფრანგეთში არიან დაკრძალული - ვაჟის გვერდით.
დასკვნის სახით ვიტყვი - და წრესაც შევკრავ - გსურთ ინტელექტუალური სიამოვნება მიიღოთ? გსურთ ახალ, უცხო და, იმავდროულად, პარადოქსულად ნაცნობ, თითქოსდა მშობლიურ