I თავი
ბაქოს მეფის რუსეთის ჰუმანიტარული გიმნაზიის მესამე კლასში ორმოცი მოსწავლე ვიყავით: ოცდაათი მაჰმადიანი, ოთხი სომეხი, ორი პოლონელი, სამი სექტანტი და ერთი რუსი. ვისხედით და სულგანაბულნი ვუსმენდით პროფესორ სანინის ნაამბობს ჩვენი ქვეყნის უჩვეულო გეოგრაფიულ მდებარეობაზე:
- ევროპის კონტინენტის ბუნებრივ საზღვრებს ჩრდილოეთით - ჩრდილო-ყინულოვანი ოკეანე, დასავლეთით - ატლანტის ოკეანე და სამხრეთით ხმელთაშუა ზღვა შეადგენენ. ევროპის აღმოსავლეთი საზღვარი რუსეთის იმპერიაში ურალის გასწვრივაა გადაჭიმული, კასპიის ზღვას კვეთს და შემდგომ ამიერკავკასიაზე გადის. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ზოგიერთი მეცნიერი კავკასიონის სამხრეთით განლაგებულ მხარეს აზიას მიაკუთვნებს, ზოგი კი თვლის, რომ ეს ქვეყანა თავისი კულტურული განვითარების თვალსაზრისით ევროპის ნაწილად შეიძლება ჩაითვალოს. ისე, ნაწილობრივ, ეს თქვენზეცაა დამოკიდებული, ბავშვებო, განვითარებულ ევროპას გსურთ მიეკუთვნებოდეთ, თუ ჩამორჩენილ აზიას? - თავმომწონედ გადმოგვხედა ოქრომკედით ნაქარგ მუნდირში გამოწყობილმა პროფესორმა და თვითკმაყოფილად ჩაიცინა. სუნთქვა შეგვეკრა, ამხელა პასუხისმგებლობა რომ დაგვაკისრეს. უკანა მერხიდან მეჰმედ ჰაიდარმა ხელი აიწია და თქვა:
- ბატონო პროფესორო, ჩვენ ისევ აზიაში ყოფნა გვირჩევნია.
კლასში ყურისწამღები სიცილი ატყდა. მეჰმედ ჰაიდარი უკვე მეორე წელი იყო, მესამე კლასის მერხს ვერ გასცილებოდა და, როგორც ჩანს, მესამე წელსაც იგივე მოელოდა. და, თუკი ბაქო კვლავაც აზიად დარჩენას ამჯობინებდა, სამინისტროს განკარგულების თანახმად, აზიური რუსეთის მკვიდრს იმდენ ხანს შეეძლო მჯდარიყო ერთ კლასში, რამდენსაც ინებებდა.
პროფესორმა სანინმა შუბლი შეიჭმუხნა:
- მაშ შენ აზიაში დარჩენა გინდა? ეგებ გამოხვიდე და დაგვისაბუთო კიდეც, რატომ?
მთლად გაწითლებული მეჰმედ ჰაიდარი პირდაღებული იდგა და დუმდა. და იმ დროს, როცა ოთხი სომეხი, ორი პოლონელი და სამი სექტანტი მის გონებაშეზღუდულობაზე ხითხითებდა, ხელი მეც ავიწიე და ჩემი მოსაზრება წარმოვთქვი:
- ბატონო პროფესორო, მეც აზიაში ვარჩევდი დარჩენას.
- ალი ხან შირვანშირ! შენცა? გამოდი და იქნებ შენ მაინც დაგვისაბუთო, რატომ? - პროფესორი, ალბათ, გულში თავბედს იწყევლიდა, ცხოვრებამ კავკასიას რომ მიაჯაჭვა.
- დიახაც, აზიაში. აქ თავს მშვენივრად ვგრძნობ.
- ისე როდისმე ნამდვილ ველურ აზიურ ქალაქში, მაგალითად, თეირანში თუ ყოფილხარ?
- რა თქმა უნდა, სწორედ გასულ ზაფხულს.
- მერე, ნახე იქ რამე ევროპული კულტურის დიდი მონაპოვრისმაგვარი, ვთქვათ, მანქანა?
- კი, როგორ არა, სხვათა შორის, კარგა მოზრდილები, ოცდაათადგილიანი, უფრო დიდებიც, - თან გარეუბნების ერთი ბოლოდან მეორეში დადიოდნენ.
- ეგ ხომ ავტობუსებია! რკინიგზა რომ არა აქვთ, იმიტომ დადიან ეგრე. სწორედ ეგაა ჩამორჩენილობა. დაჯექი, შირვანშირ!
ყველა აზიელი თანხმობის ნიშნად გახარებული შემომცქეროდა. პროფესორი სანინი სიმწრისაგან დუმდა. მისი მოვალეობა იყო, მოსწავლეები კარგ ევროპელებად გამოეზარდა.
- რომელიმეს გინახავთ ბერლინი? - იკითხა მან უცბად. როგორც ჩანს, უიღბლო დღე გაუთენდა. აღმოჩნდა, რომ სექტანტი მაიკოვი ყოფილა იქ ბავშვობაში. ხმაურიანი რკინიგზის სადგურიც გაიხსენა, სადაც დედას ლორიანი პური უჭმევია.
ოცდაათივე მაჰმადიანმა პირები დავაღეთ, როცა მოულოდნელად სეიედ მუსტაფა წამოდგა და გარეთ გასვლა ითხოვა. ეტყობა, სიტყვა „ლორის“ ხსენებამ ცუდად იმოქმედა. ამით ბაქოს გეოგრაფიულ მდებარეობაზე დისკუსია შეწყდა.
ზარი დაირეკა. პროფესორმა შვებით ამოისუნთქა და კლასი დატოვა. ჩვენც გარეთ გავცვივდით. დიდი შესვენება იყო და სამი არჩევანი გვქონდა: ეზოში გავქცეულიყავით და რეალური გიმნაზიის მოსწავლეებთან გვეჩხუბა, რახან იმათ ფორმებს ოქროს ღილები და კოკარდები ამშვენებდა მაშინ, როცა ჩვენ ვერცხლისას უნდა დავჯერებოდით; ან ხმამაღლა აზერბაიჯანულად გველაპარაკა, თუმცა ეს სასტიკად გვეკრძალებოდა; ან კიდევ ქუჩაში გავსულიყავით და იქიდან წმინდა თამარის სახელობის ლიცეუმის ეზოში გოგოების სანახავად შევპარულიყავით. მე ეს ვარჩიე. ბაღში გოგოები დასეირნობდნენ, ცისფერი ფორმები ეცვათ თეთრი წინსაფრებით. ჩემმა ბიძაშვილმა აიშემ ხელი დამიქნია, ნინო ყიფიანთან ერთად ხელიხელჩაკიდებული მოდიოდა. ნინო მსოფლიოში ულამაზესი გოგო იყო. გოგოებს ჩვენს გაკვეთილზე მომხდარი ამბავი ვუამბე. მსოფლიოში ულამაზესმა ასულმა მსოფლიოში ულამაზესი ცხვირი აიბზუა და დასძინა:
- ალი ხან, რა სულელი ხარ. კიდევ კარგი, ღვთის მადლით, ევროპაში ვართ, თორემ, ნამდვილ აზიაში რომ ვცხოვრობდეთ, ჩემს ნახვას ვერასოდეს ეღირსებოდი, ჩადრი მეხურებოდა.
გონს მოვეგე. გეოგრაფიის გაკვეთილზე წამოჭრილ პრობლემაზე მსოფლიოში ულამაზესმა ასულმა ამიხილა თვალი.
თავისუფალ დროს დაღონებული დავეხეტებოდი ქალაქის ქუჩებში. ვაკვირდებოდი აქლემებს, ზღვას, ვფიქრობდი ევროპაზე, აზიაზე, ნინოს მშვენიერ თვალებზე და სევდა მეუფლებოდა. ზოგჯერ მათხოვრებს ფულს ვურიგებდი, მაგრამ ერთხელ ერთ უსიამოვნო მათხოვარს, რომელმაც მადლობის ნიშნად ხელზე კოცნა დამიპირა, შეშინებული გავექეცი, მერე კი ორი საათი დავეძებდი, ბოდიში მინდოდა მომეხადა. სინდისი მქენჯნიდა, გული რომ ვატკინე.
ეს ყველაფერი ხუთი წლის წინ იყო. ამ ხუთ წელიწადში უამრავი რამე მოხდა.
ჩუქება
