სოლომონ ისაკიჩ მეჯღანუაშვილი

I
 სახელი ჩემი სოლომონ, გვარი — მეჯღანუაშვილი. რაც ქვეყანაში კაცად გამოველ, მეთაკილებოდა ჩემი გვარი და ამიტომ ვცდილობდი გვარი როგორმე შემეცვალა, მაგრამ ვერ მოვახერხე, თუმცა სხვანი ადვილად ახერხებენ. ხან მინდოდა მიმეცა რუსული დაბოლოება, ესრეთ: მეჯღანუევ, მეჯღანუიჩ, მეჯღანუევსკი; მაგრამ სიტყვა ჯღანი არ ამოვარდა. ხან მინდოდა გადამეთარგმნა რუსულად, მაგრამ ვერცა მე გადავთარგმნე, ვერცა სხვამ. შემრჩა ისევ ეს გვარი. რა ვუთხრა ჩემ მამა-პაპასა!..განსვენებული დედაჩემი მოგახსენებდათ, ვითომც ეს გვარი დაურქმევია მამიჩემისათვის ღვთისაგან კურთხეულს დიდს ერეკლე მეფეს. მაგრამ მე ეს არ მჯერა: ერეკლეს გვარების დარქმევისათვის არა სცალოდა. ჭკუაზედ უფრო ახლოა, რომ ეს გვარი დარქმევია მამაჩემს, იქნება პაპაჩემსაც, ქალაქელებისაგან (ცოტა-მატანი კი არ არიან ქალაქელები!), რადგანაც მამა-პაპა ჩემი მეჯღანენი ყოფილან.და ესრეთ, აწ მე გახლავარ “სოლომონ ისაკიჩ მეჯღანუაშვილი”.მე დავიბადე ქ. ტფილისში, ციხის უბანში, პაპიჩემის სახლში, ანუ სწორედ ვსთქვა, ქოხში, რომელიც უფრო მიემსგავსებოდა ღრმა სოროსა, დათვის სადგომსა, ვინამც კაცის სადგომსა. ამ სასახლეს ჰქონდა სიგრძით ხუთი, სიგანით ორ-ნახევარი ადლი.მამაჩემს, ისაკს, თუმცა არა ჰქონია-რა, მაგრამ მე რო დავბადებულვარ (1800 წელსა), დიდი მეჯლიში თურმე გადაუხდია. საკვირველი მოლხინე და მხიარული კაცი თურმე ყოფილა: არცა-რა ჰქონია, არც არა ჰკლებია. ფიქრი, ნაღველი და სევდა ვერ მიჰკარებია იმის გულსა, ამპარტავნობას არ დაუჭლექებია. ბედნიერი სიცოცხლეც ეს არის!რაღა გაგიგრძელოთ, მამაჩემი წლის თავზედ გამოგვესალმა და გარდაიცვალა ამიერ სოფლით გამოუთქმელ სიხარულით, გეგონებოდათ მიეშურებოდა რომელსამე დღეობაში ანუ ლხინში. გეგონებოდათ, რომ დაუტოვაო თექვსმეტის წლის ქვრივსა — ცოლსა, ერთის წლის ვაჟსა-ობოლს განძი და საცხოვრებელი. აღმოჩნდა, რომ მამა-ჩემმა დაგვიტოვა ზემოხსენებული ქოხი, დამსხვრეული ტახტი. ერთი ძველი ჭილობი, ერთი დაგლეჯილი ფარდაგი და ერთი პატარა ხალიჩა (დედიჩემის მზითევი), ერთი ხელი ლოგინი, სამი ჩინური ჯამი, ხუთი თიხის ჯამი, ექვსი თიხის თეფში, ერთი პატარა ქვაბი და ორი შამფური. იმ დალოცვილმა აღარ იფიქრა, რომ იმის ქვრივსა, მაწოვარს სოფლის გაუცნობელსა, მაშინვე მოშივდებოდა და მე განუსჯელად მოვთხოვდი იმას წამდაწამ ძუძუსა!არცა მამა-ჩემს, არცა დედა-ჩემს არა ჰყვანდნენ ახლო ნათესავნი; შორეულებმა კი შორს დაგვიჭირეს. დავრჩით მარტოდ-მარტონი, უპატრონონი.ამ საშინელს მდგომარეობაში საჭირო იყო დედი-ჩემისთვის, შემთხვევიყო ისეთ გარემოებას, რომლის შეხეთქებისაგან უნდა გამოჩენოდა გზა ნუგეშინისცემისა და ცხოვრებისა. ეს შემთხვევა სასწრაფოდ გამოუჩნდა, და დედა-ჩემზედ იკრიბებოდა საშინელი განსაცდელი.გაიანე (სახელი დედი-ჩემისა) იყო ლამაზი. ამიტომ, რა წამს დაქვრივდა, გამოუჩნდნენ იმას თაყვანისმცემლები. ესენი იყვნენ მეზობლები: ერთი ბაყალი, გეო ნონიაშვილი, რომელსაც არა თუ პერანგი არ გაერეცხინებინა ერთ მთელ წელიწადს, ხელ-პირის დაბანაც კი არ იამებოდა; მამა-ჩემზე მდიდარი არ იყო. მეორე — მეწვრილმანე გასპარ სარქისბეგაშვილი, ახალგაზრდა, თავმომწონე, შემძლებელი.არ გაიარა ერთმა კვირამ, რაც მე დავობლდი და ბაყალი და მეწვრილმანე შეუდგნენ თავიანთ განზრახულ საქმესა. ამათ ჰყვანდათ შუამავლად თითო ბებერი დედაკაცი. თაყვანისმცემლები და იმათი ბებრები ისე საიდუმლოდ მოქმედებდნენ, რომ თავიანთი საქმე ერთმანეთს არ გააგებინეს. ბაყალის ბებერს მოჰქონდა ხოლმე დედა-ჩემთან ყოველ შაბათობით და კვირაობით, საღამოს, ერთი კერძი საჭმელი და პური, სადაგ დღეში კი, დილით ხილი: ხურმა, წაბლი, თხილი და ვაშლი. მეწვრილმანე უფრო უხვად იქცეოდა. ეს უგზავნიდა სამშაბათობით, ხუთშაბათობით, შაბათობით და კვირაობით სხვადასხვა რიგ საჭმელსა და ორშაბათობით, ოთხშაბათობით და პარასკეობით — ხმელ ხილსა: ინდის ხურმას, ნუშს, ქიშმიშს, აღჯანაბადსა და სხვა. დედა-ჩემს შიოდა და ამიტომ არ შეეძლო, არ მიეღო შემწეობა მეზობლებისაგან. მოწყალება ეგონა და მადლობდა.სამ თვეს უკან — ეს იყო ყველიერის ორშაბათი, — ბაყალის შუამავალი მოვიდა დედაჩემთან და მოუყვა გეო ნონიაშვილის ქებას, აიყვანა ცამდის და დედამიწას აღარ დააკარა, მერე უთხრა:— კარგა იფიქრე, შვილო! წარმოიდგინე შენი გარემოება, ვინა გყავს პატრონი, ვისგან რას მოელი? როგორ გინდა დარჩე? თექვსმეტის წლის ქალი, შემწყვდეული ერთ ქოხში, რა იქნები! სხვა არა იყოს რა, წყლის მომწოდებელიც კი არავინა გყავს!— რა უნდა ვქნა, დედიჯან! — უპასუხა გაიანემ გაკვირვებით.— აი, შვილო, რა უნდა ქნა, — უთხრა ღიმილით ბებერმა — დამიჯერე, ჭკუას ნუ დაჰკარგავ, პატრონი გაიჩინე. გეუაზე უკეთესს პატრონს შენ ვერ იშოვნი. გეუას უყვარხარ შენ, გეუა შენთვის გიჟდება, ნატრობს შენ შერთვას. რასაკვირველია, ჯვარის-წერა ახლა არ იქნება… წლის თავზედ… მხოლოდ ახლა დაინიშნებით და დღეინდლიდამ გარედამ გიპატრონებს.— გადაწყვეტილს მოგახსენებ, დედავ, — უთხრა შეწუხებულის სახით დედაჩემმა, — ჩემ ქმარშვილს ვერ ვუღალატებ. სარჩოსთვის არა ვზრუნავ, ქვეყანა დიდია.წელმოწყვეტილი ბებერი გავიდა და აღარ დანახვებია დედაჩემს.მეორე დღეს, სამშაბათს, უცებ შემოვარდა ჩვენსა ბებერი მეწვრიმალისა ქაქანით, ღრეჭით და თამაშობით. ეს ბებერი იყო გამხმარი,