- 1 -
სულას გულუხვობა ოთხი დღის წინ‚ 675 წლის 10 ნოემბერს რომის ქორონიკონით‚ პუბლიუს სერვილიუსისა და აპიუს კლავდიუს პულხერის კონსულობის დროს‚ რომში რიჟრაჟზევე ბუზებივით ირეოდნენ ადამიანები და ოთხივე კუთხიდან მიეშურებონენ დიდი ცირკისკენ. ვიწრო და უსწორმასწორო‚ უბრალო მცხოვრებლებით დასახლებული ესკვილინიდან და სუბურის ქუჩიდან მოდიოდა და მოდიოდა ხალხი. გაბრწყინებულ სახეებზე‚ უზრუნველ ლაპარაკსა და ხუმრობაზე შეატყობდით‚ რომ მხიარულ სანახაობაზე მიიჩქაროდნენ.
ეს ზღვა ხალხი დიდ ქალაქს გაურკვეველი დრტვინვითა და მხიარული გუგუნით ავსებდა. იფიქრებდით‚ ქუჩებში სკები დაუდგამთ და ფუტკრები ზუზუნებენო. რომაელების კმაყოფილებით გაბრწყინებულ სახეებს ჩრდილს ოდნავადაც ვერ ჰფენდა ღრუბლიანი ცა‚ რომელსაც ჩადრივით გადაჰკვროდა შავი ღრუბელი‚ უფრო წვიმის ნიშანი‚ ვიდრე დარისა.
ლაციუმისა და ტუსკულუმის ბორცვებიდან მონაბერი ცივი ქარი სახეებს უსუსხავდათ. ზოგს წამოსასხამები წამოეფარებინა თავზე, ზოგს განიერფარფლებიანი ან ქეჩის მრგვალი ქუდები ეხურა. მამაკაცები ტოგებში გახვეულიყვნენ‚ ქალები კი – გრძელსა და განიერ სტოლასა და პალაში.
ცირკს‚ რომელიც ტარკვინიუს უფროსმა ააშენა‚ რომის დაარსებიდან 138 წელს‚ ხოლო აპიოლის დაპყრობის შემდეგ გაამშვენიერა და განადიდა ლუციუს ტარკვინიუს ამაყმა‚ 533 წლიდან დიდს ეძახდნენ‚ რადგან იყო კიდევ ერთი‚ კვინტუს ფლამინიუსის აშენებული ცირკი, რომელსაც მისივე სახელი უწოდეს.
დიდი ცირკი აღმართული იყო მურციას ველზე‚ პალაციუმისა და ავეციუმის ბორცვებს შორის და მიუხედავად იმისა, რომ აქ აღწერილი ეპოქის დროს არ იყო ჯერ ისე გამშვენიერებული და გადიდებული‚ როგორც შემდეგ იულიუს კეისრისა და ოქტავიანე ავგუსტუსის დროს‚ მაგრამ მაინც მშვენიერი იყო: სიგრძით ორი ათას ას ოთხმოცი ფუტი და სიგანით ცხრაას ოთხმოცდათვრამეტი ფუტი‚ რომელშიც ას ოცი ათას მაყურებელზე მეტი თავსდებოდა.
ცირკის შენობა თითქმის ოვალური ფორმისა იყო. დასავლეთით სწორხაზოვნად იყოფოდა‚ აღმოსავლეთით კი ნახევარმთვარისებურად გვირგვინდებოდა. დასავლეთ ნაწილში პოოდუმი – ცამეტთაღიანი შენობა იყო განთავსებული. შუა თაღი ერთ-ერთ მთავარ‚ სადღესასწაულო შესასვლელს წარმოადგენდა‚ საიდანაც მოედანზე პროცესია გამოდიოდა და ღმერთების გამოსახულებები მიჰქონდათ. ეს იყო სანახაობის დაწყების მაუწყებელი. დანარჩენ თორმეტ თაღქვეშ საჯინიბოები იყო. შიგ ეტლებსა და ცხენებს აყენებდნენ‚ როცა მოედანზე დოღი იმართებოდა ხოლმე; სისხლისმღვრელი შეტაკებების‚ რომაელთა საყვარელი სანახაობის დროს კი გლადიატორებსა და მძვინვარე მხეცებს ათავსებდნენ.
ოპიდუმიდან ამფითეატრივით ეშვებოდა საფეხურების გრძელი მწკრივები‚ რომლებიც ამავე დროს სკამების მაგივრობასაც სწევდნენ. მათ კიბეები ჰკვეთდა‚ რომლებითაც მაყურებლები თავთავიანთი ადგილებისკენ მიდიოდნენ. გვერდითი კიბეებით კი ხალხი ცირკის მრავალი გასასვლელისკენ მიდიოდა. ამფითეატრის ზემოთა რიგები თაღიანი გალერეით გვირგვინდებოდა‚ სადაც წარჩინებული მანდილოსნები სხდებოდნენ ხოლმე.
სადარბაზო შესასვლელის პირდაპირ სატრიუმფო ალაყაფის კარი იყო. აქედან შემოდიოდნენ გამარჯვებულები. ოპიდიუმის მარჯვნივ კი მიცვალებულთა ალაყაფის კარი გადიოდა. ამ ავბედითი ჭიშკრიდან ცირკის მსახურებს კავებით გაჰქონდათ მოკლული და მომაკვდავი გლადიატორების დასახიჩრებული სხეულები.
ოპიდუმის მოედანზე საგანგებო სკამები იყო კონსულების‚ უმაღლესი თანამდებობის პირების‚ ვესტალებისა და სენატორებისთვის‚ დანარჩენი სკამები კი თავისუფალი იყო.
ოპიდუმსა და სატრიუმფო ალაყაფის კარს ხუთას ფუტზე დაბალი კედელი‚ ეგრეთ წოდებული, ქედი ჰკვეთდა. მისი დანიშნულება იყო მანძილის დაცვა დოღის დროს. მის ორივე ბოლოში რამდენიმე სანიშნო ბოძი იდგა. ქედის შუაგულში მზის ქანდაკება იყო აღმართული‚ მის ორივე მხარეს კი სამსხვერპლოები‚ კოლონადა‚ ანდრიანტები‚ მათ შორის‚ ცერერასა და ვენერა მურციელის ანდრიატებიც იდგა.
მოედანს თვრამეტი ფუტის სიმაღლის ზღუდე ჰქონდა შემოვლებული‚ რომელსაც წყლით სავსე‚ რკინის მოაჯირშემოვლებული თხრილი მიუყვებოდა. ის მაყურებელს მოედანზე გამოყვანილი გამძვინვარებული მხეცების თავდასხმისგან იცავდა. ასე გამოიყურებოდა 675 წელს სანახაობათა ეს უზარმაზარი შენობა‚ იმ ხალხის ღირსი‚ რომლის ძლევამოსილ შევარდნებს მთელი ქვეყნიერება შემოეფრინათ. აქეთკენ მოისწრაფოდა და ყოველ წუთს იზრდებოდა ხალხის ტალღა‚ არა მარტო მონები‚ პატრიციების მხედრები და დიდგვაროვანი მანდილოსნებიც კი. ყველას უდარდელი სახე ჰქონდა‚ ისეთი, როგორიც მხიარული სანახაობის მომლოდინე ხალხს შეეფერებოდა.
რა იზიდავდა დღეს ცირკში აუარებელ ხალხს?
– ლუციუს კორნელიუს სულამ – იტალიის მპყრობელმა და რომის ზარდამცემმა‚ ამ რამდენიმე კვირის წინ გასცა ბრძანება‚ რომ სამ დღეს ზედიზედ რომაელებისათვის გაიმართებოდა სადილი და ცირკში სხვადასხვა სანახაობა. ამით უნდოდა მცირე ხნით მაინც გაექარვებინა ის საშინელი ტანჯვა‚ ორი წლის განმავლობაში რომ აყენებდა მისი სნეულება.
უკვე წინა ღამესვე მთელი რომის მონები იყვნენ გამოჭიმულნი მარსის მინდორზე‚ მდინარე ტიბრის ნაპირას. დიქტატორის ბრძანებით მომზადებულ სუფრაზე ბრბო შუაღამემდე ქეიფობდა, ბოლოს ქეიფი ორგიით დამთავრდა.
გაიუს მარიუსის ეს მედიდური და დაუძინებელი მტერი გულუხვად ურიგებდა ხალხს საჭმელსა და ღვინოს კვირიტების პატივსაცემად გამართულ სეფებში. იქამდის მივიდა სულას ხელგაშლილობა‚ რომ ჰერკულესის თაყვანსაცემად გამართულ თამაშობებსა და დღესასწაულებს შესწირა ნაწილი თავისი ქონების მეათედი. აუარებელი ხორაგი იყრებოდა წყალში ყოველდღე და ორმოც წელიწადზე მეტხანს შენახული