„მზემ ჩემში გამოიძინა“
შეხმიანება ტარიელ ხარხელაურთან
საწყისიც მე ვარ, დასასრულიც ჩემივ სიცოცხლისო...
ეს ტარიელ ხარხელაურია, მისი ყოფითი სილუეტიც და წარმოსახვითი ხატიც, თვალებსველ კლდესთან წამოჩოქილი, მუხლებში რომ ჩავარდნია და ეჩურჩულება:
– თქვენი ფეხის ნაბანსა ვსვამ, კარგებო...
ჩემივ დასაწყისშია ჩემივ დასასრულიო, – ტომას სტერნზ ელიოტი მწარედ განიცდიდა წუთისოფლის ამ მტანჯველ გამოცანას და ღმერთსმოკლებული სამყაროს ხილვებით მიიკვლევდა გზას პოეტურ ფიქრებში – ეგებ მათ მაინც გაეღწევინებინათ შემოგარსული სივრცის მიღმა, საყრდენად შედგომოდნენ და როგორმე გადაეტანინებინათ სულიერი ტრაგიზმი, პირადად მისიც და იმ კაცობრიობისაც, ღმერთი რომ დაჰკარგვოდა და იმ მიჯნაზე იმყოფებოდა, ან სამუდამოდ რომ უნდა გამოთხოვებოდა უფლისაკენ მისასვლელი ბილიკების ძიებას და ან მისკენ წასწრაფებულიყო მთელი არსებით.
მაგრამ როგორ გინდა მოგესწრო და აღგესრულებინა ეს ამხელა მისია, როდესაც შენივ დასაწყისში შენივ დასასრული ჩაკირულიყო?!.
რა ვუყოთ, შემოქმედის ბედისწერა ეს ყოფილა, მოსწრება მოუსწრებლისა, და ტომას ელიოტიც გაარღვევდა იმ შემოგარსულ სივრცეს, რომლის მიღმაც ღვთის ანარეკლი უკვე ყველაფერში მოჩანდა – აბელური სული კრთოდა და ციალებდა და გავსებდა მძაფრი წადილითა და ჟინით, რათა ერთბაშად მოხვეოდი ამ ყოველივეს და საკუთარი თავი სულაც კოსმოსად განგეცადა, მთელი სამყაროს დამტევად.
ამ მხატვრულ-იდეური მრწამსის ირგვლივ შემოჯარდებოდა მისი განწყობილებანი.
დასაწყისში ჩაფესვილი დასასრულის უზომო ტკივილს ამიერიდან მხნეობა გადაეჭდობოდა და გზამკვლევიც ის აღმოჩნდებოდა უფლისაკენ, რომლის წყალობაც – დაუსრულებელ გამოვლინებათა წყებაში – ატირებულ კლდეთა ნაჟურადაც შეიძლება გარდასახულიყო.
მთავარია, მიგეკვლია ამ ნაჟურის იდუმალი სათავისათვის, და საერთოდაც ყოფითი დეტალები სულიერი ანბანით გადაგეკითხა.
მარტოდ დაშთენილს შენით ამოგეცნო სამყაროს ნაკარნახევი, ამოგეცნო და შენი ფიქრიც და განცდაც შეგეშველებინა.
შენით დაჩოქილიყავ თვალებსველ კლდესთან.
შენით ჩავარდნოდი მუხლებში.
შენი, მხოლოდ შენი სიტყვები გეჩურჩულა, სხვათა მსგავსიც და სხვათაგან გამორჩეულიც ერთსა და იმავე დროს, რაკიღა გულისთქმანი ძალდაუტანებლად ქმნიდა სამყაროს ფარულ სიმფონიას, პოეტთათვის მისაწვდომს, რადგანაც არც წარსული და არც მომავალი, და არც მათ შორის მომწყვდეულ-მოჭყლეტილი აწმყოს წამიერება არავის ესმის პოეტთა გარდა.
ესეც იმ ენის გამჟღავნება სტრიქონად და სტრიქონებადაც, ენის რამ საიდუმლოსი, არსებულისა უასაკოთაც და უსულთ შორის.
თქვენი ფეხის ნაბანსა ვსვამ, კარგებოო...
მერე ნაბიჯის სიგრძე უნდა გაუზომონ, ბეჭები გადაუმტკავლონ, შუბლი ჩაუზოლონ, მკერდი გადაუტყაონ, მაჯა გაუსინჯონ, მუხლი შეუმოწმონ, ქედზე მზე დაუშვინდონ...
და ბუბუნიც მერე უნდა იყოს:
– შაგერგოს!
ხანდახან წამომაფეთებს ხმა ძველისძველი სამარისო...
სიცოცხლეც მე ვარ, სიკვდილიც, სასაფლაოც და მკვდარიცაო...
ესეც ტარიელ ხარხელაურია, ამ იდუმალი ენის შემგრძნობი და ყველგან და ყველაფერში უფლის მადლის მპოვნელი, ლირიკულ გმირს ძალდაუტანებლად რომ გადაულოცავს ფეხის დაკვრით – მიწის შეძვრას, ჩასუნთქვით – ცის ჩახრას, და ცასაც დაუმონებს, მიწასაც და მთლად ამ შეშლილ სამყაროსაც, სარკმელად სივრცეს უბოძებს და სანთელადაც აქცევს, საკმევლადაც, სალოცავადაც და მლოცველადაც.
და ამ გადასახედიდან – დაე ჩავიდეს მზე და მთაზეც დაეყარონ ნისლები ლირიკული გმირის სიკვდილის მოლოდინად:
ვერა, ნისლებო, ვერ ეღირსებით –
არ გასრულდება ეს მისტერია.
ჰკითხეთ ამ მთვარეს, ამ ზეცას ჰკითხეთ,
რა აფერმკრთალებს ყველა მოლოდინს,
ბებერ პლანეტას – მე როგორც ფიქრი
შევრჩები, რადგან ფიქრში ვცხოვრობდი.
ესეც ტარიელ ხარხელაურია –
დიდი მხატვრული სამყაროს შენაკადი.
ამ სამყაროს ალექსანდრე ყაზბეგი გადახსნიდა. ჩვენი ეროვნული ცნობიერების წინაშე გაათვალსაჩინოებდა მის რომანტიკურ და ესთეტიკურ სულს.
ვაჟა-ფშაველა გადახსნიდა ამ სამყაროს.
სხვა მხატვრული სინამდვილე გამოიკვეთებოდა, სხვა სიღრმისა და კიდეგანობის, სხვა ძალისა და შთამბეჭდაობის.
ეს იყო მთა – თავისი გარეგნული სიდიადითა და უფრო კი შინაგანი მონუმენტურობით, ზეცისაკენ აწვდილ ლოცვას რომ მიმგვანებოდა იარითაც და სულიერებითაც.
გარეგან სიდიადეს თვალიც ხედავდა.
სულიერ მონუმენტურობას კი ის უცნაურად გადაბრდღვიალებული რეალობანი თუ გაგვიშლიდა, ეს ორი სახელი რომ შედგომოდა ტიტანებივით.
ამ სამყაროდან არაერთი ახალ-ახალი დინება მოსკდებოდა და თვითმყოფად ეპიკურ თუ ლირიკულ პერსონაჟთა მთელი წყება ამოიზრდებოდა, არა მიმბაძველებად, ცხადია, არამედ თავთავისებურ გამოვლინებებად, ალექსანდრე ყაზბეგისა და ვაჟა-ფშაველას მადლით რომ აღვსილიყვნენ და საკუთარი ხმა და ხედვა შემოჰქონდათ ქართული მწერლობის მდინარებაში.
ტარიელ ხარხელაური ერთი ამ სახელთაგანია.
რჩეულ სახელთაგანი.
იგი ასლად კი არ გადაიღებდა ვაჟა-ფშაველასაგან გულზედ დასვენებას მზე-მთვარისა და ღმერთთან ლაპარაკის უნარსა და წადილს, არამედ უპირველესად სწორედაც მისგან შეისწავლიდა იმ იდუმალ ენას, უასაკოთაც და უსულთ შორის რომ განივთებულა, და მისი შემწეობით შეეცდებოდა სივრცეთა გარღვევას.
იმთავითვე გრძნობდა ამ მოთხოვნილებას, რაც მოგვიანებით თავისებურ თეორიულ განსჯად ჩამოყალიბდებოდა:
„მე და სამყარო – ეს პირველყოფილი ჰარმონიაა. ერთმანეთზე ზედმიწევნით