„როგორც კაცი და როგორც პოეტი...“
თვალწინ მიდგას ციცქა ჯაბუშანურის, გაბრიელის უფროსი ძმის, მიწური სახლი ამღაში; უბრალო, მწირული სახლი, სადაც გასული საუკუნის 80-იან წლებში ჯერ კიდევ ბიბინებდა ხევსურეთის ჰეროიკული წარსულის მეომრული სული და ღადარივით ღვიოდა ხსოვნა არხოტის თემის მიწა-წყალზე მომხდარი არაერთი საანდრეზო ამბისა.
სოფელთან სულ ახლოს, ხელის გაწვდენაზე მოჩანდნენ ბერხენი ჯიხვების დაშაშრული რქებით შემკული საბეკური-ლეგენდარული ხოგაის მინდის ნადგომ-ნასახლარი, „ცით სვეტად ჩამობრძანებული“ ლაღი იახსარის სახელობის ნიში და პეტრე ნაღვრისპირისა – რკენას ძალმოსილი ჯვარ-სალოცავის ნაშალი.
საკრალურობის მქრქალი ნაკვალევი და მითოსური სინამდვილის კანთიელი ანარეკლი მზეკაბანივით გადადიოდა დაპურებული ყანიდან თავხშირ სათიბზე და კალოდან ბანზე, ყინულიანი ბინულიდან მდინარე ასაზე და ყვავილიანი ბილიკიდან ახიელისკენ მიმავალ მტვრიან შარაგზაზე ...
და ყოველივე ამას იდუმალების მოუხელთებელი ხიბლით ავსებდა და ასევადებდა უნცრუათ გაბრიელის ნაღვერდლიანი პოეზიის სადა, ბუნებრივი დეკლამაცია, ხშირად რომ ისმოდა ხოლმე სამფეხა ტაბლის გარშემო შემომსხდარი არხვატელებისა და ბარიდან წვეული მათი ძვირფასი სტუმრების სულფონი სერობების დროს.
„შევდივარ, ხალხი გულისყურს მაქცევს...“ – რეფრენივით გასდევდა იქაური ახალუხლის სალხინო შეკრებებს, დიდ-პატარა ხადილსა და მხიარულებას, ნიშნობა-ქორწილს, ძეობასა და ათენგენობას – მთიელთა ყველაზე ხალხმრავალ რელიგიურ დღესასწაულს.
გაბრიელ ჯაბუშანური.
მის წრფელ, მართალ სიტყვას დღემდე მოჰყვა ქვაგრილის შუაზე გამხლეჩი მეხის ძალა და აგვისტოს მზის ჩაუმცხრალი მცხუნვარება, ჯიშიანი ბედაურის მუხლის ღონე და ნაავდრალი მდინარის ხმოვანება.
თვითონ რომ ვაჟას ქალამნის ერთ თასმად თვლიდა თავს (და ამაში ნატამალიც არ ერია ყალბი თავმდაბლობისა!), მის თანამედროვე მწერლებსა და მკითხველებს კარგად მოეხსენებოდათ გაბრიელ ჯაბუშანურის პოეტური ნააზრევის ნამდვილი ფასი და მნიშვნელობა; მოეხსენებოდათ, მაგრამ რატომღაც არ ჩქარობდნენ მისი შემოქმედების უეჭველი ღირსებების დანახვას, აღნიშვნას, საქვეყნოდ აღიარებას.
ათეულობით ბრწყინვალე ლექსის, რამდენიმე შესანიშნავი ბალადისა და პოემის ავტორს შესწევდა ძალა ქადილისა, თუმცა მის პიროვნულ თვისებათა ნუსხასა თუ ჩამონათვალში თვითკმაყოფილების ანდა თავმეტობის სულ მცირე ნასახიც კი არ მოიძევებოდა.
ამიტომაც ვერ შეძლო „ძლიერთა ამა ქვეყნისათა“ ყურადღების მიქცევა, საკუთარი პოეტური მონაგარისთვის კუთვნილი ადგილის მიჩენა, ჯეროვანი მოვლა, მიხედვა და პატრონობა...
თუკი ვინმეზე ითქმის, რომ ამ ტიალ წუთისოფელში პოეზია იყო მისი სასო, შინა და თავშესაფარი, ითქმის გაბრიელ ჯაბუშანურზეც.
მას, გარდა ლექსისა, მახვილივით ფხიანი მხატვრული სიტყვისა და პოეტური წარმოსახვისა, არაფერი ებადა; მთელი თავისი არსებით, სულით და სხეულით შთაგონების ტყვე-ტუსაღი იყო და, რომც ეცადა, რანაირად დაიხსნიდა თავს ამ ტკბილი სატანჯველისა თუ ხელშეუქცევარი ბედისწერის უპირობო მეუფებისგან!
გაბრიელი მეორე – გამოგონილი, ოცნებისეული – სინამდვილის ბინადარი გახლდათ და მტკივნეულად განიცდიდა რუტინულ ყოველდღიურობას, ყოფითი სინამდვილის, უტილიტარული მოთხოვნილებების ყოველ მორიგ შემოტევას, სიმძიმეს, გულისგამლევ ჭირვეულობას... მინიმუმამდე დაყვანილი პრაგმატული უნარ-ჩვევების უდანაკარგო „კომპენსაცია“ მხოლოდ ლექსის ელვარე სტრიქონთა მწყობრ მწკრივში ხერხდებოდა.
ლექსი იყო მისი მწუხარე და ნამეწყრალი სულის მალამო;
ლექსით იყუჩებოდა გულში გაჩენილ „ურჩო“ იარებს;
ლექსში ხატავდა და სრულყოფდა თავის პიროვნულ პორტრეტს...
* * *
გაბრიელ ჯაბუშანურის უდახვეწილეს პოეზიაში უწყვეტად რეკენ ამაღლებული სიყვარულის მწკეპრი ზარები.
ცალფა, უპერსპექტივო სიყვარულის მოტივია მისი პოეტური ნატურის განმსაზღვრელი ძირითადი ნიშანი.
ამ მარად ძველსა და მაინც უბერებელ თემას ელეწებოდა მისი, როგორც მელექსის, უჟანგავი ფარ-ხმალი.
თავდავიწყებამდე „იმღერა“, ამოთქვა და „ამოღერღა“ გულის ვარამი; საკადრისი ხოტბა (და საყვედურიც) უძღვნა სისკარის, მარეხისა და მზექალის „წყეულ“ ხატებას; სამთავეს სახე მარჯვედ გამოკვეთა... და მაინც, ბოლომდე ვერ ამოლია, სრულად ვერ ამოღვარა უძილო ღამეთა მღვრიე უღრანებში წვეთი-წვეთ ნაგროვები უმწვავესი განცდები...
მზექალო, ზამთარი ვათრიე კბილითა,
ღრეობით გავლიე დღენი,
თვეობით მშიოდა ეგ შენი ტკბილი ხმა,
მშიოდა ღიმილი შენი...
გაბრიელ ჯაბუშანურის ბიოგრაფიაში უცნაურად გადაექსოვა ერთურთს მთის ადათით დაუშვებელი „სურვილის“ („სიყვარულის“ სინონიმი ხევსურულ დიალექტში) ტრაგიკული ხასიათი და თვითრჯული სატრფიალო ლტოლვის წამლეკავი ძალა.
მზექალის მიმართ პოეტის დისტანციურ დამოკიდებულებაში თვალნათლივ ჩანს და იკითხება, რაოდენ ბედითია სიყვარული, რომლის უფლება არ გაქვს; რომელსაც, თუნდაც ორმხრივობის შემთხვევაში, ურთიერთშეყრით დაგვირგვინება არ უწერია..
ადვილი წარმოსადგენია, რას განიცდიდა, რანაირი უიმედობის მოძალებას ებრძოდა პოეტი, როცა 1961 წლის 9 იანვრით დათარიღებულ დღიურში ამას წერდა: „დღეს, შუაღამის შემდეგ, მითხრეს მზექალის სიკვდილი. ყველაფერი გათავდა ჩემთვის. ჩემი და ჩემი პოეზიის დიდი მზე მოუბრუნებლად ჩაესვენა.“
ხოლო მანამდე:
დღეს უნდა ვნახო მზექალი,
ჩემი მზისფერი ქალი...
გაბრიელ ჯაბუშანურის პოეზიის მცნობთა და მცოდნეთათვის გასაგები უნდა იყოს, რად, სულიერი ღონის როგორ უშეღავათო ხარჯვად უჯდებოდა მას ვარსკვლავთა ხომლში მოაზრებული ნანდაურის თვითეული ხსენება და მასზე გაბმული, გამუდამდღიურებული, გამრავალკეცებული ფიქრი.
* *