სანატრელი და რეალური
სიმბოლისტებმა ქართულ პოეზიაში უწინარეს ყოვლისა ლირიკული სუბიექტის სტატუსი შეცვალეს, აამაღლეს – ლირიკული სუბიექტი მათ ობიექტური სამყაროს ტოლფარდი გახადეს და მას თვითკმარობა მიანიჭეს. იგი თავისთავიდან, თავისი შინაგანი უსასრულობიდან ბადებს და ამოზიდავს უცნობ ავტონომიურ სინამდვილეს, ჭვრეტს მის უცხო, ეგზოტიკურ ლანდშაფტებს.
ვალერიან გაფრინდაშვილის პოეზიაში ასეთი შემოქმედებითი წამოწყება განსაკუთრებული, შეიძლება ითქვას, მეთოდური თანმიმდევრულობით და დაჟინებით არის განხორციელებული. ამიტომ აქ სხვა ცისფერყანწელების ლირიკასთან შედარებით მეტია მიღმურთან შეხების ცდები – ლირიკული გმირის თავისთავადობა, თვითკმარობა მით უფრო საგრძნობია, რაც უფრო ეთიშება ის გარემომცველ ემპირიულ სინამდვილეს. ვალერიან გაფრინდაშვილის მრავალ ლექსშია წარმოსახული რეალობისგან გამიჯნული სულის „ინტერიერი“, მასში დადგმული ფეერიული წარმოდგენები, რომელთა პერსონაჟები, პოეტთან და მის ორეულთან ერთად, მითოლოგიური და ლიტერატურული გმირების აჩრდილები არიან.
უნდა ითქვას, რომ ხშირად ეს ლანდური წარმოდგენები რაციონალურად კონსტრუირებულს უფრო გავს, ვიდრე ირაციონალურის სპონტანურ გამოცხადებას. ამ რკალის ლექსებში, მაღალი ოსტატობით და ფორმის, ენობრივი სტილის ელვარებით რომ არის შემკული, გამოირჩევა ზოგიერთი, სადაც პოეტის ხმა მისი სულიერი სამყაროს წრფელი პირველსათავეებიდან მოისმის. ასეთია, მაგალითად, „მე – სარკეში“, „იავნანა სამგლოვიარო“, „შემოდგომა“, „ოფელია-ევრიდიკა“, „ინტერიერი – მეორე“, „სენტიმენტალური ტრიოლეტი“... თუმცა ვალერიან გაფრინდაშვილის ლირიკული გმირი გატაცებით ილტვის ლანდების სამფლობელოსკენ, დროდადრო მას ღრმა და ნამდვილი, „არათეატრალური“ შიში იპყრობს ირაციონალურის წინაშე, რომელიც სამყაროდან თუ საკუთარი არსების შიგნიდან ეძალება. კრთომა, თავისი სისუსტის და სიმყიფის განცდა უზარმაზარ და საიდუმლოებით სავსე სამყაროში ნიშანდობლივია ვალერიან გაფრინდაშვილისთვის. იგი გამოტანჯული სიწრფელით მჟღავნდება.
„შენ, სულო ჩემო, სევდით დაღალდი, და გენატრება ღამის მაღარო. თუ გსურს გაფითრდი, როგორც ქაღალდი, მხოლოდ ორეულს არ შემაყარო“.
სხვა შემთხვევებში, როცა სახეობრიობის გარკვეული ხელოვნურობა შეინიშნება, საკუთრივ პოეტური განცდა, ემოცია შეუთხზველია. ეს ემოცია ხშირად არის კულტურით და სულიერი კდემამოსილებით განელებული სიყვარულის ნატვრა, ჩუმი, მთრთოლვარე მოლოდინი. ვალერიან გაფრინდაშვილის ფაქიზ პოეტურ მზერას სანატრელი ქალის ხატში ხიბლავს არაორდინარული ნაკვთი, რაღაც ისეთი, რაც ბანალური გაგებით არ არის მიმზიდველი („მიზეზიანი ტრფობა“). ამ თვალსაზრისით დამახასიათებელია „ფანტასტიური სურდო“, სადაც იუმორი, პროზაული შტრიხები და სიმბოლისტური ეთერულობა მთლიანდება. გალანტური თამაშის ელემენტი, კურტუაზული სინატიფე, რომელიც ვალერიან გაფრინდაშვილის სასიყვარულო ლირიკას ახლავს, სრულყოფილ განსახიერებას პოვებს ლექსში „თეთრი საცოლო“.
ვალერიან გაფრინდაშვილის პოეტური ნატურის სიფაქიზეს მოწმობს მისი შემოქმედებითი მიდრეკილება, აღმოაჩინოს მშვენიერი თუ არსებითი რაღაც მცირეში, ძნელად გამოსარჩევში, არათვალისმომჭრელში. ეს მიდრეკილება მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს ვალერიან გაფრინდაშვილის პოეზიის ინდივიდუალურ იერს და გამძლეობასაც, რამდენადაც უახლესი პოეტური აზროვნების განვითარების გეზს თანხვდება. იგი აღმოაცენებს, პირობითად რომ ვუწოდოთ, მცირე სიდიდეთა ესთეტიკას.
„ზღვას აღარ უნდა თავის სისრულე, თითქო წურბელი გულზე მოება; უღონო ტრფობით ის დაისრულა – სურს ბეჭდის თვალში განმარტოება; რომ ქინძისთავის იგრძნოს სინაზე და გაჰყვეს სმენით მცირე ნაკადულს, რომ საქანელას მსუბუქ სინაზე ჩამოეკიდოს, როგორც კაკადუ“.
„წუმწუმების სიმღერაში“ დამწვარი და ქუჩაში გადაყრილი ასანთის ღერები თავის შეუმჩნევლობას დასტირიან, ჩივიან, რომ მათ მიმართ ყველა გულგრილი და უყურადღებოა; მხოლოდ პოეტი იჩენს მათდამი სისათუთეს, აამეტყველებს და მნიშვნელობას ანიჭებს ამ პატარა და უკვე გამოუსადეგარ ჩირაღდნებს, ბოლოს კი სანატრელ ხვედრს არგუნებს – სინათლის სამშობლოში, ვარსკვლავეთში გახიზნავს; დაისების ასოთამწყობი – მოკრძალებული და უჩინარი ხელობის კაცი, სხვისი შემოქმედების ჩუმი მსახური, პოეტის ნებით ამაღლებული გრძნობების და ხატების სამყაროს ეზიარება, მისი პატარა ფიგურა მოულოდნელად იზრდება; მზესუმზირას გამყიდველი, ასევე „პატარა ადამიანი“, „ფეხებმორთხმული მონა ცხოვრების“, სულიერად ემპირიული სინამდვილის მიღმა აზიდული სფეროს ბინადარია.
„ის დაუზოგავ ზამთარ-ზაფხულებს წელში საკმაოდ გაუზნექია, ითვლის ნაშოვარ სპილენძის ფულებს ქუჩის მელოტი ნაცარქექია. მზესუმზირათი ავსებულ ჭიქით იგი ადიდებს ზეციურ ალახს, უთუოდ ხედავს ღრუბლების იქით ბაღებს, გურიებს, სამოთხის ბალახს“.
არსებითად იგივე ტენდენცია ვლინდება, როცა უღიმღამოს, ყოფით-ბანალურს იუმორის თუ თვითირონიის ობერტონების დახმარებით მოულოდნელად შეეჯვარება ოცნებისმიერი საწყისი. ასე ერწყმის ერთმანეთს, ვთქვათ, გრიპით ავადმყოფის არასახარბიელო ყოფა და ოცნება დიადზე და მომხიბლავზე. „ზღვა ჩემთვის მართავს დიდ დღესასწაულს, რა ვქნა, რომ სენით ვარ შეპყრობილი! ბლომად დაფანტავს თავის სამკაულს ნიბელუნგების განძთა მფლობელი. მუდამ გონია დახუჭულ თვალებს, რომ სულ ახლოა ზღვა შორეული, ყინულის ბუშტი თავზე კანკალებს, როგორც მედუზა ქაფმორეული“.
ვალერიან გაფრინდაშვილი ხშირად ქმნის ლექსს რაიმე შემთხვევის, თავისთავად უმნიშვნელო, მცირე ფაქტის, უბრალო, შეუმჩნეველი საგნის თუ მოვლენის „გაგრძელებით“, პროეცირებით ფანტაზიის არეში; მათზე როგორც „ბაზისზე“ ოცნების და თავისუფლად გაშლილი ხილვების დამყარებით. ასეთი თვითმყოფადი პოეტური პრინციპია ხორცშესხმული ლექსებში „უცნობი ქუჩა“, „წყნეთის გზაზე“, „გაზაფხული თებერვალში“, „ელექტროშუქის ჩაქრობიდან ლამფის ანთებამდე“, „ნოხი ნაპოლეონით“, „ასკილი“,
ჩუქება
