ლექსი - სიცოცხლის განზომილება
...საღამოობით, ხშირად პირველი მსმენელის უფლებით, ვუსმენდი იზას ლექსებს და მიხაროდა - ჩემ თვალწინ ნამდვილი პოეზია იქმნებოდა!
„სატელეფონო კითხვას“ შთაბეჭდილებანი და აზრის გაზიარება ცვლიდა და მე ცოცხლად დავინახე, რაოდენ მომთხოვნია იგი ყოველი სიტყვის, სტრიქონის, ლექსის, როგორც მთლიანობის, მიმართ. ის არამარტო „შთაგონებით დასნეულებული“ ხელოვანია, არამედ ზედმიწევნით მცოდნეც იმისა, რასაც „ტექნე“ ეწოდება.
როგორც წესი, ყურადღებით ისმენს შენიშვნასა თუ სურვილს. საკუთარ სიმართლეში დარწმუნებულიც კი შენთან ერთად განიხილავს შესაძლებლობათა სიმრავლეს, სიტყვის საგნობრივი კონტურის, შეფერილობის, ჟღერადობის, სურნელის, გემოს გათვალისწინებითაც კი. საოცარი ისაა, რომ ამ თითქოს ამომწურავ განსჯათა შემდეგ ყოველთვის პოულობს რაღაც ახალ, სხვა, მისეულ ვარიანტს, უფრო ზუსტსა და შეუცვლელს.
ძიების ჟინით იგი ძალიან უახლოვდება პოლ ვალერის პოეტურ იმპერატივს:
„მე ვეძებ სიტყვას, რომელიც მდედრობითი სქესისა იქნება, ორმარცვლიანი, „პ“ ან „ფ“ ბგერით, ყრუდ მთავრდება, აღნიშნავს „ნაბზარს“ და არც მეცნიერულია და არც იშვიათი. სულ ცოტა - ექვსი პირობაა“.
ისეც მომხდარა, ჩემი სამზერიდან უხინჯო, უზადო ლექსი დაუნდობლად დაუშლია, ესთეტის რადიკალურობით უარუყვია... სილამაზე, რათა იგი მშვენიერების სიმაღლემდე აეზიდა.
ლექსის დაბადების იდუმალ აქტთან ცოცხალმა შეხებამ უფრო გამიმახვილა აზრი, რომ არ შეიძლება იზა ორჯონიკიძის ლექსების გადაკითხვა, უბრალოდ თვალის გადავლება, რადგან გამჭვირვალობის, უბრალოების, სისადავის მიღმა შეიძლება ამოუცნობი და აუთვისებელი დარჩეს რეალური ჩანაფიქრი, აზრობრივ-ემოციური ორიენტირების მრავალფეროვნება. ამით ბევრს დაკარგავს მხოლოდ მკითხველი (და არა ლექსი).
თეიმურაზ დოიაშვილი
ზურაბ კიკნაძე:
დებულება, რომ ადამიანი ბავშვობიდან მოდის, ანბანურია, მაგრამ მისი პოეტური რეალიზაცია ხშირად არადამაჯერებელია: აკლია კონკრეტული საგნობრიობა, რაც გვეტყოდა, რომ მას ნამდვილად უარსებია და დღესაც არსებობს სისხლით და ხორცით აი ამ ადამიანისთვის, რომ ეს სწორედ მისი ბავშვობაა და სხვისი არავისი; და, არ იქნება პარადოქსი, თუ ვიტყვით, რომ მოკლებულია ასევე განზოგადებას, რომ ყველას შეეძლოს მასში საკუთარი ბავშვობის ამოცნობა, რომ ითქვას: ეს ჩემი ბავშვობაც არის. სხვისი ბავშვობის შემოტანა ჩემს გამოცდილებაში - ამაში მეხმარება მეგობარი და ეს მამდიდრებს. ჩვენი მეგობარი ბავშვობის მხატვარია, „სხვაი ჩემის“ მომტანი ჩემამდე, არა ხმამაღალი დეკლამატორი, ერთი იშვიათთაგანი გალაკტიონის შემდეგ, ვინც ჩვენი წარსული „სხვაი ჩემით“ გაამდიდრა.
გურამ ასათიანი:
...იზა ორჯონიკიძის პოეზია ის სამყაროა, სადაც ადამიანის სული ჰარმონიას უნდა ეზიაროს, სრულიქმნას, დაიხვეწოს და გამთლიანდეს...
რევაზ ინანიშვილი:
...სევდიანად ლამაზია შენი გარემო შენით, და ჩვენი ნატვრა ერთიღაა: ეს სილამაზე დიდხანს, დიდხანს გამოგვყოლოდეს გვერდით.
თამაზ ჩხენკელი:
...თანადროულ ქართულ პოეზიაში იზა ორჯონიკიძემ ყველაზე სრულად და მძაფრად გამოხატა ქალური ბუნების ის იდუმალი მიმოქცევები, რომელთაც „წმინდა ქართული და რუტინული“ აზრის საუფლოში მრისხანე ტაბუ ედო... ეს იდუმალი მიმოქცევანი უჩვეულო გულახდილობით, სინაზითა და ღირსებით, ხოლო ზოგჯერ ამორძალური მძვინვარებით არის გამხელილი... აქ ყველაფერი სანდო და გამჭვირვალეა და ამ ლექსების კითხვისას ჩვენ კვლავ თავს დაგვყურებს საფოსა და ალკეოსის ლურჯი ცა.
. . .
იზა ორჯონიკიძეს სიცოცხლის ზვრებიდან სიხარულთან ერთად შეჭირვების მტევნებიც უკრეფია, მაგრამ ჭირს ვერ გაუტეხია, სიხარულს კი ცამდე აუმაღლებია. იგი ქედუხრელი და ამაყი ქალია, მოყვასის თავგანწირულად მოყვარულია, სიკეთის ასმაგი მადლიერებით გადამხდელი, ყოფიერების მოქუფრული ამინდებისაგან გულდაუჟანგავი. მისი პირდაპირობისა და გულახდილობის მზეში პატარა კაცუნები მომჭკნარან და ქველნი გალაღებულან! ჩვენი ოცდაათწლიანი მეგობრობის მანძილზე მე არ მახსოვს დროის უკუღმართობაზე მისი დაჩივლება. იგი ახალი დროით აღბეჭდილი ქალია: ბრწყინვალე პოეტია, მაგრამ ამასთანავე ენერგიული მოღვაწეც არის. ქმედითი ნება მას გამორჩეულ, უსაჩინოეს პიროვნებად აქცევს...
ბესიკ ხარანაული:
ჩემო ძვირფასო იზა!
დაე, ახლა ნუღარავინ შეიწუხებს თავს იმის განსაზღვრისათვის, თუ რომელი თაობის მწერლები ვართ მე და შენ - სამოციანი წლებისა, თუ სამოცდაათიანისა.
დარწმუნებით გეტყვი, რომ ჩვენი ერთადერთი პრობლემა სამოც-სამოცდაათ წლებს შორის დარხეული ადამიანების ბედია, თუმცა, იმასაც დავამატებ, რომ რაკი მაგრები ვართ, ჩვენთვის არც ეს სირთულენი აღმოჩნდება ძნელი გადასატანი.
შენ შემოფრთქვიალდი ქართულ ლიტერატურაში, როგორც თავისუფალი მესიტყვე, შენ თავისუფალი იყავი საერთოდ ყველაფერშიც, ოღონდ ბედისწერით დაღდასმული.
ანა კალანდაძის შემდეგ შენ იყავი პირველი პოეტი ქალი, რომელმაც ეჭვებში ჩააგდე ბევრი თავმომწონე პოეტი - კაცი.
მას შემდეგ არ შეცვლილხარ ერთი იოტითაც, კვლავ საყვარელი ხარ და სახიფათო, კვლავ შენი ბედისწერის ერთგული მესიტყვე!
თენგიზ მირზაშვილი:
ზოგი მწერალი ენას იმონებს, ზოგიც ენას ემონება. იზა ორჯონიკიძის ყაიდის პოეტისათვის ეს პრობლემა ნაკლებად აქტუალურია: იზა ენაში ისე გრძნობს თავს, როგორც მამაპაპეულ სახლში, როგორც სამშობლოში. ხშირად უთქვამს, ჩემი ქართული დიდედაჩემის ქართულიაო... ისიც უთქვამს, დიდედაჩემის ლექსიკონი უნდა გამოვცეო... იზას ლექსში ჩაბუდებული სილაღე, სიღრმე და სითბო დიდხანს მიჰყვება ჭეშმარიტ მკითხველს...
დათო მაღრაძე:
ჭკვიან კაცს
ჩუქება
