წმინდა ცოტნე დადიანი - საქართველოსთვის თავდადებული და აღმსარებელი (XIII)
ხსენება 30 (12.08) ივლისი
ლაშა-გიორგის გარდაცვალების შემდეგ, რადგან მას კანონიერი მემკვიდრე არ დარჩა, დარბაზმა მეფედ ლაშა-გიორგის და, რუსუდანი, აიყვანა. მისი მეფობის დროს კიდევ უფრო აიშვეს თავი დიდებულებმა - ისინი მხოლოდ საკუთარი ინტერესებით მოქმედებდნენ. 1225 წლამდე საქართველოს წვრილ-წვრილი ომები ჰქონდა გამდგარ ქვეყნებთან და ყივჩაღებთან. 1225 წელს საქართველოს დიდი საფრთხე დაემუქრა ჯალალედინის სახით.
ჯალალედინი მისი სამფლობელოდან, ხვარაზმიდან, მონღოლებმა გააძევეს. მან შეძლო ირანის დიდი ნაწილის დამორჩილება. დაიკავა ირანის აზერბაიჯანიც და საქართველოში გამოლაშქრება გადაწყვიტა. დიდძალი ლაშქარი შეკრიბა - 140 000 მეომარი (სომხური წყაროებით - 200 000). ჯალალედინი 1225 წლის ზაფხულში შემოვიდა საქართველოში და იმავე წლის დეკემბერში უკვე თბილისისკენ გამოემართა. რუსუდანმა დატოვა თბილისი და დასავლეთ საქართველოში გადავიდა. მტერმა გააფთრებული ბრძოლით ქალაქი დაიკავა. ჯალალედინის ბრძანებით, ქალაქში უმაგალითო ხოცვა-ჟლეტა გაიმართა. დაუნდობლად ხოცავდნენ ყველას. მისი ბრძანებით სიონის ტაძარს გუმბათი მოანგრიეს, მის ნაცვლად კი ტახტი დადგეს და ჯალალედინი დაჯდა. მტკვრის ხიდის თავში იესო ქრისტეს და ღვთისმშობლის ხატები დაყარეს და აქ მორეკილ ქრისტიანებს აიძულებდნენ, ხატები ფეხით გაეთელათ. ვინც ამას არ შეასრულებდა, თავს კვეთდნენ. მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა მოწამებრივი სიკვდილი არჩია ხატების შეურაცხყოფას. მემატიანის ცნობით, დაახლოებით 100 000 კაცი დაიღუპა.
ხვარაზმ-შაჰმა თბილისში უზარმაზარი სიმდიდრე იგდო ხელთ. მისმა მოლაშქრეებმა დაუნდობლად გაძარცვეს ეკლესიები და მოსახლეობა. ხუთწლიანი თარეშის მიუხედავად, მათ საქართველოს დამორჩილება ვერ შეძლეს. მალე ჯალალედინს აცნობეს, რომ მონღოლებმა მდინარე ამურდარია გადმოლახეს და მასთან საომრად გამოემართნენ. ჯალალედინს მოკავშირეები შემოეცალნენ, ხოლო 1231 წელს უსახელოდ დაიღუპა ქურთისტანში. ჯალალედინის გამანადგურებელმა ლაშქრობამ საქართველო უაღრესად მძიმე მდგომარეობაში ჩააყენა. განადგურდა ქალაქები და სოფლები, დიდძალი მოსახლეობა დაიღუპა ან ტყვედ ჩავარდა. საქართველოს ჩამოშორდა ყმადნაფიცი ქვეყნების დიდი ნაწილი. შესუსტდა ცენტრალური ხელისუფლება. რუსუდანი ვერ ახერხებდა აჯანყებული ფეოდალების დამორჩილებას.
მალე, 1235 წელს, საქართველოს სამხრეთ საზღვრებს მონღოლები მოადგნენ. მათ დაიპყრეს ირანი, ადარბადაგანი და საქართველოს ყმადნაფიც შირვანში დათარეშორდნენ. აიღეს და მიწასთან გაასწორეს ქალაქი განძა. შემდეგ საქართველოს საზღვრები გადმოლახეს, აიღეს ქალაქი შამქორი და გარდაბანი. რუსუდანმა, რომელიც ახალდაბრუნებული იყო დასავლეთ საქართველოდან, როგორც კი გაიგო მონღოლების შემოსვლის ამბავი, მაშინვე ქუთაისს მიაშურა და ბრძანა, მონღოლების გამოჩენისთანვე დედაქალაქი გადაეწვათ და უომრად გასცლოდნენ მტერს. ზოგიერთი ფეოდალი თავის სამფლობელოში ჩაიკეტა და ასე აპირებდა შეწინააღმდეგებას. საქართველოს ამირსპასალარმა ავაგ ათაბაგმა ყოვლად გაუმართლებელი გადაწყვეტილება მიიღო - იმ პირობით, რომ მონღოლებს მისთვის სამფლობელოები შეენარჩუნებინათ, დამპყრობლებს არ შეებრძოლებოდა. ასევე უომრად დანებდნენ მონღოლებს სხვა ქართველი დიდებულებიც. მხოლოდ სამცხის მთავარი ივანე-ყვარყვარე ჯაყელი-ციხისჯვრელი განაგრძობდა ბრძოლას, ვიდრე რუსუდანმა არ უბრძანა დანებება.
მონღოლებმა უომრად აიღეს გადამწვარი თბილისი. მათ საქართველოს დასაპყრობად გადამწყვეტი ან გენერალური ბრძოლა არ დასჭირვებიათ. ქვეყნის ბედი ფეოდალების პირადმა ინტერესებმა და სახელმწიფო ხელისუფლების უნიათობამ გადაწყვიტა... აღმოსავლეთ საქართველოს დასაპყრობად გამართული ბრძოლები 7-8 წელიწადს გაგრძელდა. დასავლეთ საქართველოში გადასვლა მონღოლებმა ვერ შეძლეს. მთაგორიან და ტყიან იმერეთში მონღოლთა ცხენოსანი ჯარი მოუქნელი იყო.
დასავლეთ საქართველოში გადასული მთავრობა ყველა ღონეს ხმარობდა, რომ მონღოლებთან ბრძოლისთვის თანადგომა მიეღო. რუსუდანმა რომის პაპს მისწერა წერილი, სადაც დახმარებას ითხოვდა. სამაგიეროდ, ჰპირდებოდა, რომ კათოლიკურ რწმენაზე გადავიდოდა და რომის პაპის უზენაესობას ცნობდა. რუსუდანმა დასავლეთიდან ვერავითარი დახმარება ვერ მიიღო. ამის შემდეგ რუსუდანს ერთადერთი იმედი რჩებოდა, რომ მონღოლებს რუმის სულთანი დაამარცხებდა. რუმის სულთანი ყიას ედ-დინი რუსუდანის სიძე იყო და საქართველოს მეფე იმედოვნებდა, რომ მონღოლთა მარცხის შემთხვევაში, საქართველო ადვილად შეძლებდა მათი ბატონობისთვის თავის არიდებას. მაგრამ ეს იმედიც გაუცრუვდა. მონღოლებმა 1243 წელს რუმის სულთანი დაამარცხეს, ამის შემდეგ საქართველოს მეფეს მონღოლებთან ზავის მეტი არაფერი დარჩენოდა...
მონღოლთა სარდლობასთან მოლაპარაკების შემდეგ დაიდო ზავი, რომლის ძალითაც საქათველოში შენარჩუნებული იქნა მეფობა. მონღოლებს ქვეყნის მართვაში არავითარი ცვლილება არ უნდა შეეტანათ. რუსუდანი კვლავ „ყოველი საქართველოს“ მეფედ რჩებოდა, მხოლოდ ეს უფლება მონღოლებისაგან უნდა მიეღო. მასვე უბრუნდებოდა თბილისი და მონღოლების მიერ დაკავებული სხვა ქალაქებიც. მონღოლთაგან დაპყრობილ აღმოსავლეთ საქართველოში მონღოლთა ჯარი დარჩებოდა, დასავლეთ საქართველოში, რომლის დამორჩილებაც მონღოლებმა ვერ შეძლეს, დამპყრობლების ჯარი არ შევიდოდა, მაგრამ მონღოლთა ხელისუფლებას დაემორჩილებოდა, გადასახადს კი ერთიანი საქართველო გადაიხდიდა. ხარკის რაოდენობა იყო 40-50 ათასი პერპერა. საქართველოს ჯარი უნდა გამოეყვანა მონღოლთა მხარეს.
პირობის თანახმად, დავით რუსუდანის ძე ყაენის ურდოში გაგზავნეს ტახტის მემკვიდრედ დასამტკიცებლად. გავიდა დრო და მის შესახებ არაფერი ისმოდა, ამასობაში, 1245 წელს, გარდაიცვალა რუსუდანი და საქართველო უმეფოდ დარჩა.
მონღოლებმა ისარგებლეს საქართველოში შექმნილი ვითარებით და
ჩუქება
