როცა მეტირება, არ ვტირი
რომაელი იმპერატორის საძაგელი, აღსარებაშერეული ქრისტიანული პროლოგი
ოთხი მეომარი – სევერუსი, სევერიანუსი, კარპოფორუსი და ვიქტორინო, მტკიცედ დარწმუნებულნი, რომ სადაცაა შეიპყრობენ, ბაზრის ვიწრო გასასვლელში მიიკვლევენ გზას. ფრთებით შემკული ოთხი მუზარადი ამაყად მიცურავს შაშხის ოხშივარსა და მოხეტიალე ვაჭართა კივილში.
აჰა, კოჭზე შესაბმელი ცისფერი ზონარი საყვარელი ეფებისთვის!(ეფები – ძვ. საბერძნეთში თავისუფლად შობილი ახალგაზრდა, 18-20 წლის ყმაწვილი.) გასინჯე დედა ვენერას რძეზე უტკბესი ლეღვი! გაისველე გამომშრალი ყელი შვრიის ნაყენით! მიირთვი ვაზის ფოთლებში გახვეული თაფლისკვერი! აიღე პირდაფჩენილი დიანას პროფილიანი კამეა! ოთხი წყვილი სანდალი კი მძიმედ მიაბიჯებს ქვაფენილზე და აფრთხობს რომის ძაღლებსა და კატებს. ხანდაზმული ქალი – ვიგინდარებო, უმაქნისებოო, – ლანძღავს მეომრებს, თუმცა გამოცდილ თვალებს არ აცილებს ოთხ შარვლის ბუდეს, რიგრიგობით რომ ელავს მისი ფარდულის წინ. ოთხი ძმა – სევერუსი, სევერიანუსი, კარპოფორუსი და ვიქტორინო – პირდაპირ მიაბიჯებს და არც გაზაფხულის ფერებად აჭრელებულ დახლებს აქცევს ყურადღებას, არც ვაშლის ყვავილების სურნელით ტკბება და არც ნარეცხი წყლის სიმყრალეს არიდებს ცხვირს. ოთხივემ იცის, რომ ამაღამ არც ერთს არ უწერია ძილი, არც საკუთარ, არც მეძავების საწოლში. ისინი ქრისტიანები არიან და დედის შეგონება ისე გასჯდომიათ ძვალ-რბილში, თვით სიყვარულის ღმერთის ისარიც ვერ აიძულებს მათ, უარი თქვან მოწამებრივ სიკვდილსა და წმინდანის შარავანდედზე.
სევერუსი, სევერიანუსი, კარპოფორუსი და ვიქტორინო იმპერატორის გვარდიის ჯარისკაცები არიან, ბრძოლაში ტახივით ძლიერნი და დაუნდობლები, გაჭირვებაში დიდი ცირკის სვეტებივით მოუდრეკელნი და აკვედუკის ნაკადივით საიმედო, ერთი სიტყვით, ნამდვილი ჯარისკაცები. ისინი ჯარისკაცები არიან, პავლესა და ორეგენის მიმდევრები. ქრისტიანობა, კარგა ხანია, აღარ არის რომში მხოლოდ სისხლიანი სანახაობა, გავეშებული გარეული მხეცების და ხმლების ტრიალი. ხალხის ცნობიერებაში ქრისტიანობა ავტორიტეტულ რელიგიად იქცა.
სენატორი კორნელიუს სავინუსი, ტრიბუნის შვილიშვილი და სეხნია, რომელმაც კალიგულას მუცელში ხმალი გაუყარა და ამით დიდად შეეწია მის ჩამოგდებას, უკვე განთავისუფლდა მარსების, მკერდმოშიშვლებული ვენერების, ავხორცი სატირების, მთვლემარე ჰერმაფროდიტებისა და ბერძნულ-რომაული სხვა უსარგებლო სამშვენისებისაგან, რათა ააგოს იესო ქრისტეს ტაძარი. დოროთეუსი, დიოკლეტიანეს სასახლის უფროსი მსახური, გუშინდლამდე თავგადაკლული ეპიკურელი, ახლა საბინასა და ფალერნოს მაჭარს კი არ მიირთმევს ნაბახუსევზე, არამედ ევანგელეს წმინდა სიტყვებით ფხიზლდება. მავრიციუსი, თებეს ლეგიონის ყოჩაღი მეთაური, ბრძოლის წინ ნაჩქარევად გადაისახავს ხოლმე შუბლზე მისტიკურ ნიშანს. ახალი რელიგიის ad aeternum(ad aeternum (ლათ.) – სამუდამოდ.) გამარჯვებას მოწმობს ძველსა და ახალ რელიგიას შორის მოჭოჭმანე სამასი სუბიექტის განადგურება და ოცდათორმეტი რომაული ღმერთის განდევნა ერთი ჭეშმარიტი ღმერთის მიერ. წარმართობის ეთიკური, ფილოსოფიური და მატერიალური კატასტროფა თითქმის გარდაუვალი იყო, როცა იმპერატორი დიოკლეტიანე – გამორჩეული არაჩვეულებრივი ჭკუითა და სიკეთით – აჰყვა თავის სიძისა და თანამებრძოლის, გალერიუსის რჩევას და ბრძანა...
I. სარკოფაგში გადაბრუნდები ამის გამგონი, – ბრდღვინავს დიოკლეტიანე.
II. გალერიუსი ერთი ბინძური, ბულგარელი მწყემსი იყო. მე ვაიძულე იგი სამოცი დღე ზედიზედ განბანილიყო ჩემს აბანოებში და როცა თხის სუნი საბოლოოდ მოსცილდა, ჩემი ასული ვალერია ცოლად შევრთე, ვქმენ კეისრად, ანუ ჩემს მემკვიდრედ, და ამგვარად აღზევებული გავგზავნე იაზიგების, კარპებისა და სარმატების შესამუსრად, რაც აშკარად უფრო ეამა, ვიდრე ვალერიასთან საწოლში გორაობა, რადგან ამ აუტანელ, განსწავლულ პედანტს ყველაფერზე შეეძლო კამათის წამოწყება, იმაზეც კი, როგორ ჯობია წამოწვე სანოვაგით სავსე მაგიდასთან.
III. ქრისტიანობისადმი გალერიუსის სიძულვილი აიხსნება არა რასობრივი ან რელიგიური უთანხმოებით, არამედ ერთადერთი სურვილით, ჯინში ჩადგომოდა თავის პატივცემულ თანამეცხედრეს. ჰოი, რა ძნელი იყო შენი ატანა, ვალერია, შვილო ჩემო, ჯვრებს რომ კოცნიდი და კატაკომბებში დაძვრებოდი დედაშენთან, ანუ ჩემს მეუღლე პრისკასთან ერთად, წმინდა ეტრუსკული ცხვირი და ეტრუსკული სიჯიუტით რომ დაეჯილდოებინა ბუნებას.
IV. ხოლო ჩემს დიდებულ სახელმწიფოებრივ აქტს – ბრძანებას გამოვესახეთ ყველა ატრიბუტით აღჭურვილი იუპიტერის დარად, ზემოთ ხსენებულმა პრისკამ იმით უპასუხა, რომ მისთვის ყოვლად შეუფერებლად – იუნონას სახით წარმომიდგა და ოლიმპიური სიმშვიდით ცდილობდა ჩემთვის ცხოვრებისა და გამგებლობის მოშხამვას. დიადემამდე ამომივიდა ეს ყველაფერი!
V. გალერიუსი კი ყველა სიკეთესთან ერთად დაკიელი კუდიანის თუ ქურუმის შვილი იყო და დედის რძესთან ერთად შეითვისა ყოველგვარი ალქაჯობა და იმის რწმენა, რომ ქრისტიანობა ყველა ბოროტების სათავეა, რაშიც, კაცმა რომ თქვას, არც მე მეპარება ეჭვი.
VI. მოკლედ, feminam quaerite, ანუ chercher la femme(Feminam quaerite (ლათ.), Chercher la femme (ფრ) – დამნაშავეა ქალი. სიტყვ. ეძიეთ ქალი.), როგორც ის ველური გალები შიშინებენ თავიანთ ველურ დიალექტზე და ვირგილიუსის წმინდა ენას შეურაცხყოფენ.
VII. სად ჰქონდა გალერიუსს იმის ლოგიკა, ვინმე რამეში დაერწმუნებინა, მით უმეტეს მე, დიოკლეტიანე, რომლის წინაშეც