შესავალი საუკუნის წინ გერმანელმა პოეტებმა, ჟურნალისტებმა და სხვა წიგნიერმა ადამიანებმა, რომელთაც მედიკოსის პროფესიასთან არაფერი აკავშირებდათ, ერთი ფსიქოთერაპევტის შესახებ შეიტყვეს. ეს იყო შუახნის მამაკაცი, მისივე სარდონიკული განსაზღვრებით - „მოხუცი, რამდენადმე საბრალო შესახედაობის „ებრაელი“. მას მერე, რაც წიგნი „სიზმრების ახსნა“ გამოიცა (1900 წ.), ფროიდი თანდათან სულ უფრო პოპულარული ხდებოდა და ჯერ კიდევ კარგა ხნით ადრე გარდაცვალებამდე (1939 წელს, ლონდონში), მას უკვე პრაქტიკულად ყველა იცნობდა, ან ფიქრობდა, რომ იცნობდა.
ის შეხედულება, რომ ფროიდმა ყველაზე უკეთ „განსაზღვრა, რა არის ადამიანის პრობლემების უმთავრესი მიზეზი“, არც იმაზე მეტად დამაჯერებლად ჟღერს და არც ნაკლებად, ვიდრე თანამედროვე რევიზიონისტების იდეები - ისინი ფროიდს მოიხსენიებდნენ შარლატანად, რომელიც ოსტატურად მანიპულირებდა მის ხელთ არსებული მონაცემებით. შუალედური პოზიცია მათ უკავიათ, ვინც ფროიდის ბევრ, ხშირად თითქოსდა სასხვათაშორისოდ გამოთქმულ მოსაზრებას ეთანხმება: ასე ხანდახან რომანში ან ლექსშიც წააწყდები სტრიქონს, თვითონაც რომ დაწერდი, საკუთარი აზრებისა თუ შეგრძნებების განსიტყვება რომ გემარჯვებოდეს.
მპირადად მე, გარეშე დამკვირვებელი, თავს იმ ადამიანებს უფრო მივაკუთვნებ, ვინც ფროიდს არ აიდეალებს, მაგრამ მას საინტერესო და შთამბეჭდავ ფიგურად მიიჩნევს. „შარლატანი“, ჩემი თვალსაზრისით, მეტისმეტად გაზვიადებული ნათქვამია. „ეშმაკი“ ანდა „სასტიკი“ უფრო ეთქმის, თუმცა იმიტომ არა, რაიმეს ვერჩოდეთ; პირიქით, გასაგები რომ გახდეს, რა ძალისხმევა სჭირდებოდა ადამიანური ბუნების ასახსნელად. ფროიდი თვლიდა, რომ ამ მიზნის მისაღწევად ნებისმიერი საშუალების გამოყენება გამართლებულია. მიუხედავად იმისა, რომ მის ზოგად ფსიქოლოგიურ თეორიას დღეს მრავალი არ იზიარებს, ფროიდი უდავოდ სრულიად განსაკუთრებული და გამორჩეული პიროვნება იყო.
პფსიქოანალიზი, თავისთავად, იმდენად კატეგორიულია, ბევრ მის მომხრეს ნებისმიერი წინააღმდეგობის მიღება უძნელდება. არადა, წარმოიშვა თუ არა ფსიქოანალიზი, იმ დღიდან გამუდმებით თავს ესხმოდნენ. სავსებით შესაძლებელია, მძვინვარე ოპოზიცია რამდენადმე დაეხმარა კიდევაც ამ მოძრაობას ფორმირებაში, ფროიდს კი - ერთგვარი მესიის როლის მორგებასა და განსახიერებაში, საკუთარი მრწამსის გამო რომ სდევნიდნენ. ევროპელი ფსიქიატრები გააფთრებით უტევდნენ „მატრაკვეცებს“ (განსხვავებით ამერიკელი ექიმებისგან - ისინი უფრო იქითკენ იხრებოდნენ, თავად გამხდარიყვნენ ასეთი „მატრაკვეცები“), რომლებიც მათი პაციენტების გადაბირებას ლამობდნენ. რაც მეტად ვრცელდებოდა „ფროიდიზმი“, შესაბამისად, უფრო და უფრო შესამჩნევი სამიზნე ხდებოდა. ჯერ კიდევ პირველ მსოფლიო ომამდე, ხატთმებრძოლმა კარლ კრაუსმა, ვენური ჟურნალის, „ფაკელის“ („ჩირაღდანი“) მფლობელმა, ფსიქოანალიზთან დაკავშირებით გესლიანი (დროდადრო საკმაოდ როყიოც) ეპიგრამები შეთხზა: „თუკი კაცობრიობა, ყველა თავისი ამაზრზენი ნაკლით, ერთი მთლიანი ორგანიზმია, მაშინ ფსიქოანალიზი - მისი ექსკრემენტებია“.
ფროიდმა და მისი მოძრაობის წარმომადგენლებმა ამგვარი მტრული დამოკიდებულების პასუხად განაცხადეს, რომ ფსიქოანალიზის სისტემის წვდომა მხოლოდ „განდობილთ“ ძალუძთ. გადახრებს პაციენტის ქცევაში ისინი „წინააღმდეგობას“ უწოდებდნენ და მიათვლიდნენ შეცდომებს, რომელთა გამოსწორება, - ისევ და ისევ, და მხოლოდ და მხოლოდ! - ფსიქოანალიზის ჯეროვანი დოზით შეიძლებოდა. ამ ჩინებულ ხერხს დღემდე იყენებენ.
თუ თავად ფროიდის ცხოვრების აღწერაზე მიდგება სიტყვა, ამას ბევრი ფაქტორი, რბილად ვთქვათ, სერიოზულად აფერხებს. სამოცდაათიან წლებში არც ერთ ადამიანს არ ეყო გამბედაობა, ხელახლა გამოეკვლია მისი ცხოვრების ის დეტალები, რომლებიც ოცი წლით ადრე ერნსტ ჯონსის ოფიციალურ სამტომეულშია აღწერილი. მათ კი, ვისაც ხელეწიფებოდათ, სამეცნიერო თვალსაზრისით შეესწავლათ ფროიდის ცხოვრება განსხვავებული კუთხით, ჩვეულებრივ, საამისო სიმამაცე არ ჰყოფნიდათ. მსგავსმა უგუნურმა „მოწიწებამ“ გააჩინა ზოგიერთი სპეციალისტისთვის დღემდე ნიშანდობლივი მისწრაფება, „ალტერნატიული“ თვალსაზრისები გამოერიცხათ.
მაგრამ ზიგმუნდ ფროიდის არქივის მიერ დაწესებულ შეზღუდვებზე კიდევ უფრო მეტად საშიში მაინც ისტორიული ფაქტების აშკარა იგნორირება გვგონია. ახლა, მართალია დაგვიანებით, ყურადღება ფროიდის მეთოდების ზოგად მთლიანობას მიაპყრეს. ხელახლა აანალიზებენ მის მიდგომასაც ყველაზე გახმაურებულ შემთხვევებთან და ავადმყოფობების ისტორიებთან, მაგალითად, „ცდუნების თეორიასა“ და, აგრეთვე, ანა ო.-ს (რომელიც თვითონ ფროიდის პაციენტი არ ყოფილა) და „მგელკაცას“ შემთხვევებთან. გულდასმით იკვლევენ ავსტრიელი ემა ეკშტეინისა და ამერიკელი ჰაროლდ ფრინკის ნაკლებად ცნობილ ისტორიებს, ასევე, ადრეული ხანის ფსიქოანალიტიკოსების, მათ შორის, თავად ფროიდის, ცხოვრების სექსუალურ მხარესაც. პროფესორ ედვარდ ტიმსის თქმით (1993 წლის ლონდონის კონფერენცია): „ფსიქოანალიზის ისტორია გულმოდგინედ არის გამოფატრული“. ამ ისტორიას ის ადამიანები წერენ, რომლებიც პირადად არიან დაინტერესებული ფროიდის რეპუტაციის გამყარებით“. ერთი სიტყვით, ფროიდისადმი ინტერესი გაძლიერდა, თუმცა უმეტესად - არაპროფესიონალთა წრეში.
მართალია, თავად მე ფსიქოანალიზი პირადად არ შემხებია, მაგრამ ფროიდის ბიოგრაფიის დაწერაში ადამიანის ფსიქიკის (მათ შორის საკუთარი ფსიქიკისაც) ახირებული ხვეულებისადმი ჯანსაღი, - ან იქნებ არაჯანსაღიც, - ინტერესი დამეხმარა. ბავშვობაში გადავწყვიტე, რომ თუ ჩემი სახელის საწყის ასოს “P”-ს ქვეშ ლათინურ “D”-ს დავწერდი, ეს სიკვდილს აღნიშნავდა (ინგლ. “death”). მაშასადამე, ამგვარ შეთანხმებას უნდა მოვრიდებოდი. პრობლემა მარტივად გვარდებოდა: პატარა ინტერვალი და -
ჩუქება
