წინასიტყვაობა ვუძღვნით ჭეშმარიტი მეცნიერისა და მასწავლებლის,
აკადემიკოს გრიგოლ გიორგაძის ნათელ ხსოვნას
ისტორიული მეცნიერება შეისწავლის და ადგენს კაცობრიობის განვლილ ცხოვრებას, მისი განვითარების ზოგად კანონზომიერებებსა და ეტაპებს წარმოშობიდან დღემდე. ისტორიის მიზანი კაცობრიობის განვითარების ყოველ კონკრეტულ ეტაპზე არის ის, რომ მან – ისტორიული წყაროებით დადასტურებული ფაქტებისა და დამხმარე სამეცნიერო დისციპლინების კვლევის შედეგების შეჯერების საფუძველზე – საზოგადოებას წარუდგინოს წარსულის მაქსიმალურად ზუსტი სურათი. ეს მიზანი არ ემსახურება მხოლოდ წარსულის ზუსტ რეპრეზენტაციას, არამედ იგი საზოგადოებას საშუალებას აძლევს, უკეთ გაერკვეს თანამედროვე ცხოვრების საკითხებში, წარსული გამოცდილების საფუძველზე გადაჭრას მის წინაშე მდგარი პრობლემები და განჭვრიტოს სამომავლო პერსპექტივები.
ბოლო ოთხი ათასწლეულის განმავლობაში ადამიანი ცდილობს გაერკვეს, რას წარმოადგენს ისტორია. შუმერებიდან დაწყებული, ბევრმა მოაზროვნემ სცადა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, მაგრამ – ამაოდ. ისტორიის მიმართ დამოკიდებულება სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვაგვარი იყო. კერძოდ, ზოგიერთ ეპოქაში ისტორია იყო საფუძველი, განმსაზღვრელი ფაქტორი ბევრი სოციალური, პოლიტიკური თუ კულტურული ფენომენისა, ხოლო ზოგიერთ ეპოქაში ისტორიას ნიჰილისტურად ეპყრობოდნენ, ხედავდნენ რა მასში მხოლოდ ინსტრუმენტს მანიპულაციისთვის. ისტორიისადმი პოლარულად განსხვავებული დამოკიდებულება დღესაც არსებობს.
ყველაზე მძიმე პრობლემა, რომელიც საქართველოს საგანმანათლებლო სივრცეში დიდი ხანია არსებობს, არის ის გარემოება, რომ დღემდე იგრძნობა საბჭოთა მენტალიტეტის დიდი გავლენა ისტორიის სწავლებაზე. ბევრი ისტორიული ფაქტი დღესაც საბჭოთა ისტორიოგრაფიულ დისკურსში განიხილება.
ისტორიის გაყალბება თითქმის ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა. კაცობრიობის ისტორიაში ბევრი სახელმწიფო აყალბებდა თავის ისტორიას, წარმოაჩენდა მხოლოდ ძალაუფლების მქონეთათვის სასურველ ვერსიას; წყაროებისა და ფაქტების მიჩქმალვის ხარჯზე მიმართავდა ისტორიის მისტიფიკაციას. ასეთ სახელმწიფოთა რიგს განეკუთვნებიან რუსეთი და საბჭოთა კავშირის წიაღიდან გამოსული ყოფილი რესპუბლიკები, რომლებსაც დღემდე ვერ დაუღწევიათ თავი ისტორიისადმი საბჭოური მიდგომისგან.
სამწუხაროდ, არც ჩვენთვის არის უცხო გაზვიადება და საქართველოში მიმდინარე ისტორიული პროცესების იზოლაციონისტური კუთხით გამოკვეთა; ანუ ის, რაც ჩვენთან ხდებოდა, არის ,,უნიკალური “ , ის რაღაც მხოლოდ ჩვენში მოხდა – ,,მას ისტორიული ანალოგი არ გააჩნია “ და ასე შემდეგ.
საქმე არა მარტო ფაქტების ერთი სიბრტყიდან, ერთი რაკურსიდან წარმოდგენაშია. მთავარი პრობლემა არის ისტორიის „ გახელოვნურება “ ან „ ისტორიის ხელოვნურად თანამედროვე პერსპექტივის შექმნა “ – როცა ესა თუ ის ისტორიული ფაქტი, მოვლენა თუ პიროვნება დღევანდელობის პერსპექტივიდან განიხილება, განისჯება თუ ფასდება; ანუ, 21-ე საუკუნის ცოდნითა და გამოცდილებით, მენტალიტეტით.
ჩვენი პრინციპული მიდგომაა, რომ ისტორია უნდა ისწავლებოდეს არა მხოლოდ წარსული ფაქტების შესაძლებლად სრული და ზუსტი გადმოცემით, არა მხოლოდ მათი ობიექტური ანალიზით, არამედ კონკრეტული კონტექსტური ისტორიული ანალიზის ფარგლებში. ეს კი ნიშნავს, რომ ისტორია უნდა ფასდებოდეს არა დღევანდელობის ხედვით, არამედ იმ კონკრეტული ისტორიული მომენტის პერსპექტივით, რომელშიც ესა თუ ის პიროვნება მოღვაწეობდა, იმ კონკრეტული ისტორიული კონტექსტიდან გამომდინარე, რომელმაც ესა თუ ის ფაქტი და მოვლენა გამოიწვია და განაპირობა. ჩვენ „ შიგნით “ უნდა შევიდეთ – უნდა ვიაზროვნოთ იმ ეპოქის მენტალურ სივრცეში, რომელშიც ესა თუ ის ადამიანი ცხოვრობდა და მოქმედებდა. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გახდება ცხადი და ახსნადი მისი მოტივაცია, მისი ქმედებების არსი, მიზეზი და ა.შ.
ისტორიას ადამიანები ქმნიან და თავისთავად ისინი ისტორიას წარმოადგენენ. ადამიანის არსის, მისი ბუნების შესწავლა განუყოფელია ისტორიისგან. მხოლოდ ამ პერსპექტივიდან არის შესაძლებელი ისტორიული ფაქტების, მოვლენების შეფასება, გარკვევა, ანალიზი.
მეორე კონცეპტუალური პრობლემა, რომელიც დგას თანამედროვე ქართული ისტორიოგრაფიის წინაშე, უკავშირდება დილემას – ისტორიული ნაშრომი უფრო მეტად პოლიტიკური ნაშრომია თუ უფრო მეტად მეცნიერული. ამ შემთხვევაში ორივე ცნება – „ პოლიტიკურიც “ და „ მეცნიერულიც “ – საჭიროებს დაზუსტებას, რათა განვსაზღვროთ დილემის არსი. მეცნიერული ნაშრომი, პოლიტიკურისგან განსხვავებით, გულისხმობს მიდგომის, მეთოდისა თუ დასკვნების კრიტიკის ან უარყოფის შესაძლებლობას. ჩვენს ისტორიოგრაფიაში, უკვე დაწერილის კრიტიკისა თუ უარყოფის დაუშვებლობა დაუწერელ კანონად იქცა.
იმის დასადასტურებლად, თუ რა მნიშვნელობის არის ნამდვილი ისტორია, რამდენიმე ციტატას მოვიშველიებთ:
„ ყოველი ადამიანი – ეს მთელი სამყაროა, რომელიც მასთან ერთად იბადება და კვდება. ყოველი ადამიანის საფლავის ლოდის ქვეშ წევს კაცობრიობის ისტორია, “ – ამბობდა გოეთე.
„ ისტორია ცხოვრების მასწავლებელია “ – ეს სიტყვები ციცერონს ეკუთვნის.
„ იმისათვის, რომ გაიგო, რა მოხდება მომავალში, საკმარისია იცოდე, რა მოხდა წარსულში “ – ამგვარად აფასებდა ისტორიის მნიშვნელობას მაკიაველი.
„ ისტორია ჩვენი ქმედებების განძია. წარსულის მოწმე, მაგალითი და შეგონება აწმყოსი და გაფრთხილება მომავლისათვის “ – წერდა სერვანტესი.
„ თუ ისტორიიდან ამოვიღებთ ტყუილს, სულაც არ ნიშნავს, რომ დარჩება მხოლოდ სიმართლე, შესაძლებელია საერთოდ
ჩუქება
