ალდი ალუდას, ერეკლეს და ირაკლის
"ხევსურები კავკასიის მთებში ცხოვრობენ,
სამყაროს სხვენზე, სადაც მზე ადრე ამოანათებს,
ადამიანები კი გვიან ქრებიან".
ნიკოლა კინჩევი
"რჯულ-სამართალი ყველას თავისა აქვ".
ხევსურული ანდაზა
პროლოგი
ეს ალდის ლექსია,
სიკვდილშეყრილი ალდის სიზმრები.
არაგვივით მღვრიე
და მითივით ბუნდოვანი.
1.
თენდება რწმენაბერწი აღვსება,
ალდი ზის ფეხონში და
ყალიონს აბოლებს.
თამბაქოს კვამლი ლოცვასავით
აედინება ცისკენ და
ნისლს ერევა.
აღარცვინ ხმისგამცემი,
აღარცვინ ჯვარის მსახური,
აღარცვინ მთიბელი და
გამომხდელი ქერის არყისა.
ალდიმ უნდა ილოცოს,
ალდიმ უნდა თიბოს ჯინჭველაგორიანი ყანები,
ალდიმ უნდა გამოხადოს წინწანაქარი.
ალდიმ უნდა გადაამთხოს ნადირი და ქაჯ-ეშმაკნი,
ალდიმ უნდა გაითხაროს საფლავი,
ალდიმ უნდა ჩაიცვას ტალავარი,
ალდი უნდა მოკვდეს.
ბოლოჯერ უსმენს გულწითელას სტვენას –
სიკვდილის საგალობელს.
როგორც ახალგაზრდა ქალი ჯვრისწერისთვის,
ისე ემზადება ალდი სიკვდილისთვის.
1.3
როცა დაიბადა ალდი,
მაშინ დაიბადა ეს სოფელი,
ვრცელი ყანებითა და ქვითკირებით.
როცა შევა ალდი იაღში,
იქ სხვა სოფელი დახვდება
და კვლავ ბალღად დაიბადება –
ასე სწამს ალდის.
ჭიანი ვერ შამჭამენ მიწაში ჩადებულს,
ბალღადშობილი ბალღადვე
მიებარება მიწას.
1.9
რა ხდება სამზღვარს იქით?
რა ფერი ბილიკებია?
2.5
როდესაც ჭირით დაღლილი და
ღმერთთან სასაუბროდ გამზადებული
თვალები დახუჭა ალდიმ,
ზურგზე მერქანი შემოერტყა,
როგორც ჯაჭვის პერანგი.
ექავებოდა ტანზე მოკრული ჩრაქვი და
ხელს ვერ იწვდენდა.
ის ღამე იყო და არა იყო რა ალდისთვის,
რომელმაც საოცრისმყენეს ძალით
იხილა საოცარი:
თოვლს იბერტყავდა სოფელი,
მთებიდან წამოსული სისხლის მდინარეები
თოვლს შეერია
და იძრა ზვავები სოფლისაკე.
თოვლზე ენთო მზე, რომელიც
თვალებს სწვავდა ალდის.
სისხლმა წალეკა საოცარში ალდის სოფელი,
სისხლში დაიხრჩო ალდი.
ჩრაქვის პერანგი წყლად იქცა.
3
სიკვდილი შინშივით ესტუმრება ალდის.
ისიც შეიპატიჟებს,
მაგრამ
ვინ უნდა გაუთხაროს საფლავი ალდის?!
ვინ დაირღვნება ალდისთვის?!
ვინ იქნებიან ალდის გამბანელნი?!
ვინ გაუთენებს ნარევში?!
ვინ გაჰპოხს ალდის ცხედარს ერბოთი?!
ვინ უნდა ურბინოს სულის ცხენი?!
თვითონ – თქვა ალდიმ და პირველი ბელტი აჰყარა მიწას,
თვითონ – თქვა ალდიმ და ბარის პირი ქვას მიენაბრა,
თვითონ – თქვა ალდიმ და ოფლიან შუბლზე მკლავი მოისვა.
სუდარი უნდა ჩაიცვას ალდიმ.
სამკვდროდ გამზადებული პერანგი ამოიღო დაჭრელებული კიდობნიდან.
ბამბის სამი ფერის პერანგი სჭირდება ალდის;
თეთრი – სიწმინდე, საიქიოს მცხოვრებთა შესამოსელი და საჭირო იქ დამკვიდრებისთვის.
წითელი – სისხლის და მარადიული სიცოცხლის სიმბოლო,
შავი (ლურჯი) – მიწისქვეშა საიქიო.
ბოლოს დაშიბაული ბაჭიჭები ამოიცვა
და თქვა:
იარაღს არ წაიღებს ალდი,
იარაღი არ უნდა ჩაჰყვეს კაცს მიწაში,
რკინა საშიშია.
ახლა უნდა იმღეროს.
აიღო ფანდური ალდიმ და მღერის:
"ძმასა ისეთა ძმა უნდა,
ბადრის უსუპ რო ჰყოლია,
ბადრი კლდით გადავარდნილა,
უსუპ თან გადაჰყოლია".
ახლა უნდა ილოცოს ალდიმ,
აქამდე რომ არავის ულოცია ისე.
უნდა აანთოს სანთელი,
აიღოს ტარკოში და თქვას:
"დიდება გამჩენს, დიდება დღეს დღესინდელს,
მზეს და მზის თან მყოლ ანგელოზთ,
ისმინე ვედრება პირიმზის ყმის ალდისა,
ხელ მოუმართე სიკვდილის მდინარეში,
აპატიე შეცოდება,
მოჰფინე შენი სამოსელი,
არ მოაკლო ძალა სიკვდილთად დგომისა".
გამოიყვანა ალდიმ ცხენი,
ჩამოუწნა ფაფარი და ძუა,
გამოუნასკვა დედუას დაქარგული საფაფრე,
შემოაკრა საშუბლური,
მოსართავები რომ შემოუჭირა,
სანთელი აანთო,
ხურჯინში საგზალი –
პურ-სატანი ჩაალაგა.
ერთი ხელით აღვირი დაიჭირა,
მეორეში ყანწი და თქვა:
ჩემი სახმარი იყოს ეს შეკაზმული ცხენი,
ჩემი საფერხე, სადაც დამჭირდეს,
უცხენოდ ნუ ვიქნები,
ეს უნაგირი, ხურჯინ-საგზალი მეაც მეხმარების.
მერე არაყი გადაასხა ფაფარზე ცხენს და
მათრახი სამჯერ მსუბუქად გადაჰკრა.
ცხენმა დაიჭიხვინა და თვალს მიეფარა.
ალდი ტაბლისკენ მოტრიალდა,
დაიდგა ჯამით ხორბალი,
დაიდგა ჭურჭელი წყლითა და არყით სავსე.
დაინთო სანთელი.
ახლა უნდა მოკვდეს ალდი და მოკვდეს სოფელი.
გამოკეტა კარი ალდიმ,
უკანასკნელად ამოჩხრიკა თამბაქო ყალიონში,
უკანასკნელად გაჰკრა კვესს,
უკანასკნელად დაიფარა გამხმარი ქუდი და
აუყვა საფლავთგორს.
თან წაიბურტყუნა:
ღმერთი მაღალი,
კაცი დაბალი.
3.5
ჯავრივით ძნელი იყო ალდის აღმართი საფლავებამდე.
ქალბანნი წაიყარა.
სოფლის ფსალმუნები – ჭინჭრისდედები
ეჩურჩულებოდნენ ალდის.
4
საიდან მოვიდა სიკვდილი,
რომელ ქარს ჩამოჰყვა სოფლამდე,
რომელი ღელე გადმოიარა,
რომელ წყაროსთან გაჩერდა სულისმოსაქცევად,
აათავა ბილიკი ალდიმ და თქვა:
სირცხვილი რომ მოგადგება – სიკვდილი ეგ არი,
ბეჩავად ყოფნა და კარში ვერ გამოსვლა – სიკვდილი ეგ არი,
დიაცთან რომ შერცხვები – სიკვდილი ეგ არი.
შინ ყვირილი რომ გაგიადვილდება და გარეთ ხმის გაღების შეგრცხვება – სიკვდილი ეგ არი.
სტუმრად მოსულ მტერს რომ ხელცალია ან მწოლიარე ავადმყოფი დახვდები
ჩუქება
